Morgunblaðið - 24.03.1998, Blaðsíða 60

■* 60 ÞRIÐJUDAGUR 24. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
BOXARINN Daniel Day-Lewis í hringnum.
RÓMVERSKUR hnefaleika-
kappi býr sig undir að berjast
upp á líf og dauða í hringleika-
húsinu. Sjá má að hann er illa
farinn f framan.'
Bretinn John Douglas lávarður,
samdi reglur er gilda skyldu um
hnefaleika árið 1867. Þegar reglur
þessar koma til sögunnar rjúfa þær
endanlega skyldleikann milli fjöl-
bragðaglímu og hnefaleika. Hanskar
voru síðan teknir til notkunar til að
draga úr þyngstu höggunum. Hefði
slík ráðstöfun verið rómverskum
hringleikahússgestum lítt að skapi.
Barsmíðar á breiðtjaldinu
Hnefaleikar hafa löngum verið um-
deild íþrótt. Kóreumaðurinn Duk Koo
Kim lést af völdum barsmíða í hringn-
um árið 1982. Skáru margir upp herör
og kröfðust þess að hnefaleikar yrðu
alfarið bannaðir. Stuðningsmenn
hnefaleika hafa aftur á móti bent á að
reynt sé að svipta þá frelsi til orðs og
æðis. Þessi átök um réttmæti hnefa-
leika hafa litað allai' myndir um
íþróttina á einn eða annan hátt.
Kvikmyndin er jafngömul öldinni
sem nú er að líða. Menn gátu í fyrsta
sinn fangað og geymt hreyfíngar.
Eigi leið á löngu áður en kvikmynda-
gerðarmenn festu hnefaleika á filmu.
Ein fyrsta leikna hnefaleikamyndin
var Boxkennslan (Legons de boxe)
sem gerð var árið 1898. Myndir um
hnefaleika áttu mestu fylgi að fagna í
Bandaríkjunum. A dögum þöglu
myndanna settu hnefaleikar jafnvel
sterkari svip á bíómyndir en nú
tíðkast.
Ævisögur bardagamanna urðu vin-
sælt yrkisefni í kvikmyndum þar
vestra. Errol Flynn lék Jim Corbett í
Heiðursmanninum Jim (Gentleman
Jim). Sá var heimsmeistari í hnefa-
leikum árin 1892 til 1897. Greg
McClure steig inn í hringinn í hlut-
verki Johns L. Sullivans ,í Jóni L.
mikla (The Great John L.). Coley
Wallace túlkaði sjálfan Joe Louis í
Sögu Joes Louis (The Joe Louis
Story). Paul Newman brá sér í gervi
Rockys Grazianos í myndinni Hauk-
ur í horni (Somebody Up There Li-
kes Me). Blökkumaðurinn James
Earl Jones lék Jack Johnson í Hvítu
voninni (The Great White Hope).
Slíkar myndir höfðu að engu orð Ara
fróða að hafa það heldur sem sannara
reynist. Höfundar þein-a skálduðu
blygðunarlaust í eyðurnar. Oft kom
fram gagnrýni á íþróttina í frum-
sömdum myndum. Ævisögur hnefa-
leikamanna drógu á hinn bóginn mun
jákvæðari mynd af hnefaleikum.
Gullni drengurinn
Leikritið Gullni drengurinn (The
Golden Boy) var kvikmyndað árið
1939. Leikarinn góðkunni William
Holden varð frægur fyrir túlkun sína
á ungum manni sem verður að velja
milli fíðlunnar og hanskanna. Sam-
nefnt leikrit eftir Clifford Odets var
hörð ádeila á íþróttina. Einungis er
sýnd ein hnefaleikakeppni í mynd-
inni. Sú viðureign gefur boxatriðum í
myndum á borð við Rocky og Nautið
frá Bronx (Raging Bull) ekkert eftir.
Þetta bardagaatriði er raunsætt en
stílfært í senn. Atökin vekja enn
óhug þótt myndin sé brátt komin á
sextugsaldurinn.
Á sál og líkama
Ein frægasta hnefaleikamynd allra
tíma hét A sál og líkama (Body and
Soul). Stórleikarinn John Garfíeid
bar myndina á herðum sér. Hnefa-
leikagarpur lendir í klónum á glæpa-
lýð. Margir vilja líta á myndina sem
dulbúna ádeilu á Bandaríkin, enda
sættu Garfield, leikstjórinn Robert
Rossen og handritshöfundurinn
Abraham Polonsky pólitískum of-
sóknum á sjötta áratugnum. Garfield
lést úr hjartaslagi eftir að þessar
nornaveiðar höfðu bugað hann á sál
og líkama. Samnefnd hnefaleika-
mynd leit dagsins ljós árið 1981. Átti
hún ekkert skylt við fyrri myndina
og stóð ekki undir nafhi.
Hvar er nú öll mín forna glóð?
Sálumessa þungavigtai-manns
(Requiem for a Heavyweight) er lítil
og yfirlætislaus mynd um hnefaleik-
ara sem má muna fífil sinn fegri.
Frábært handrit myndarinnar var
eftir Rod Sterling, höfund gömlu
þáttanna I ljósaskiptunum (The
Twilight Zone). Anthony Quinn og
Mickey Rooney sýndu framúrskar-
andi leik. Sálumessan er ef til vill ein
besta mynd sem gerð hefur verið um
hnefaleika. Höfundur handrits var
greinilega lítt hrifinn af þessari
íþrótt en þó gætir aldrei umvöndun-
ar- eða predikunartóns í myndinni.
Rocky
Hnefaleikamyndir áttu undir högg
að sækja á sjöunda áratugnum.
Blómabörn riðu húsum í Hollywood.
Þessi forna íþrótt var á skjön við
kærleiksboðskap hippanna. Myndin
Rocky glæddi kvikmyndir af þessu
tagi að nýju árið 1976 og náði gríðar-
legum vinsældum um allar jarðir.
Alls urðu Rockymyndirnar fimm.
Fyrsta myndin var góð en sagna-
bálkurinn varð brátt útþynntur.
Handritshöfundurinn og aðalleikar-
inn Stallone virtist ekki skilja gang-
verkið í eigin sögupersónu. Ekki er
loku fyrir það skotið að Stallone geri
enn eina Rockymyndina á næstu
misserunum enda ólíklegt að Rocky
hætti fyrr en í fulla hnefana.
Nautið frá Bronx
Leikstjórinn Martin Scorsese
sagði ævisögu Jakes La Motta í
Nautinu frá Bronx (Raging Bull).
Myndin er í raun níð um hnefaleika.
Scorsese fékk því framgengt að gera
myndina svai-f/hvíta þótt slíkt tíðkað-
ist vart lengur árið 1980.

DANIEL Day-
Lewis í Boxar-
anuni.
FÓ* K Í FRÉTTUIVI
Fornmenn sýna hnefana
„Þeir hófu sig upp báðir undir eins
’til höggs og höfðu á lofti hinar
þreknu hendur sínar, greiddu svo
höggin, og fóru þá saman á víxl hinar
þungu hendurnar, en marraði hræði-
lega í kinnbeinunum, og svitinn flaut
af öllum limunum."
Ur tuttugasta og þriðja þætti II-
íonskviðu í þýðingu Sveinbjarnar
Egilssonar.
Fom-Grikkir trúðu að uppheims-
guðir iðkuðu hnefaleika á Olymps-
fjalli. Hnefaleikar urðu keppnisgrein
á Ólympíuleikunum um árið 688 fyrir
Krists burð. Hinn góði Hómer víkur
hér að ofan að „hinni karlmannlegu
varnarlist“ í Ilíonskviðu. Heimildum
ber ekki saman um iðkan hnefaleika í
fornöld. Bardagaíþróttir virðast þó
hafa tíðkast með flestum þjóðum fi’á
því að sögur herma.
Hnefaleikar að hætti nútíma-
manna eiga ennfremur rætur sínar
að rekja til rómverska hringleika-
hússins. Þar tókust skylmingaþrælar
stundum á með berum höndum.
Rómverskir hnefaleikakappar
báru svokallaðan cestus. Var það eins
konar bronsáhald og kjagaði fram úr
hnúunum. Börðust menn bókstaflega
upp á líf og dauða. Engum sögum fer
af hnefaleikum frá hruni Rómaveldis
fram á átjándu öld.
Hnefaleikar skjóta aftur upp kolli
á Bretlandseyjum í byrjun átjándu
aldar. James Figg hét maður og var
heimsmeistari frá árinu 1719 til 1730.
Hnefaleikar urðu síðar meir vinsælir
’meðal verkamanna á dögum iðnbylt-
ingarinnar. Nokkur losarabragur var
á íþróttamótum á þessu sviði. Áttu
þau meira skylt við allsherjarátök en
skipulagða íþróttaleiki.
Heimsmeistarinn Jack Broughton
samdi nýjar reglur fyrir greinina.
Voru þær almennt teknar í gildi áiáð
1743. Lét hann banna að menn
slægju andstæðinginn fyrir neðan
beltisstað. Var það til mikilla bóta.
Eru þessar reglur oftast kenndar við
„tímabil hinna beru hnúa“. Önnur
breyting sem Broughton gerði á
__ reglunum var sú að framvegis börð-
ust menn í afgirtum femingi í stað
þess að áhorfendur söfnuðust í hring
utan um hnefaleikakappana. Heitið
hringur hefur haldið velli þrátt fyrir
að menn hafi ekki barist á hring-
svæði í hartnær 250 ár.
Sú tegund hnefaleika sem stunduð
er nú á dögum dregur dám af svo-
>pefndum Queensberryreglum. Átt-
úndi markgreifinn af Queensberry,
Knútsson um hnefaleika í kvikmynd-
SYLVESTER Stallone og Carl
Weathers í hringnum í annarri
Rocky- myndinni.
um fyrr og síðar.
ÞESSI hanski er úr
blýi og má af því
ráða að höggin hafi
verið þung sem
greidd voru í róm-
verska hringleika-
húsinu.
Boxarinn var frumsýnd í Háskólabíói
um helgina. Af því tilefni fjallar Jónas
?öðli.
Hnefaleikamyndir
sýna langflestar þá spill-
ingu sem fylgt hefur þess-
ari glæsilegu íþrótt frá alda
Söguhetjan er skylmingaþræll
nútímans og má sín ekki mildls í erj-
um við misindinsmenn utan
hringsins. Höfundar slíkra
mynda eru oft tvöfaldir í roð-
inu. Þeir reyna að magna
fram þá spennu og hetju-
dýrkun sem loðað hefur \
við hnefaleika en for-
dæma íþróttina um
leið. Evrópskir _
leikstjórar hafa 1
forðast þetta
sögusvið eins og
heitan eldinn.
Bandarískir
starfsbræður
þeirra hafa aftur á
>■ móti gert sér
hnefaleika að yrk-
isefni frá árdögum
kvikmyndanna.
Hnefaleikamyndir
voru löngum ná-
skyldar glæpa-
myndum. Því er
ekki að furða þótt
Bandaríkjamenn hafi
einir um hituna.
venð
nðnast
Scorsese varði mörgum mánuðum
í að klippa bardagaatriði í myndinni.
Þau eru skólabókardæmi um vand-
aða klippingu og hljóðvinnslu. Leik-
arar leika gjörsamlega lausum hala.
Myndin verðui- leiðigjöm þrátt fyrir
eftirminnilega kafla. Ekki er ljúf
kvöð að eyða tveimur klukkustund-
um í návígi við þessar persónur.
Nautið frá Bronx á það sameigin-
legt með Sálumessu fyrir þungavigt-
armann að fordæma íþróttagreinina
með óbeinum hætti. Er hins vegar sá
reginmunur á þessum myndum að
áhorfandinn fær aldrei samúð með
Nautinu eða vinum hans og vanda-
mönnum.
Kóngar vorum vér
Óskarsverðlaunamyndin Kóngar
vonim vér (When We were Kings)
segir frá einvígi þeirra Muhammeds
AIis og George Foremans í myrkvið-
um Afríku. Höfundar þessarar
myndar kappkostuðu að höfða til
breiðari hóps en hnefaleikavina
einna. Þessi heilmildarmynd var
sýnd í kvikmyndahúsum um heim
allan.
Vandaðar myndir af sama toga
eru af skornum skammti. Svíar
gerðu árið 1969 heimildarmynd um
viðureign Floyds Pattersons og
Ingemars Johanssons. Myndin hét
Með púður í kögglum (Med krut í
návarna). Þess má til gamans geta
að menn litu lengi vel á gamlar
myndir af hnefaleikum sem úrelt
efni. Fáeinir sérvitringar söfnuðu
þessum myndum og björguðu þeim
frá glötun. Þessi árátta hefur borið
ríkulegan ávöxt. Menn hafa áttað sig
á sögulegu gildi slíkra mynda auk
þess sem þær eru vinsælt sjónvarps-
efni.
Bandaríkjamenn hafa sem fyrr
segir borið höfuð og herðar yfir aðr-
ar þjóðir í gerð mynda um hnefa-
leika. Eigi að síður hafa leikstjórar
af ýmsu þjóðemi róið á þessi mið.
Þjóðverjar gerðu Ást í hringnum ár-
ið 1930. Fóru margir frægir hnefa-
leikakappar með hlutverk. Rússar
gerðu myndirnar Önnur tilraun
Viktors Krokhins (Vtoraya popytka
Viktora Krokhina) árið 1977 og Áug-
ljóst forskot (Za yavnym
preimuschestvom) árið 1986. Japan-
ar sendu frá sér myndina Dotsuit-
arunen árið 1989.
Versta hnefaleika-
mynd sögunnar
Versta hnefaleikamynd sögunnar
er án efa Matthildur frá árinu 1978.
Söguhetjan var höggþung kengúra.
Myndin var að nafninu til gaman-
mynd. Öndvegisleikararnir Elliot
Gould og Robert Mitchum lögðu
nafn sitt við þennan hégóma.
Gamanmyndir
Flestir gamanleikarar hafa sett á
sig hanskana. Charles Chaplin,
Buster Keaton, Harold Lloyd, Gög
og Gokke, Abbot og Costello og Don
Knotts steyttu hnefann við mikinn
fögnuð. Gög og Gokke eru hér með
pálmann í höndunum sem oft áður.
Stuttmyndin I hverri höfn (Any Old
Port) frá árinu 1931 er sjálfsagt ein
fyndnasta boxmynd allra tíma.
Nýjasta gamanmyndin um hnefa-
leika Hvítasvindl (The Great White
Hype) reyndist fremur þunnur
þrettándi. Fjárglæframaðurinn Don
King var fyrirmynd að einni aðal-
sögupersónunni svo að höfundar
þurftu vart að skálda í eyðurnar eða
færa í stílinn.
Hnefaleikarar
Leikarinn Mickey Rourke hefur
reynt fyrir sér í hringnum. Einn
hnefaleikamaður náði frægð og
frama á breiðtjaldinu. Gamli jálkur-
inn Jack Palance var útnefndur til
Óskarsverðlauna þegai- hann fór á
kostum í hinum fræga vestra Shane
árið 1953. Sá varð fylkismeistari í
hnefaleikum á sínum tíma. Palance
hefur lítt mildast með árunum og
gerir enn armbeygjur með annarri
hendi þótt hann verði brátt nfræður.
Charles Bronson vai- sannfærandi
í hlutverki hnefaleikakappa í hinni
ágætu mynd Slagsmálahundinum
(The Streetfighter) frá árinu 1975.
Bronson er reyndar gamall boxari.
Leikstjórinn Roger Corman lenti eitt
sinn í átökum við Bronson. Corman
fékk að vita um fyrra starf leikarans
þegar hann rankaði við sér á spítala.