Morgunblaðið - 12.12.1998, Side 13

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1998 13
FRÉTTIR
Falur Olgeir Hálfdán
Þorkelsson Hávarðarson Kristjánsson
Davíð Guðni Óðinn
Kjartansson Einarsson Gestsson
Jóna Guðmundur Árni
Kristinsdóttir Karvel Pálsson Árnason
Það virðast einkum vera tvö atriði sem valda áhyggj-
um trillukarla. Annars vegar er það kvótasetning ýsu
og steinbíts en útgerð margra báta hefur byggst á
frjálsri veiði þeirra en þorskurinn verið nokkurs konar
meðafli. Hins vegar er afnám sóknardagakerfisins og
útdeilding á heildaraflanum á mikinn ijölda báta sem
trillukarlar fullyrða að þýði að hver bátur fái aðeins
9-10 tonna þorskkvóta sem eigi að koma í stað mögu-
leika til frjálsra veiða í 40 daga á ári.
broddurinn hér í sjávarútvegi að
undanfomu. Mennirnir hafa haft
góð laun á sumrin og fjöldi fólks
fengið vinnu við að beita fjrir afla-
hámarksbátana svo hægt hafi verið
að gera þá út með fullum krafti.
Menn hafa verið að láta smíða og
kaupa hingað nýja báta sem enga
veiðireynslu hafa í ýsu og steinbít.
Ég gæti trúað því að 10-11 bátar
hér hafi möguleika til að veiða
2.000 til 3.000 tonn af þessum utan-
kvótategundum. Áfomiuð laga-
breyting tekur ekki einungis af
þennan vaxtarbrodd heldur færir
okkur mörg ár aftur í tímann. Ég
gæti trúað því að veiðimöguleikar
þessara báta í ýsu og steinbít
minnkuðu um 70-80% og það mun
fækka störfum í beitningu um
20-30. Þetta er ekkert annað en
aðför að landsbyggðinni,“ segir
Falur.
Sjálfur gerir Falur úr bát með
þorskaflahámarki. Hann lét smíða
bátinn fyrir sig á þessu ári og með
úthlutuðu og keyptu aflamarki hef-
ur hann 178 tonn af þorski. Frá því
Falur hóf veiðar á bátnum hefur
hann veitt vel af ýsu, en á ekki von
á að fá nema sáralítinn ýsu- og
steinbítskvóta vegna þess hve afla-
reynslan er lítil. „Nýja fyrirkomu-
lagið mun minnka möguleika mína
um 200 tonn á ári,“ fullyrðir hann.
Telur hann einsýnt að hann neyðist
til að sleppa því að ráða fólk í
beitninguna og annast alla vinnu
sjálfur, til að komast af.
„Get ekki rekið bátinn
með 9 tonnum"
„Mér líst engan veginn á þessa
breytingu enda er grundvellinum
algerlega kippt undan útgerð míns
báts,“ segir Olgeir Hávarðarson í
Bolungarvík. Hann hefur verið á
togurum í 20-25 ár, seinni árin sem
stýrimaður og skipstjóri á Dag-
rúnu. Utgerðin hefur gengið í
gegnum miklar hremmingar, gjald-
þrot og oft skipt um eigendur eftir
það og hann missti plássið.
„Ég keypti mér lítinn sóknar-
dagabát í fýrravor til að bjarga
mér. Svo kemur þetta. I núverandi
kerfi fékk ég þó að róa 40 daga á
ári og fiskaði 53 tonn á þessum
tíma. Samkvæmt frumvarpinu fæ
ég að veiða 9 tonn af þorski á ári
þegar nýju reglurnar taka gildi og
þar sem ég er nýbyrjaður hef ég
enga veiðireynslu við úthlutun á
ýsu- og steinbítskvóta. Ég get ekki
rekið bátinn með níu tonnum. Auð-
vitað má maður leigja til sín kvóta
eða kaupa. En hvernig á ég að geta
gert það þegar ég hef svona lítinn
grunn?“ spyr Olgeir.
„Dauðadómur yfir
smábáta úrgerð"
Á fundi framsóknarmanna heyr-
ist hver trillukarlinn á fætur öðrum
prédika yfir þingmanninum og er
sumum heitt í hamsi. Gengið er á
Gunnlaug með svör um það hvern-
ig hann muni greiða atkvæði þegar
frumvarp um breytingar á fisk-
veiðistjórnunarkerfmu kemur til
afgreiðslu á Alþingi og fer Hálfdán
Kristjánsson frá Flateyri fyrir
mönnum í því efni. Þingmaðurinn
gefur lítið upp, segist vera kominn
á fundinn til að heyra sjónarmið
smábátamanna.
„Framvarpið er dauðadómur yf-
ir allri smábátaútgerð á Vestfjörð-
um,“ segir Hálfdán þegar blaða-
maður tekur hann afsíðis í viðtal.
„Það er búið að taka línutvöfóldun-
ina og skerða þessa báta. Ef líka á
að taka ýsuna og steinbítinn af
þessum bátum segir það sig sjálft
að útgerðin getur ekki borið sig.
Það lifir enginn á níu tonnum,“
segir Hálfdán.
Hann segir að fjöldi ungra
manna hafi lagt í mikinn kostnað
við að koma sér upp bátum. Þeir
fari beint á hausinn ef lögunum
verður breytt með þeim hætti sem
lagt er til. Og hann spáir því að
fleiri fylgi með, fiskvinnslufyrir-
tæki og jafnvel bankastofnanir.
„Við Vestfirðingar höfum orðið
fyrir margvíslegum áföllum á und-
anförnum árum. Við höfum sagt:
Við skulum berjast og standa
þetta af okkur. Við getum ekki
gert það endalaust. Ætla þeir fyr-
ir sunnan að leggja byggðina í
rúst og fá okkur alla suður? Ég
verð að beina spurningu til Davíðs
Oddssonar, formanns Sjálfstæðis-
flokksins: Fyrir hvað stendur
Sjálfstæðisflokkurinn? Ef þetta er
ekki sjálfstæður atvinnurekstur
þá veit ég ekki hvað það er að vera
sjálfstæður. Ég skil því ekki hvers
vegna Sjálfstæðisflokkurinn með
sjávarútvegsráðherra í farar-
bi’oddi ræðst svona á þessa stétt,“
segir Hálfdán.
Hálfdán rær á bát sem hann
leigir með þorskaflahámarki. Hann
seldi sinn eigin bát í vetur og ætl-
aði að kaupa nýjan í vor, ekki síst
til að sonur hans gæti róið. „Ég er
og verð smábátasjómaður. Hins
vegar sé ég fram á flótta úr stétt-
inni. Er verið að beina okkur til
Færeyja þar sem menn fá að róa
200 daga á ári eða til Noregs þar
sem lögð er áhersla á að nýir menn
fái tækifæri?"
í samtali við blaðamann í gær-
kvöldi sagðist Gunnlaugur M. Sig-
mundsson hafa spurt trillukarlana
að því á fundinum hvort þeir sæju
ekki einhvem samkomulagsgrund-
völl við stjórnvöld, eins og málið
lægi fyrir. Telur hann að slíkt sam-
komulag þuríl að byggjast á því að
smábátar fái lífvænleg rekstrar-
skilyrði og frið til lengri tíma.
Sagði Gunnlaugur að engum sam-
komulagsgrundvelli hefði verið til
að dreifa þrátt fyrir að fundurinn
hefði staðið á þriðja tíma. Gunn-
laugur benti á að á fundi með út-
gerðarmönnum skipa með afla-
marki síðar í gær hefðu verið allt
önnur sjónarmið uppi en hjá smá-
bátamönnum. Það sýndi hvað málið
væri flókið og vandasamt.
„Kemur í bakið á mönnum
„Mér líst mjög illa á þessar
breytingar. Ég var á fundinum
með Einari Oddi á fimmtudagkvöld
og hef aldrei heyrt annað eins hljóð
í mönnum og á þeim fundi. Þeir töl-
uðu um að trillukarlar hér myndu
ekki standa í þessu lengur og um
hrun byggðar á Vestfjörðum,“ seg-
ir Davíð Kjartansson á ísafirði.
Hann var að landa úr bát sínum,
Lúkasi IS, í smábátahöfninni á Isa-
firði þegar blaðamenn tóku hann
tali. Áflinn var 1.200 tonn af þorski
og eitthvað af ýsu með.
Davíð hefur gert út smábát í tíu
ár og er á þorskaflahámarki. Hann
hefur aðallega róið á sumrin en
hefur nú keypt sér línu til að geta
verið að yfír veturinn. Forsendan
fyrir því er að ýsu- og steinbítsafl-
inn hefur verið utan kvóta hjá smá-
bátunum. „Þetta er íyrsta árið og
ég hef því enga viðmiðun. Ef ýsa
og steinbítur fer í kvóta verð ég að
leggja línunni inni í skúr, sá kostn-
aður verður til einskis, því ég fæ
engan kvóta. Ég gæti verið á hand-
færum yfir sumarið en yrði vænt-
anlega einn eftir og hugsa hrein-
lega að ég myndi ekki nenna að
standa í því.“
Davíð segir að aldrei hafi verið
minnst á að til greina kæmi að
setja ýsu- og steinbítsafla smábát-
anna í kvóta, það hafi engum dottið
í hug fyrr en nú. Þessar aðgerðir
komi því illa í bakið á mönnum sem
hafi verið að fjárfesta og kippi
rekstrargrundvellinum undan
fjölda útgerða.
„Keypt úrelding orðin verðlaus"
„Mér líst djöfullega á allar tak-
markanir og það kemur illa við
okkur sem höfum verið að kaupa
nýja báta,“ segir Guðni Einarsson
á Suðureyri við Súgandafjörð.
Guðni rekur hausaþurrkun og á
helming útgerðarfélagsins Fimm-
unnar sem nýlega hefur fjárfest í
nýjum bát, Liljunni IS. Áður var
hann aðili að útgerð smábátsins
Hrannar IS og um tímá skipstjóri
en Hrönn er einn af aflahæstu bát-
unum á svæðinu. Sú útgerð hefur
verið sameinuð Básafelli.
Liljan er tæp 6 tonn að stærð.
Til að geta látið smíða bátinn
keypti útgerðin tæpar 11 milljónir
kr. í úreldingu. Sú fjárfesting verð-
ur verðlaus miðað við hugmyndir
þær sem nú eru uppi um breyting-
ar á fiskveiðistjórnunarkerfínu því
allir sem vilja eiga að geta fengið
veiðileyfi. Fimman hefur keypt 76
tonna þorskkóta á bátinn en Guðni
segist ekki líta á það sem verðmæti
sem unnt yrði að selja, heldur sem
réttindi til veiða.
Liljan var í sinni annarri veiði-
ferð í gær þegar blaðamenn Morg-
unblaðsins stöldruðu við á Suður-
eyri. Nái umrætt frumvarp fram að
ganga raskast allar áætlanir sem
eigendur útgerðarinnar lögðu til
grundvallar ákvörðunum sínum um
smíði bátsins. Guðni segir að dæm-
ið hafi verið reiknað út frá mögu-
leikum til að ná í aukategundimar
en báturinn fái augljóslega ekki
neinn kvóta í ýsu og steinbít. Hann
segir að ef á annað borð eigi að
setja aukategundimar í kvóta sé
betra að það gerist strax frekar en
seinna. Er hann í því efni ekki að
líta til eigin útgerðar heldur hags-
muna byggðarinnar á Suðureyri í
heild því bátarnir þar hafi veitt svo
mikið af öðmm tegundum en
þorski á undanförnum ámm að
þeir hafí náð ákveðnu forskoti á
aðra.
„Þessar reglur em svo sem ekki
alvondar. Það er hins vegar alvar-
legt að geta aldrei litið fram í tím-
ann og þurfa að lifa í stöðugu lottói
eins og sést af úreldingunni sem
við keyptum en er nú orðin verð-
laus.“ Guðni segist vilja koma á
framfæri þeirri tillögu að allur sá
fjöldi manna sem yrði að ráða til að
hafa eftirlit með þessu nýja kerfi
yrði á Vestfjörðum. Fjöldinn yrði
slíkur að ekki þyrfti að hafa
áhyggjur af byggð á Vestfjörðum
eftir það.
„Veit ekki hvort ég
stend við að selja“
Oðinn Gestsson, framkvæmda-
stjóri fiskvinnslu Básafells á Suð-
ureyri, óttast að með kvótasetn-
ingu ýsu og steinbíts hverfi sá
hvati sem menn hafi til að afla sér
tekna með því að róa. Bátarnir hafi
rekið sig með aukategundunum.
„Ég er hræddur um að þetta fari í
sama braskið og í stóra kerfinu,
verðið á kvótanum hækkar og hann
færist á færri hendur. Ef hvatinn
fyrii’ því að gera út er slitinn frá þá
nenna menn ekki að standa í því
heldur leigja frá sér kvótann eða
selja. Stórátgerðir munar ekki um
að kaupa 10 tonn en við það hverf-
ur ein trilla úr rekstri og þau störf
á sjó og landi sem henni fylgja.
Jóna Kristinsdóttir, útgerðar-
maður Sunnu ÍS á Suðureyri, seg-
ist ekki hafa kynnt sér frumvarpið
nægilega vel til þess að ræða það í
einstökum atriðum. Afleiðingamar
fari mikið eftir því hvernig staðið
verði að úthlutun kvótans í ýsu og
steinbít. Báturinn er með góðan
kvóta og hefur veitt vel af aukateg-
undum, til dæmis um 100 tonn af
ýsu í sumar, og því segist Jóna
telja að báturinn hafi góða viðmið-
un við úthlutun kvótans.
Spurð að því hvort ekki væri
skynsamlegt að selja ef allar teg-
undir færu í kvóta, segir Jóna: „Eg
hef alltaf sagt að þegar ýsan og
steinbíturinn kæmust í kvóta
myndi ég selja. Ég veit ekki hvort
ég stend við það. Það fer mikið eft-
ir því hvaða aðferðir verða notaðar.
Við gerum til dæmis ekki út á
10-20 tonn af ýsu eða steinbít,"
segir Jóna.
„Ælttu að segja af sér“
„Stjórnvöld hafa verið að brjóta
mannréttindi á fólki og þykjast svo
ætla að leiðrétta það með því að
ráðast með offorsi gegn smábáta-
sjómönnum. Stjórnvöld sem
þannig haga sér ættu að segja af
sér,“ segir Guðmundur Karvel
Pálsson, trillusjómaður á Suður-
eyri. Flestir bátar á Suðureyri era
á sjó þegar blaðamenn staldra þar
við. Guðmundur er hins vegar með
lítinn kvóta og er með félögum sín-
um að lagfæra beitningaskúr niðri
við höfn.
Guðmundur hefur verið trillu-
karl frá því um 1980, fyrst einung-
is á sumrin og vann lengi vel í
smiðju á veturna. Hann hefur lent
í hinum verstu hremmingum
vegna breytinga á kerfinu og einu
sinni flutt í burtu. Síðast seldi
hann frá sér bát í sóknardagakerf-
inu og keypti í staðinn bát með
þorskaflahámarki til þess að geta
veitt allt árið. Mummi IS er aðeins
með liðlega hálft tonn í kvóta
vegna þess að Guðmundur Karvel
vildi eiga hann skuldlítinn en
hugðist ná sér á strik með tíman-
um með því að kaupa kvóta smám
saman. Én þá era boðaðar breyt-
ingar sem raska forsendunum fyr-
ir áformum hans.
„Þetta er í fjórða skiptið sem
lagasetning kippir grandvellinum
undan þvi sem ég er að gera. Við
breytingamar hækkar verð á
þorskaflaheimildum upp úr öllu
valdi svo útilokað er að kaupa þær.
Auk þess þyrfti ég að kaupa kvóta í
ýsu og steinbít sem hafa verið utan
kvóta og verið uppistaðan í aflan-
um. Ég sé engan grandvöll til að
halda þessu starfi áfram.
Það blasir við mér núna að setja
dótið aftur í gáminn og það verður
ekki tekið úr honum hérlendis,“
segir Guðmundur Karvel. Hann
segist hafa valið að búa í fámenn-
inu til að nýta sér kosti þess, meðal
annars við að ala upp börn. „Við er-
um hér vegna þess að við viljum
veiða fisk og hrærast í þessu veiði-
mannaþjóðfélagi. Þetta er lífsstíll.
Ég vil ekki búa í þessu samfélagi
lengur fyrst stjórnarhættirnir era
með þeim hætti sem nú er að birt-
ast,“ segir Guðmundur Karvel.
„Málið komið í hring“
Árni Árnason byggingaverktaki
var að dæla rigningarvatni upp úr
bát sínum Þokka í smábátahöfn-
inni á Suðureyri þegar blaðamenn
litu komu við í leit að trillukörlum.
Árni þvertók fyrir það að vera
smábátasjómaður, sagðist eiga
kvótalausan skemmtibát og ein-
göngu veiða í soðið fyrir sig og
sína. Hann hefði hins vegar verið
á sjó hér áður fyrr og vildi gjarn-
an eiga kost á því aftur en hefði
ekki efni á því frekar en aðrir að
kaupa sig inn í kerfið.
Arni er einn þeirra sem sótt hafa
um veiðirétt til sjávarátvegsráðu-
neytisins eftir kvótadóm Hæsta-
réttar. „Fáránlegt" er orðið sem
hann notar um þær breytingar sem
nú er unnið að. „Ég bjóst við að fá
kvóta á bátinn afhentan á silfurfati.
Ef niðurstaðan verður sú að ég fái
heimild til að veiða fisk en verði að
kaupa veiðiheimildirnar sé ég ekki
annað en málið sé komið í hring um
sjálft sig og fyrirkomulagið verði
óbreytt. Hingað til hafa allir getað
keypt sér bát og kvóta, það er að
segja ef þeir hafa átt næga pen-
inga,“ segir Árni Ámason.