Morgunblaðið - 24.03.1998, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 24. MARZ 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Heillandi, en stundum
klisjukenndur
Ib Michael er í hópi vinsælustu og afkasta-
--------------------------------7-------
mestu skáldsagnahöfunda Dana. I fyrra
sendi hann frá sér Prins sem að mati Arn-
ar Ólafssonar er saga sem lesendur skynja
fremur en skilja. Ein skáldsaga eftir Mich-
ael, Brev til mánen, var tilnefnd til Bók-
menntaverðlauna Norðurlandaráðs.
IB MICHAEL einn
vinsælasti og afkasta-
mesti skáldsagnahöf-
undur Dana, sendi frá
sér skáldsöguna Prins í
fyrra. Þetta er flókin
saga, sem gerist að
mestu leyti við hótel á
vesturströnd Dan-
merkur sumarið 1912,
Titanic-slysið blandast
inn í söguþráðinn. í
sögumiðju er tólf ára
strákur I sumarvist á
hótelinu, hálfumkomu-
laus. Hér segir frá
samskiptum hans við
helstu persónur, m.a.
mállausa smástelpu,
mislynda þjónuststúlku, svika-
greifann ástmann hennar, lækni á
fyrsta bíl héraðsins, brjálaða kell-
ingu í undarlegri ranghalabyggingu,
en einnig við ref. Við fylgjumst með
skynjun refsins eins og annarra, en
ekki hugsunum. Móðir drengsins
kemur í heimsókn með nýjan
kærasta, sem er lágkúran holdi tek-
in, alger andstæða hennar, og auð-
skilið að þeir drengurinn
ná ekki saman.
Lýsingar á umhverf-
inu eru myndrænar, og
allt er það skynjað með
augum drengsins.
Afleiðingin verður sú, að
lesendur skynja meira
en skilja. Enda flækist
söguþráður enn mjög
við það að sögumaður er
draugur, einnig mætti
segja andi, sem fer í
ýmsar verur, í refinn og
í álf eða skordýr, sem er
steingert inni í rafmola
frá tímum risaeðlanna.
Þetta flökt sögu-
manns gerir allt sögu-
sviðið lifandi og nákomið lesendum,
enda verður sagan enn skynrænni
við það hve seint yfirsýn næst um
samhengið. Sagan hefst á því að mik-
ið ísbjarg brotnar úr Grænlandsjökli
og rekur suður Atlantshaf, þar sem
það bráðnar smám saman. Þá birtist
innan úr því seglskip, sem fraus þar
inni öld áður en okkar saga hófst. Og
þannig birtist smám saman forsaga
Ib Michael
draugsins. Þessi tvenns konar sögu-
tími, á öndverðri 19. öld og öndverðri
20. öld, gefur tilefni til lýsinga á
hversdagslegum hlutum, sem nú eru
öðruvísi, kunnuglegir, en jafnframt
framandi. Þannig skapast kyrrlátt
andrúmsloft þess að dvelja við ásýnd
hlutanna, tilfinning vellíðanar í um-
hverfinu, enda þótt hér segi einnig
frá vonbrigðum, ósigri og dauða.
í þessari sögu er ekki síst athygl-
isvert, hvernig Michael notar klisjur.
Allt það sem fjarlægast er samtíma
drengsins og annarlegast, þ.e. bæði
forsaga draugsins, safngripir í
„krákuhöllinni" og það suðuramríska
umhverfi sem svikagreifinn kemur
frá, er almannagóss, tekið úr ferða-
bókum og frægum skáldsögum, t.d.
óperuhúsið sem nýríkir gúm-
plantekrueigendur reistu á óað-
gengilegum stað við Amasónfljót. En
þótt klisjur þyki yfh’leitt óprýða
listaverk, þá gera þær sitt gagn hér,
og fer reyndar prýðisvel á þeim, á
þeirra stað. Skýringin er sú, að þær
eru bara rammi, sem tengir söguna
við bókmenntahefð, við það sem les-
endum er sameiginlegt. En jafn-
framt eru einnig þessar klisjur
myndrænar, lýst með orðum sem
höfða til skynjunar.
Næst á undan þessari sögu kom á
nokkrum árum þrísaga Michael:
Vanillepigen, Den tolvte rytter og
Brev til mánen. Það er mikil fjöl-
skyldusaga, gerist ýmist í bernsku
og á unglingsárum sögumanns, sem
er jafnaldri höfundar, og minnir mik-
ið á hann, en miðsagan gerist aftur á
17. öld, með mjög ævintýralegum
frásögnum af ættfoður, sem var
málaliði. Sú saga, Den tolvte rytter,
fannst mér hálfmisheppnuð, því
alltof þykkt var smurt á mögnuðum
spennuatriðum. T.d. losnar þessi
málaliði úr öruggu fangelsi með því
að bjóða afar samkynhneigðum
fangaverði rass sinn, drepa hann
þegar hæst stendur, flá, og flýja í
haminum af honum! En upphafssag-
an, Vanillepigen, er dásamleg bók,
sú besta sem ég hefi lesið eftir Mich-
ael. Þar fléttast saman
bernskuminningar, sagan er þrungin
blíðu og umhyggju sögumanns fyrir
lamaðri litlusystur, og svo er annar-
legt umhverfi suðurhafseyja og sigl-
inga um Kyrrahafið. Vissulega eru
þær frásagnh’ kunnuglegar, að ekki
sé sagt klisjukenndar, en það nýtist
jafnjákvætt og í Prins. Þar er hins
vegar öðru að heilsa í lokasögunni,
Brev til m?nen, því hún mótast mikið
af þeirri sterku hneigð í dönskum
samtímabókmenntum, að draga upp
þjóðlífsmynd með því að sýna dæmi-
gerð atriði, sem lesendur muni kann-
ast við að hafi sett svip á þjóðlífið og
hversdaginn, tíðarandann, þegar
sagan gerist, en hún hefst fyrir um
fjörutíu árum.
En þegar alltaf á að sýna hið
dæmigerða, þá verður það helst hið
venjulegasta, þ.e.a.s. útvaðnar klisj-
ur. Og hér eru þær kjarni sögunnar
og þungamiðja, því verður hún held-
ur þreytandi aflestrar að mínu mati.
Mér hefur sýnst þetta félagsfræði-
lega sjónarmið tröllríða dönskum
samtímabókmenntum lengi, og því
miður einnig hafa gætt á íslandi.
Sömuleiðis sýnir þessi saga, hversu
vandmeðfarin persónuleg reynsla er
höfundi.
Til eru meistaraverk, sem byggjast
mikið á slíku, íslendingar þurfa ekki
að leita lengra en í Fjallkirkju Gunn-
ars Gunnarssonar, og yfir allri 20.
öld gnæfir Proust. En sú hætta er
alltaf nálægt að sagt sé frá atvikum
sem hafa verið höfundi mikilvæg, en
hafa ekki þýðingu í textanum.
Það sýnist mér spilla þessari sögu
Miehael, en hitt skal ítrekað, að
nýjasta saga hans, Prins, er verulega
heillandi.
Margréti
vel tekið í
New York
MARGRÉT Th. Hjaltested
víóluleikari kom fram á tón-
leikum í The Tenri Gallery í
SoHo í New York á dögunum.
Voru tón-
leikarnir
vel sóttir,
um eitt
hundrað
manns
fylltu sal-
inn, og var
Margréti
vel fagnað
að leik
loknum, að
sögn eins
tónleikagesta, Eddu Stefáns-
dóttur Magnusson.
A efnisskrá tónleikanna
voru verk eftir Vaughan
Williams, Lutoslawski,
Schumann og Hindemith, en
meðleikarar Margrétar voru
Eduard Laurel, píanó, og
Sarah Hewitt, selló.
Margrét býr og starfar í
New York og kemur reglu-
lega fram með hljómsveitum
og kammerhópum þar um
slóðir, svo sem American
Ballet Orehestra og the
Opera Orchestra of New
York. Þá hefur víóluleikarinn
haldið tónleika víða um heim
og fyrir dyrum stendur nú
tónleikaferð til Japans með
the New York Symphonic
Ensemble. Margrét hlaut
menningarverðlaun Americ-
an Scandinavian Society árið
1995.
Margrét Th.
Hjaltested
HiiÍMM
—
H
Þráðlaus
Telia Contur 22
heimilissími með skjá
7*7^
stgr.
og þægilegur
48 klst. rafhlaða í biðstöðu.
Innbyggt loftnet.
10 skammvalsnúmer.
Endurval.
LANDS SÍMINN
■
Verslanir Símans:
Ármúla 27, sími 550 7800 • Kringlunni, sími 550 6690
Landssímahúsinu v/Austurvöll, sími 800 7000
Afgreiðslustaðir íslandspósts um land allt

UNGUR safngestur virðir fyrir rússneska ríkislistasafninu í
sér „Siðasta dag Pompei“ eftir Sankti Pétursborg. Safnið varð
Karl Brulov, sem er til sýnis í 100 ára sl. föstudag.
• •
Orlaganótt
LEIKLIST
þjóOleikliÚNió
— 1 i 11 a s v i 0 i ð
KAFFI
Höfundur: Bjarni Jónsson. Leikstjóri:
Viðar Eggertsson. Leikmynd og bún-
ingar: Helga I. Stefánsdóttir. Lýsing:
Ásmundur Karlsson. Lcikarar: Atli
Rafn Sigurðarson, Bryndís Péturs-
dóttir, Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir,
Róbert Arnilnnsson, Sigurður Sigur-
jdnsson, Steinunn Ólina Þorsteins-
dóttir, Theodór Júlíusson og Valur
Freyr Einarsson. Laugardagur 21.
ÞAR SEM Sigurður Sigurjónsson
tók við hlutverki Steinars skálds af
Sigurði Skúlasyni 26. febrúar sl.
þykir ástæða til að birta nokkur orð
um frammistöðu hans í hinni vönd-
uðu uppfærslu Viðars Eggertssonar
á þessu athyglisverða leikriti
Bjarna Jónssonar.
Steinar, starfsmaður á Kleppi, er
rithöfundur í hjáverkum og ef til vill
einmitt þess vegna gott dæmi um
íslenskan listamann.
Þegar hann heimsækir
vinahjón sín stendur
hann á krossgötum, en
eins og aðrar persónur
verksins vegur hann
salt og skirrist við að
taka nokkra ákvörðun
um líf sitt.
Sigurður Sigurjóns-
son er þekktastur sem
gamanleikari og hvort
sem það er vegna með-
fæddrar kímnigáfu
hans eða skilyrtra við-
bragða áhorfenda þá
framkallar hann hlátur Sigurður
þeirra. En í stað þess Sigurjónsson
að gera úr Steinari
skáldi persónu þungra örlaga not-
færir leikarinn þessa gáfu sína og
gerir Steinar að tragíkómískri per-
sónu þar sem kímnin er notuð til að
draga fram hið harmræna. Þannig
kemst afar vel til skila hve stefnu-
laust og brjóstumkennanlegt
skáldið er í vangavelt-
um sínum um líf og list
og ranghugmyndum
þeim sem ríkja í per-
sónulegum samskipt-
um.
Þetta bregður
skemmtilegu ljósi á
samband Steinars við
hjónin og dóttur þeirra.
Þó að skáldið sé áhorf-
andi frekar en þátttak-
andi í mikilli átaka- og
örlaganótt gestgjafa
sinna má næstum sjá
„spænska sorg í augun-
um“ á Sigurði þar sem
hann situr hjá og tekur
því sem á dynur.
Sveinn Haraldsson
Reuters
100 ára listasafn