Morgunblaðið - 12.11.1998, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Nýjar bækur
• DÓMSDA GSFLASKA N er eftir
Clive Gifford í þýðingu Björns E.
Árnasonar eðlisfræðings. Bókin er
fyrsta teiknimyndabók í nýlegum
breskum bókaflokki um Doktor Séní
og Óðu vísindamennina. Bókin er
ætluð börnum á aldrinum 9-13 ára.
Doktor Séni og vísindamennirnir
hans, eðlisfræðingurinn Frank
kverkur, efnafræðingurinn Súkí bik-
ar, líffræðingurinn Rósa blóm og
verkfræðingurinn Elton blossi, að
ógleymdum aðstoðarmanninum Ken
planka, una sér best við vísindastörf
og uppfinningar, einkum því sem
kemur mannkyninu til góða, en sjálf
eru þau heldur glámskyggn á að
gera sér fjárhagslegan ávinning af
gáfum sínum.
í kynningu segir: „Bókin fékk
góða dóma í nokkrum vh'tustu blöð-
um og tímaritum á Englandi. Eink-
um hafa vísindalega sinnaðir ritdóm-
arar tekið bókaflokknum fagnandi,
enda er fátítt að fram komi efni sem
sameinar spennu, skemmtan og vís-
indalegan fróðleik á jafn hnökralaus-
an hátt.“
Útgefandi er Hávellir ehf. Teikn-
ingar eru eftir Geo Parkin. Ritstjóri
er Jane Chisholm. Hönnun: Russel
Punter. Verð: 1.700 kr.
• ANDARTAK ljúfsárra ára, er
fyrsta ljóðabók Matthíasar Hen-
riksens. í bókinni eru 60 ljóð frá ár-
inu 1993-1998.
I kynningu
segir: „Ljóðin
eiga sér upp-
sprettu trúar-
legra hugleið-
inga, hugleiðinga
um andleg mál-
efni og um lífsins
gang, m.a. af
íréttum heims-
mála og drauma.
Meðal annars koma fyrii• hugleiðing-
ar um sorgina og dauðann.“
Höfundur gefur út. Bókin er 62
bls., prentuð í Alprent. Verð: 2.000.
-------------------
Nýjar ævisögur
á Súfistanum
LESIÐ verður úr fimm nýjum ævi-
sögum á Súfistanum, bókakaffí,
Laugavegi 18, í kvöld kl. 20.30.
Gylfi Gröndal les úr Ævisögu Por-
valdar í Síld og fisk, Saga athafna-
skálds; Jakob F. Ásgeirsson les úr
ævisögu Péturs Benediktssonar; Jón
Múli Arnason les úr Þjóðsögum II;
Már Jónsson les úr ævisögu Árna
Magnússonar og Sveinn Skorri
Höskuldsson úr ævisögunni Svip-
þing - minningaþættir.
Enn um samruna
hljóðs og myndar
MYNDLIST —
HLJOÐLIST
Nýir miðlar í inynillist
FRAMMI fyrir verkum Finn-
boga Péturssonar (f. 1959) finnur
maður glöggt að hljóðið getur skot-
ist af vettvangi tónlistarinnar til að
hreiðra um sig í myndlistinni. Til að
nema slík umskipti til fullnustu þarf
vitaskuld næman áhorfanda sem
vflar ekki fyrir sér að sjá lengra en
áþreifanlegt eða sýnilegt formið
nær. TeikningarFinnboga frá 1989
- 12 smáir hátalarar í þrem lárétt-
um röðum bera milli sín tilviljana-
kennd hljóðmerki - má skoða sem
teiknivél eða sírita sem stöðugt býr
til nýjar hljóðlínur. En vissulega er
áhorfandinn - áheyrandinn - frjáls
af að nema verkið sem eitthvað allt
annað en teikningar.
Eins og Goethe (1749-1832) gerði
sér þegar grein fyrir í forleiknum
að Faust þá getur listamaðurinn
ekki farið sínu fram með þeim
hreinleik sem hann hefði helst kos-
ið. I byrjun leikritsins bendir leik-
hússtjórinn skáldinu á þá staðreynd
að hver og einn áhorfandi - áheyr-
andi - hafi það með sér á braut úr
verkinu sem honum líki best og því
komi öll fullkomnunarhvöt höfund-
arins að litlu haldi. Ef til vill sýnir
þessi athugasemd að Goethe -
hversu klassískur, fágaður og yfir-
vegaður sem hann vildi vera - gerði
sér þegar í upphafi 19. aldar grein
fyrir mætti tilviljunarinnar og áhrif-
um áhorfandans - áheyrandans - í
listum. Þessa þætti kemur engum
listamanni lengur til hugar að van-
meta.
Ef til vill var það þessi yfiriýsing
um fánýti listrænnar hreinstefnu
sem franska leikskáldið Alfred Jarry
(1873-1907) mat meir en nokkuð
annað þegar hann samdi Látbragð
og skoðanir doktor Faustroll árið
1898, upp úr Faust Goethes, og hafði
með þvi grundvallaráhrif á írska rit-
höfundinn James Joyce (1882-1941),
en Joyce kallaði Jarry „eintalssíma
síns inm-i manns“. Það var einmitt
hið margumtalaða vitundarflæði
Joyce sem opnaði augu og eyru
bandaríska tónskáldsins John Cage
(1912-92) fyrir möguleikanum að
íMINNINGU vinar sem áthús á Akureyri og lék blús á sköflung sinn,
1982. Skipan, eða installasjón, eftir Magnús Pálsson.
NÓTNABLAÐ fyrir Sound of Veniee, 1963,
eftir John Cage. Verkið þótti ekki síður
spennandi sem myndverk en tónverk þegar
það var frumflutt.
bræða saman hljóð, leikhús og sjón-
listir. Frá Cage var örstutt í Fluxus-
hreyfinguna á meginlandi Evrópu og
útibú hennar hér á landi; sambrall
þeirra Dieter Roth (1932-97) og
Magnúsar Pálssonai’ (f. 1929) í byij-
un 7. áratugarins.
Tileinkun Magnúsar í minningu
vinar sem át hús á Akureyri og spil-
aði blús á sköflung sinn,
frá 1982, er frábært
dæmi um hljóðlist af
allt öðrum og
„óhreinni“ toga en verk
Finnboga Péturssonar,
sem áður var getið.
Hljóðlist Magnúsar á
sér rætur á fjölunum og
er þar af leiðandi komin
í beinan karllegg frá
þeim Goethe, Jan-y og
Cage. Skipanin saman-
stóð af ryksugum,
hrærivélum, útvarpi og
hárþurrkum, og voru
öll tækin gangsett í
einu. Fyrir framan þau
var röð af glerílátum
sem glömruðu undan
titringnum og gaf það
hávaðanum ryþmískan
undirtón í ætt við tryllt-
an Sverðdans Katsat-
úríans. Ef eitthvað hefur nægt til að
hrífa Jarry upp úr snemmbúinni
gröf sinni - að minnsta kosti um
stundarsakir - er það ábyggilega
slík sviðssetning á suðandi raf-
magnstækjum og glamrandi glerí-
látum.
Halldór Björn Runólfsson
Galgopaskapur
og gálgahúmor
BÆKUR
Ljóð
SVARTHOL
eftir Steinar Braga.
Nykur. 1998 - 64 bls.
SUM skáld taka upp þráð sem eim
hverra orsaka vegna hefur tapast. I
lok áttunda áratugarins og í upphafi
þess níunda var nokkuð algengt að
skáld lékju sér að orðum. Þau tókust
á við þann klisju-
kennda afþrey-
ingariðnað sem
stundum er kall-
aður vitundariðn-
aður og mótuðu
ljóðmál sitt með
hliðsjón af hon-
um og borgar-
veruleikanum.
Oft voru við-
fangsefnin tengd
fréttum dagsins, stjórnmálum og því
sem var á döfinni í það og það sinnið.
Kvæðin voru háðsk og beinskeytt,
myndmálið ki'öftugt. Kunnastir höf-
unda sem ortu þannig voru Einar
Már Guðmundsson og Einar Kára-
son. Nú hefur ungt skáld, Steinar
Bragi, sent frá sér ljóðabók sem kall-
ast á við fyrstu Ijóð þessara skálda.
Steinar nefnir bók sína Svarthol en
hún er ekkert svai-thol heldur lýsir
hún frekar upp himin skáldskaparins
en hitt því að hér er höfundur að
kveðja sér hljóðs sem ástæða er til
að fylgjast með í framtíðinni.
Galgopaháttur og gálgahúmor
þykh' kannski ekki heppilegur efni-
viður í alvarlegan skáldskap en ólík-
indalæti, afhelgun gilda og kald-
hæðni samfara skarpri myndgerð
gera það að verkum að það má hafa
bestu skemmtun af bókini. Ekki svo
að skilja að um fullkomið verk sé að
ræða. Sum kvæðin drukkna í
bægslagangi. En inn á milli eru
óneitanlega skemmtileg skot og
óvenjulegar útfærslur hugmynda.
I kvæðinu Upplýsingaflæði II
hæðist skáldið að endalausum og
stundum fáránlegum könnunum sem
fréttir eru birtar reglulega um í fjöl-
miðlum. Skáldið byggir upp að
óvæntri lausn:
Ekki hefur enn
verið sýnt fram á fylgni
milli glæpahneigðar
og þess tíma sem ungabörn eyða í rimlarúmi
en ætli niðurstaðan
sé
ekki sett fram í súluriti
Lengra gengur skáldið fram í
gálgahúmor í kvæðinu Án titils og
spurning hvort það skjóti ekki bless-
unarlega yfir markið:
Sumir myndu kalla þetta röfl...
en væri lífið ekki skárra
ef allir skytu sig í hausinn
Myndmál Steinars Braga er oft
óvænt og kröftugt og hugmyndir
hans frumlegar. I kvæðinu Hjátrú
setur hann fram anakrónísk mynd-
hvörf þar sem myndliðurinn er
hjartalínurit í ljóðmynd af hellisbúa.
Þessi aðferð setur í samhengi oftrú á
vísindi og trú á héralöpp.
hjartalínurit fjallanna
ber við bleikan himininn
yfir brúnaþunga hellisbúanum
sem les jurtir
og lætur sig dreyma
um stærri héralöpp
til að hengja um hálsinn
Ollu gamni fylgit' nokkur alvara. I
ljóði um ljóðið kemur í ljós að grunn-
tónn skáldsins er þrátt fyrir allan
galgopaskap gagnrýninn og siðferð-
islegur. Hann andæfir hinu full-
komna ljóði skoðanaleysisins, efa-
hyggju samtímans og klisjum um
hvernig ljóð eigi að vera því að ef
enginn vill lesa ljóð „er það betra /
og staðfestir dýpt ljóðsins // sem
stendur í beinu línulegu samhengi /
við dýptina á nafla skáldsins".
Umfram allt túlkar Steinar Bragi
þó veruleika sinnar kynslóðar. I
þulukenndu kvæði sem hann nefnir
Teknó dregur hann upp mynd af
fírrtum og vélrænum heimi þar sem
hart teknóið „snýr tannhjólunum /
öllum í takt“ og í reynd er ekkert í
gangi nema þessi harða og eintóna
teknótónlist þar sem tannhjólin
snúast einn hring fyrir frelsið
einn fyrir lífið
og einn fyrir framvindu
frelsisins sem þeim er áskapað
að velja
það sem búið er að velja
að hafna að velja að hafna
eða hverfa
á burt frá hugsjónum
sem snúast
og falla
um sjálfar sig
eins og strokkar
í gufuknúinni lest
þar sem kolamokarinn
er í verkfalli
en vélin gengur
fyrir sjálfri sér í takt
við taktinn í takt
við taktinn í takt
Ef til vill kann einhverjum að
þykja alvöruleysi skáldskaparins í
þessari bók fullmikið. Því er til að
svara að nóg er til af alvarlegum
ljóðabókum. Við þurfum einnig að
vera léttlynd við og við og hvað léttir
betur geð en galgopaskapur og
gálgahúmor ungskálda.
Skafti Þ. Halldórsson
Steinar
Bragi
Nýjar bækur
• FRAKKLANDSSAGA er eftir
Sölva Helgason (Sólon Islandus
1820-1895). Jón Óskar sem lést fyrir
skömmu, vann textann undir prent-
un upp úr handritum Sölva.
í kynningu segh' að Frakklands-
saga sé vafalaust eitthvert sérkenni-
legasta fyrirbrigði sem til er í ís-
lenskri menningarsögu. Höfundur-
inn var förumaður, sífellt á göngu
milli bæja og sveita þessa lands á
nítjándu öld, og ýmsir siguðu á hann
hundum sínum. Flesth' bæh' þeirra
tíma voru lágreistir torfbæir, þar
sem ekki var mikil birta til ritstarfa
eða iðkunar málara- og teiknilistar.
Þó málaði hann á ferðum sínum fín-
gerðar blómaflúrsmyndir, en tók sér
auk þess fyrh' hendur að skrifa
Frakklandssögu. Er eigi vitað við
hvaða sagnfræðileg rit Sölvi hefur
stuðst við gerð Frakklandssögu
sinnar. Sagan nær yfir allt tímabilið
frá því Júlíus Sesar lagði undir sig
Gallíu (,,Frakkland“) en einkum frá
þjóðflutningatimunum og til loka
Naópleonsstyrjaldanna, eða 1815.
Um er að ræða ágrip, en samfellda
sögu. Hér er á ferðinni sérstakt ein-
staklingsbundið verk, en ekki vís-
indaleg sagnfræði að hætti nútíma-
sagnfi’æðinga.
Arið 1984 kom út ævisaga Sölva
efth' Jón Óskar, Sölvi Helgason -
listasmaður á hrakningi.
Útgefandi er Olafur Jónsson.
Ormstunga sér um dreifíngu. Bókin
er 168 bls., prentuð hjá Félagsprent-
smiðjunni hf. Bókina prýða sýnis-
horn úr handritum Sölva að Frakk-
landssögu. Kápu hannaði Kristín
Jónsdóttir frá Munkaþverá.
• GOTT og grænt og Gott og
sterkt eru matreiðslubækur efth•
Ing-Mari Roug og Anniku
Tidehorn.
Gott og grænt geymir rúmlega
sextíu auðveldar uppskriftir af ljúf-
fengum réttum þar sem gi'ænmeti
er í aðalhlutverki en kjöt og fiskur
er haft fremui' sem meðlæti. Upp-
skriftirnar byggjast á matargerðar-
list frá ýmsum löndum og sýna hvað
hollt, gómsætt og litríkt hráefni fer
listavel saman.
I Gott og sterkt er einnig að finna
ríflega sextíu uppskriftir af einföld-
um réttum. Bókin er kjörin handa
þeim sem vilja spreyta sig á matar-
gerð með bæði framandlegum og
gamalkunnum kryddtegundum og
öðrum bragðsterkum efniviði, segir í
kynningu.
Útgefandi er Mál og menning.
Helga Guðmundsdótth- þýddi bæk-
urnar úr sænsku. Þær eru 74 bls.
hvor, prýddar fjölda litmynda og
prentaðar í Noregi. Verð kr. 2.490
hvor bók.
-------♦*“♦------
Miðaldatónlist
í Norræna
húsinu
Miðaldatónlistarhópurinn ALBA
heldur tónleika í Norræna húsinu í
kvöld kl. 20.30.
Meðlimir ALBA hafa leikið saman
síðan 1992 þegar Spánn var í fyrir-
rúmi á sýningu á listasafninu Louisi-
ana i Kaupmannahöfn. Hópurinn
hefur frá upphafi einbeitt sér að
flutningi miðaldasöngva og tónlistar
og er einn af fremstu hópum Norð-
urlanda. ALBA hefur haldið tónleika
víða og leikið inn á fjölda hljómdiska.
Á tónleikunum, sem bera yfirskrift-
ina „Kærlighed og kongedans“ er
fjallað um ástina og konungdæmi.
Aðgangur er kr. 1.000.
-------♦-♦-♦-----
Músagildra
Agötu á Hvoli
LEIKFELAG Rangæinga frumsýn-
ir sakamálaleikritið Músagildruna
eftir Agötu Christie föstudaginn 13.
nóvember kl. 21. Leiðbeinandi er
Benedikt Ái-nason.
Með aðalhlutverk fara Fjóla Jóns-
dóttir, Benóný Jónsson og Ingvar
Pétur Guðbjörnsson.
Næstu sýningar verða: Laugar-
daginn 14. og föstudaginn 20. kl. 21
og sunnudaginn 22. nóvember kl.
20.30.