Morgunblaðið - 12.11.1998, Blaðsíða 50

50 FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Magnús Torfí
Ólafsson var
fæddur á Lamba-
vatni á Rauðasandi
5. maí 1923. Hann
andaðist á heimili
sínu í Reykjavík 3.
nóvember síðastlið-
inn. Foreldrar hans
voru Halldóra Guð-
björt Torfadóttir
húsmóðir, f. 1884 í
Kollsvík í Rauða-
sandshreppi, d.
1928, og Ólafur
Sveinsson bóndi, f.
1882, í Gröf á
Rauðasandi, d. 1969. Systkini
Magnúsar eru: Sveinn mynd-
skeri, f. 1925, og Halldóra Sig-
rún kennari, f. 1926.
Eftirlifandi maki Magnúsar
Torfa er Hinrika Kristjánsdótt-
ir hjúkrunarfræðingur, f. 1920.
Foreldrar hennar voru Sigur-
lína Kolbeinsdóttir húsmóðir, f.
1880, d. 1970, og Hinrik Krist-
ján Þórðarson bóndi, f. 1874, d.
1920. Börn Magnúsar Torfa og
Hinriku eru: Tryggvi viðskipta-
fræðingur, f. 1946, Halldóra
Guðbjört sölumaður, f. 1948, og
Sveinn Eyjólfur kennari, f.
1952. Tengdadætur þeirra eru:
Nína Carla María Blumenstein
skrifstofumaður, f. 1950, og
Bridget Ýr McEvoy geðhjúkr-
unarfræðingur, f. 1953. Sonar-
dætur þeirra eru: íris Andrea,
f. 1970, Elva Dögg, f. 1976, og
Hinrika Sandra, f. 1986, Ingi-
mundardætur. Anna Guðbjört,
f. 1986, og María Dagbjört, f.
1989, Sveinsdætur.
Magnús Torfi tók stúdents-
Einn besti vinur minn frá æsku-
árunum, Magnús Torfi Ólafsson frá
Lambavatni á Rauðasandi, hefur
nú kvatt þennan heim. Mæður okk-
ar voru systur og þótt góður spölur
væri milli bæjanna þar sem við átt-
um heima hittumst við alloft, skrif-
uðumst meira að segja stundum á
þegar við þurftum að segja hvor
öðrum eitthvað og ferð féll á milli.
Við vorum báðir bókaormar og
hvorugur hafði hneigð til að taka
við búi foreldra sinna. Við ræddum
það sem við höfðum lesið, ekki síst
það sem okkur var ráðlagt að lesa
ekki, því við áttuðum okkur
snemma á því að góð ráð áttu ekki
alltaf við okkur.
Magnús Torfi var stálminnugur
og ég minnist þess að eitt sinn er
hann gisti hjá okkur, þá barnungur,
þuldi hann upp fyrir mig „Óhræsið“
eftir Jónas Hallgrímsson og spurði
mig í lokin hvort mér þætti ekki
„gæða-konan góða“ hafa verið mik-
ið kvikindi, að éta rjúpuna sem leit-
aði hælis hjá henni.
Við fórum, ásamt frændum okk-
ar tveim, Ólafi og Gunnari Guð-
mundssonum, í Núpsskóla í Dýra-
firði haustið 1938. Við vorum her-
bergisfélagar og sama vináttan
hélst órjúfanlega með okkur. Ég
leit upp til hans vegna skarpra
gáfna hans og minnið var alltaf hið
sama, hann sagði mér að ef hann
læsi einu sinni það sem við áttum
að læra til næsta dags og fylgdist
svo með í tímunum, missti hann
ekkert úr af því sem máli skipti.
Hann fór í Menntaskólann á
Akureyri en ég í Verslunarskóla Is-
lands og að loknu stúdentsprófi
kom hann hingað suður og vinskap-
urinn hélst áfram.
Síðar tók við hjúskapur okkar
beggja og stofnun fjölskyldna og þá
varð með tímanum lengra á milli
okkar og ekki síður vegna þess að
störf okkar voru á ólíkum sviðum
og áhugamálin ekki hin sömu, en að
sjálfsögðu var vináttan óskert.
Mér hefur orðið minnisstæð
setning sem ég las einhvers staðar
og er að efni til þannig: „Hið eina
sem þú getur tekið með þér yfir
hinstu landamærin er það sem þú
hefur gefið.“
próf frá MA 1944.
Hann var frétta-
maður á Þjóðviljan-
um 1945 til 1959,
síðan ritstjóri 1959
til 1962. Hann var
deildarstjóri Bóka-
búðar Máls og
menningar 1963 til
1971, alþingismað-
ur Samtaka frjáls-
lyndra og vinstri
manna 1971 til
1978, menntamála-
ráðherra 1971 til
1974, samgöngu- og
félagsmálaráðherra
maí til september 1974. Hann
var blaðafulltrúi ríkisstjórnar-
innar 1978 til 1989. Magnús
Torfi sat í menntamálaráði
1967 til 1971, var formaður Al-
þýðubandalagsins í Reykjavík
1966 til 1967, formaður Sam-
taka frjálslyndra og vinstri
manna 1974 til 1982, formaður
sendinefndar íslands á um-
hverfismálaráðstefnu SÞ 1972.
í sendinefnd Islands á allsherj-
arþingi SÞ 1974 og 1975 og á
hafréttarráðstefnu SÞ 1976,
1977 og 1978. Hann var formað-
ur sljórnar Þjóðhátíðarsjóðs frá
1986 til 1994, og sat í stjórnar-
skrárnefnd frá 1986. Hann
skrifaði fréttaskýringargreinar
um erlend tíðindi í Þjóðviljann
1949 til 1971 og í Helgarpóstinn
og Dagblaðið Vísi frá 1980 til
1996. Eftir hann liggja ýmsar
þýðingar frá 1954 til 1971.
Útför Magnúsar Torfa fer
fram frá Langholtskirkju í dag
og hefst athöfnin klukkan
13.30.
Magnús Torfi gaf mér vináttu
sína, drengskap sinn og tryggð og
þær gjafir urðu mér dýrmætari en
efnislegir hlutir hefðu getað orðið.
Ég er þess fullviss að hann hafi gef-
ið það mörgum góðar gjafir að hann
hafi átt drjúgt veganesti í síðustu
ferðina.
Eitt sinn, þegar við vorum
drengir, hétum við hvor öðrum því
að sá sem fyrri skildi við þennan
heim skyldi láta hinn vita af sér.
Margir fleiri munu hafa haft slík
áform í huga en yfirleitt hefur orðið
lítið um efndir, enda sennilega ekki
hægt um vik. Það skiptir ekki held-
ur máli. Ég get vel beðið þangað til
gátan leysist.
Ég spurði eitt sinn kaþólskan
prest, góðan vin minn, hvort hann
héldi að hinumegin landamæranna
væri allt eins og kirkjan kenndi.
Hann brosti við og sagði: „Ég
hugsa að við verðum báðir jafn
hissa.“ I vissum skilningi er það
sem við köllum dauða hátindur lífs-
ins. þá ljúkum við hlutverki okkar
hérna megin og skilum af okkur.
Ég held að þá taki við nýtt og full-
komnara líf, en ég get ekki sannað
neitt um það. En nú veit Magnús
Torfi hvernig það er.
Um leið og ég minnist hans með
þakklæti og söknuði flyt ég ekkju
hans, börnum og barnabörnum
innilegustu samúðarkveðjur mínar.
Torfi Olafsson.
Mig langar að minnast hans
Torfa frænda míns með fáeinum fá-
tæklegum orðum. Ég held að íyrsta
minningin mín um hann sé frá því
ég flaug vestur á Patreksfjörð með
flugbátnum Katalínu, þegar hann
Mangi var jarðaður. Þá var ég
kannski þriggja ára og veröldin
takmarkaðist af Bjössafjörunni,
flugvellinum og Kron á Dunhaga.
Svo það var eins og ævintýri innan í
höfðinu á einhverri annarri stúlku,
þegar við lentum á sjónum utan við
Patreksfiörð. Ég hélt ég myndi
springa af spenningi. En þeir móð-
urbræður mínir, sem skildu allt, út-
skýrðu íyrir mér fyrst hvernig flug-
báturinn gat flogið og svo hvernig
flugbáturínn gat siglt. Augnablikið
þegar sjórinn skvettist uppá rúður
farkostsins fraus fast og situr enn
óhagganlegt í hugskotinu. Líka
brosið og rólyndið í andlitum þeirra
Sveins og Torfa. Svo man ég ein-
hverju sinni, þegar mamma sigldi
með pabba til útlanda. Þá var ég
sett í fóstur til Hinnu og Torfa í Ef-
stasundið, ekki af því að þar væri
svo mikið pláss. Nei, Sveinn svaf í
neðstu kommóðuskúffunni (eða
þannig er það a.m.k. í bamsminn-
inu), en það var samt nóg pláss íyr-
ir mig. Ég átti mér þar hjartarúm.
Og í Efstasundinu kynntist ég nýj-
um heimi. Ekki bara í görðunum í
kring heldur líka í litlu kjallaraí-
búðinni, þar sem Þjóðviljinn var
lesinn með morgunkaffinu en ekki
Mogginn eins og heima hjá mér. En
bókaskápurinn var ævintýralandið.
Þar voru miklu fleiri bækur en
heima og stærri, jafnvel svo stórar
að þær rúmuðust ekki í hillunum.
Þær voru margar á útlensku og
með litmyndum. Ég man sérstak-
lega eftir landabréfabókunum og
myndabókunum sem sýndu fólk í
fjarlægum löndum lifa lífinu. Eina
þeirra fékk ég að taka með mér, ég
á hana enn. Það er dagbók frá ár-
inu 1959, gefin út í Austur-Þýska-
landi. Með myndum af Operuhús-
inu í Berlín, Alexanderplatz og Hel-
enu Weigel í hlutverki „Mutter
Courage" í uppfærslu Bertolds
Brechts (- veit ég núna, en þá var
þetta hluti ævintýralandsins í bóka-
skápnum hans Torfa). Og þegar ég
eignaðist systur þá gengu Hinna og
Torfi henni í föður- og móðurstað
þegar foreldrar okkar þurftu á að
halda. Þá voru þau flutt á Nesveg-
inn (sem heitir núna Neshagi). Eg
man líka eftir stuðningnum sem ég
fékk frá þeim þegar yngstu systkini
mín þurftu að fara á vöggustofuna.
Hinna og Torfi voru alltaf til taks
og enginn gat róað mig eins og
Torfi. Svo man ég þegar fjölskyld-
an flutti í Safamýrina. Þá var nú
fjör í fjölskylduboðunum. Allt þetta
pláss! Parket! Og hornsófi! Og
bókaskápurinn var orðinn að heilu
herbergi og vel það! Við Eyjólfur
frændi minn lékum okkur við að
velja okkur titla og leita svo í allri
dýrðinni að titlunum sem hitt hafði
valið sér. Þessi leikur var miklu
skemmtilegri í bókahillunum hans
Torfa en heima eða hjá Öddu og
Valda. Svo gaf Hinna okkur líka
alltaf vöfflur. Og Torfi reykti píp-
una sína. Það gerði pabbi reyndar
líka og Sveinn og Valdi, en enginn
reykti hana eins og Torfi. Lyktin
var líka öðruvísi. Svo fór hann Torfi
frændi minn í framboð. Fyrir
Frjálslynda og vinstri menn. Og
hann fór á þing. Og í ríkisstjórn. Og
hann varð ráðherra. Ég veit ekki
hvort mamma kaus hann, en ég
vona það. Ég veit að ég hefði gert
það. Hans flokkur var allt öðruvísi
en hinir. Þar var bara venjulegt
fólk og ef það var allt jafn yfiiveg-
að, vel að sér og víðlesið og hann
Torfi frændi þá þurfti nú ekki að
óttast um hag þjóðarinnar. Svo var
sá draumur búinn í bili. En lífið hélt
áfram og hann Torfi frændi minn
hélt áfram að lesa bækur. En nú er
hann hættur því í bili. Nú les hann
það sem er jafnvel enn dýrmætara
en bækur. Nú les hann eilífðina.
Kolbrún K. Halldórsdóttir.
Magnús Torfi var einn af rit-
stjórum Þjóðviljans þegar ég kom
þar til starfa og sá maður sem öðr-
um fremur mótaði skrif blaðsins
um alþjóðamál. Áreiðanlega var þá
enginn maður starfandi við íslensk
blöð sem bjó yfir drýgri þekkingu á
pólitískum hæringum í heiminum
en einmitt hann. Og það var ómet-
anlega lærdómsríkt að fá að fylgj-
ast með því, hvernig hann nýtti vit-
neskju sína og dómgreind til að
smíða vinstrablaði heimsmynd sem
jafnt og þétt sótti út fyrir gi-ófar
einfaldanir kaldastríðsins, þegar
Austrið og Vestrið kepptust við að
gera öll frávik frá þeirra túlkun á
því hvað væri frelsi og framfarir að
svikum við málstað annaðhvort sós-
íalisma eða lýðræðis. Með ágætu
fordæmi sínu lagði Magnús Torfi
með sínum hógværa hætti línuna
fyrir okkur sem síðar komu að því
verki að túlka heimstíðindi fyrir ís-
lenskum vinstrisinnum og skrifaði
reyndar sjálfur ágætar greinar um
þessi efni í blaðið árum saman eftir
að hann hætti þar föstu starfi.
Ég rifjaði eitt sinn upp við vin
Magnúsar, Sigfús skáld Daðason,
kosningafund sem haldinn var í
sjónvarpi þegar Magnús Torfi sneri
sér að innanlandspólitík og bauð sig
fram til þings. Ég hafði ekki gleymt
því, að Magnús neitaði sér þá um að
ofmetnast með öðrum frambjóð-
endum yfir góðu gengi Islendinga
við að stækka fiskveiðilandhelgina.
Hann minnti háttvirta kjósendur á
það, að við værum einfærir um að
spilla fiskimiðum okkar með ofveiði
þótt erlendir togarar væru á brott.
Þetta var áreiðanlega ekki líklegt
til vinsælda en vissulega voru þetta
réttmæt orð og í tíma töluð. Já,
sagði Sigfús, informasjónin var í
svo góðu lagi hjá honum.
Og hann var vissulega ekki að-
eins skarpskyggn og fróður um
pólitísk mðlefni; hann var afar vel
að sér í skáldskap heimsins. Aldrei
þreyttist hann á að benda mér á
greinar og lána bækur sem hann
hafði lesið og hélt að mér kæmu
vel: yfirlit um jiddískan skáldskap,
nýja tékkneska skáldsögu, bréfa-
söfn rússneskra skálda, fágætt rit
um undarlegar uppátektir Katrínar
miklu. Ratvísi hans um heim
bókanna var engu lík og mikil og
góð skemmtun í því að fá öðru
hvoru að fylgja honum á slíkum
reisum.
Himiku og öðrum þeim sem
næst Magnúsi Torfa stóðu sendi ég
mínar einlægustu samúðarkveðjur.
Ámi Bergmann.
Magnús Torfi Ólafsson var fyrsti
formaður Alþýðubandalagsins í
Reykjavík. Félagið var stofnað á
þeim sögulega degi 30. mars og ár-
talið var 1966. Það var á fundi á
þeim stað sem þá hét Lídó við
Skaftahlíð og Miklubraut. Félags-
menn urðu óðara um sex hundruð
talsins, raunverulegir félagsmenn.
Ekki bara nöfn í skrá. Magnús var
formaður félagsins eftir að sam-
starfsnefnd níu verkalýðsleiðtoga
hafði gert tillögu um hann. Fyrsta
verkefni hins nýja félags var að
bjóða fram framboðslista Alþýðu-
bandalagsins í Reykjavík til borg-
arstjórnar. Þá urðu þeir efstir þrír
höfðingjar karlkyns sem hefði þótt
skrýtið nú til dags á framboðslista:
Guðmundur Vigfússon, Sigurjón
Björnsson og Jón Snom Þorleifs-
son voru kjörnir borgarfulltrúar.
Kosningaskrifstofan var á Laufás-
vegi 10. Þar voru tveir kontóristar;
sá sem þetta skrifar og Ólafur
Hannibalsson.
Og svo fór í hönd erfiður tími; að
stilla upp fyrir framboð flokksins til
alþingis í Reykjavík. í lok stjórnar-
tíma Magnúsar Torfa var haldinn
fundur í Tónabíói sem enn er fræg-
ur fyrir það að þá varð pólitískt
uppgjör. Þá klofnaði Alþýðubanda-
lagið; sá klofningur varð þó ekki
eins örlagaríkur og sá klofningur
sem Alþýðubandalagið hefur verið
að ganga i gegnum nú þrjátíu árum
síðar.
Magnús Torfi Ólafsson hafði ver-
ið ritstjóri Þjóðviljans í fjögur ár og
þar áður blaðamaður og ritstjóri
erlendra frétta. Hann var afburða-
maður í vinnu og hamhleypa að
hverju sem hann gekk. Ég skildi
það aldrei af hverju þeim varð um
skeið vinfátt honum og Magnúsi
Kjartanssyni. Svo mikið er víst að
Magnús Torfi yfirgaf Þjóðviljann
og fór að starfa hjá Máli og menn-
ingu. Skipti þá engum togum að
kjallarinn á Laugavegi 18 varð eins
og háskóli. Þai- voru allar helstu
bækur erlendar á þeim tíma. Þeir
sem vildu fylgjast með alþjóðlegum
viðburðum sóttu þangað fróðleik og
pöntuðu þar bækur. Mér segir svo
hugur um að þessi tíðindi í sögu
Máls og menningar hafi ráðið
meiru um að Mál og menning lifði
af sem verslun en margur hefur
hugsað út í til þessa. Svo klofnaði
MAGNUS TORFI
OLAFSSON
Alþýðubandalagið í Reykjavík,
1967 eins og áður sagði, og Hanni-
bal var efstur á listanum í Reykja-
vík gegn sínum eigin flokki! Magn-
ús Torfi varð næstur og varð þing-
maður og ráðherra menntamála í
vinstri stjórninni. Hann var trygg-
ur þeirri stjórn langt umfram fé-
laga sína og hann hélt út fram yfir
kosningarnar 1974 eftir að hinir í
Samtökum frjálslyndra og vinstri
manna voru farnir í annað ver.
Magnús var góður menntamálaráð-
herra. Þá komust fyrstu grunn-
skólalögin í gegn. Ihaldið var á móti
þeim sem var sérstakur gæða-
stimpill í augum okkar. Og svo tók
Magnús við ráðuneytum Hannibals
og Björns. Svo fór hann í framboð
um vorið 1974 með Karvel. Karvel
varð móðurskipið á Vestfjörðum
sem dró hinn með sér sem uppbót-
armann, í tveggja manna þingflokk,
og Magnús Torfi sat enn á þingi í
fjögur ár, en varð svo blaðafulltrúi
ríkisstjórnarinnar að undirlagi
Ólafs Jóhannessonar og síðan var
hann í stjórnarráðinu og skrifaði
erlendar yfirlitsgreinar í blöð og
tímarit.
Magnús var fjölfræðingur, próf-
laus eins og margir leiðtogar okkar
á þeim tíma, með ótrúlega víðtæka
og yfirgripsmikla þekkingu á öllu
milli himins og jarðar. Hann var
skapmikill og heill í þeim ákvörðun-
um sem hann tók. Hann fann ég
stundum á mannamótum síðan og
síðast þegar félagsmálaráðuneytið
átti afmæli, en þar þjónaði hann um
fárra mánaða skeið eftir að Björn
Jónsson sagði sig úr vinstristjórn-
inni. Á slíkum mannfundum tókum
við alltaf tal saman og ég fann að
það var margt líkt með viðhorfum
okkar, enda báðir sveitastrákar að
vestan með sósíalísk viðhorf og
stundum öfgafulla réttlætiskennd.
En það var þó eitthvað sem skildi
okkur að þannig að eftir að Magnús
fór af Þjóðviljanum kaus hann iðu-
lega aðrar slóðir en við hinir félag-
arnir. En við virtum hann og mát-
um mikils og það geri ég enn og
alltaf.
Magnús Torfí Ólafsson var rit-
stjóri Þjóðviljans á sviptingatímum:
hann varð stjórnmálaleiðtogi á
sviptingatímum og hlutur hans hef-
ur ekki enn verið metinn sem
skyldi. Hann skipti þó miklu máli
fyrir hreyfinguna alla; þegar saga
hennar verður skoðuð í heild verð-
ur þáttur hans metinn að verðleik-
um.
Fyrir þremur árum kom út eftir
undirritaðan bók sem heitir Sjónar-
rönd þar sem að mörgu er vikið og
hefði þó mátt ræða víðar. Magnús
Torfi las handrit hennar yfir í loka-
gerð. Það hefur ekki komið fram
áður en má kannski nefna það nú:
Ábendingar hans voru fjarska nyt-
samlegar og ég verð honum alltaf
þakklátur fyrir þær. Hann vandaði
sig og ég fann það og sá á textanum
að hann vildi mér og mínum við-
horfum og lítilfjörlegu tilraunum
vel. Ég fann að við vorum sam-
ferða.
Ástvinum Magnúsar Torfa Ólafs-
sonar flyt ég samúðarkveðjur og
þakkir fyrir hönd Alþýðubanda-
lagsmanna í Reykjavík.
Svavar Gestsson.
Kynni okkar hófust á þeim árum
sem tíðkanlegt var að kenna menn
við heimabæ sinn. Einhver sagði:
þetta er Magnús Torfi Ólafsson frá
Lambavatni. Og ég hugsaði: Gaman
að hafa alist upp á bæ sem ber jafn-
fagurt nafn. Ekki spillti nafn
byggðarlagsins: Lambavatn á
Rauðasandi. Þar bjuggu foreldrar
hans Ólafur Sveinsson og Halldóra
Guðbjört Torfadóttir, þar áður afi
hans og amma Sveinn Magnússon
og Halldóra Ólafsdóttir. Hún var
ættuð úr Breiðafjarðareyjum, dótt-
ir Ólafs Teitssonar í Sviðnum og
konu hans Bjargar Eyjólfsdóttur,
en faðir Bjargar sjálfur Eyjólfur
Eyjajarl. „I velflestum Breiðafjarð-
areyjum bjuggu góðir og merkir
bændur í þann tíma. Af þeim öllum
bar Eyjólfur gamli í Svefneyjum
Einarsson,“ segir Matthías