Morgunblaðið - 22.12.1998, Síða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 22. DESEMBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
I leit að
góðum vilja
„Einungis tvennt vekur hjá mér lotningu;
stjörnukiminninn yfir höföi mér og siða-
lögmálið í brjósti mér. “
— Immanuel Kant. —
Eftir Kristján
G. Arngrfms-
son
Kjarninn í því sið-
ferði sem er arf-
leifð hins kristilega
boðskapar er hug-
myndin um góðan
vilja. Að vilja vel er það eina
sem getur ljáð athöfnum manns
siðferðilegt inntak - og þar með
gert þær lofsverðar. En hvað er
góður vilji?
Líklega hefur enginn gert
jafn heiðarlega tilraun til að
svara þessari spurningu og
þýski heimspekingurinn
Immanuel Kant. 011 siðfræði
hans eins og hún leggur sig
miðar að því einu að fínna þetta
svar.
I upphafi bókarinnar Drög að
siðferðisfrumspeki, er kom út
árið 1785, gerði Kant grein fyrir
mikilvægi hins góða vilja. Ekk-
ert í heimin-
VIÐHORF um, nema góð-
ur vilji, getur
mögulega ver-
ið gott án
nokkurra skil-
yrða - gott í sjálfu sér. Allt ann-
að á gæði sín undir einhverju
öðru en sjálfu sér.
Og hvert var svo svar Kants
við spurningunni um hvað góður
vilji sé? Hinn góði vilji er vilji
sem stjómast einvörðungu af
mannlegri skynsemi. Sá sem
stjórnast einvörðungu af eigin
skynsemi gerir ætíð skyldu
sína. Þama má áherslan gjam-
an falla á „sína“, því að með
„skyldu" átti Kant ekki við skil-
yrðislausa hlýðni við yfirvald -
nema þá það væri siðalögmálið
sem býr innra með manni.
En Kant átti heldur ekki við
það að skynsemin skyldi gera
tilfinningarnar með öllu útlæg-
ar, þótt hann teldi það að miklu
leyti verkefni hennar að hafa
hemil á þeim. Maður nefnilega
fylgir skynseminni af hvöt - til-
finningu sem Kant nefndi „virð-
ingu“. Þess vegna em tilfinning-
ar manns ekki skilyrðislaust
eitthvað sem leiðir mann út í
ógöngur. Þvert á móti, ef þær
em þurrkaðar út verður öll
skynsemi tilgangslaus.
Hér er ekki um að ræða þá
vinsælu hugmynd að tilfinning-
arnar séu - eða eigi að vera -
verkfæri skynseminnar. Virðing
er ekki eitthvað sem maður not-
ar líkt og hún væri hamar. Virð-
ingin fyrir skynseminni er því
gerólík þeirri óttablendnu virð-
ingu sem maður ber kannski
fyrir yfirboðara sínum, og hefur
ekkert með siðferði að gera.
En hvernig veit maður að það
er manns eigin skynsemi, en
ekki bara dulinn ótti við refs-
ingu eða óvild, sem ræður því
hvað maður vill gera? Hvernig
getur maður greint sinn eigin
vilja frá vilja einhvers annars?
(Þetta snýst ekki bara um
það að gera hvað sem manni
kann að detta í hug alveg sama
hvað aðrir segja. Næstum því
allt sem manni hugkvæmist á
sér rætur í hugmyndum ann-
arra, eða manns eigin ótta og
þvermóðsku.)
Til þess að geta íylgt eigin
skynsemi og stjórnast þannig af
hinum góða vilja taldi Kant að
maður yrði að geta fylgt þeirri
skyldu sem kallaði, án þess að
komast í mótsögn við sjálfan
sig. Og hvernig hefur maður
auga með mótsögnunum?
Kant sagði að til þess yrði
maður að fara að svofelldu boði:
Manni ber að gera einungis það
sem byggir á meginreglu er
maður getur jafnframt viljað að
gildi fyrir alla, alltaf, allsstaðar.
Nú kann einhverjum að virð-
ast Kant hafa gengið beint í
smiðju Ki-ists og fengið gullnu
regluna lánaða. (Því andmæla
reyndar margir heimspekingar
sem bera óttablandna virðingu
fyrir Kant.) Og þetta er ekki
eina dæmið um augljósan skyld-
leika siðfræði Kants við kristi-
legt siðferði.
Það væri til dæmis augljós-
lega fólgin mótsögn í því, sagði
Kant, að maður virti neyð ná-
unga síns að vettugi og legði
einungis hinum vel megandi lið
(væntanlega í von um að njóta
góðs af).
Mótsögnin er þessi, sagði
Kant: Maður getur alltaf lent í
ógöngum sjálfur, til dæmis ef
maður verður fyrir slysi, og ef
maður vill það sem allsherjar-
reglu að maður aðstoði ekki
mann í neyð hefur maður þar
með dæmt sjálfan sig til þess
hlutskiptis að fá enga hjálp frá
öðrum, skriki manni fótur.
Að hlíta einungis eigin skyn-
semi er því alls ekki ávísun á að
maður hugsi bara um sjálfan
sig. Þannig er útlit fyrir að
Samverjinn miskunnsami hafi
verið skynsamur maður. Og viti
menn: Það er þá ekki af tómri
tilfinningasemi að maður hjálp-
ar öðrum.
Siðfræði Kants er oft kennd
við reglur, þar eð grunnstefið í
henni er um hlýðni við siðai'egl-
ur. En þetta býður eiginlega
heim nokkrum misskilningi, því
þótt maður fylgi reglum út í æs-
ar er ekki þar með sagt að at-
hafnir manns séu siðlegar. Þær
eru heldur ekki endilega ósið-
legar. Það sem Kant sagði
skipta öllu máli er viljinn sem
að baki býr - ekki afleiðingar
þess sem maður gerir. Einungis
þessi vilji getur verið góður.
Það er ekkert rangt við að
fylgja reglunum eða reyna að
koma góðu til leiðar. Næstum
því allt sem maður gerir er
hvorki siðlegt né siðlaust;
hvorki rétt né rangt, heldur eins
og siðferðislega hlutlaust. (Og
þannig hvorki lofs- né lastvert).
Viljinn til að gera eitthvað
getur ekki orðið góður af því
einu að það sem maður gerir sé
almennt talið vera gott. Ef mað-
ur hjálpar einhverjum af því að
mann langar í samþykki og hól
frá öðrum stjómast vilji manns
greinilega ekki af manns eigin
skynsemi heldur af væntingum
annarra.
Þarna dúkkar einmitt upp ein
meginástæða þess að Kant lagði
alla áherslu á að afleiðingar og
ytri aðstæður skiptu engu um
siðferðilega hegðun: Sá sem
stjórnast af góðum vilja stjórn-
ast ekki af neinum nema sjálf-
um sér - hann er algerlega
frjáls og óháður.
Það er kannski þetta sem
kemur manni mest á óvart við
siðfræðikenningu Kants; þótt
hann ræddi mikið um skyldur
og hlýðni vakti fyrst og fremst
fyrir honum að frelsi væri for-
senda siðlegrar breytni.
KRISTIN
FINNSDÓTTIR
FENGER
+ Kristín Finns-
dóttir Fenger,
sjúkraþjálfari,
fæddist í Hvilft í
Önundarfirði 30.
október 1925. Hún
lést á Sjúkrahúsi
Reykjavíkur 14.
desember síðastlið-
inn. Foreldrar
hennar voru þau
Finnur Finnsson,
bóndi í Hvilft, f. 29.
desember 1876, d.
14. ágúst 1956, og
Guðlaug J. Sveins-
dóttir, f. 28. febrúar
1885, d. 20. febrúar 1981. Systk-
ini Kristínar voru Sveinbjörn, f.
21. júlí 1911, látinn; Ragnheið-
ur, f. 25. júní 1913; Hjálmar, f.
15. janúar 1915; Sigríður, f. 17.
janúar 1918; Jakob, f. 30. júlí
1919, látinn; Sveinn, f. 23. nóv-
ember 1920, látinn; Jóhann, f.
23. nóvember 1920, látinn; Mar-
ía, f. 18. ágúst 1922; Málfríður,
f. 22. nóvember 1923; Gunn-
laugur, f. 11. maí 1928, og Leif-
ur Guðjónsson (fósturbróðir), f.
23. desember 1935.
Hinn 8. ágúst 1950 giftist
Kristín Garðari Emil Fenger
verslunarmanni, f. 2. október
1921, d. 2. nóvember 1993. Börn
þeirra eru: 1) Kristjana, f. 16.
febrúar 1951, maki Þórður
Hauksson, börn Flóki og Saga.
2) Jakob, f. 24. febrúar 1952,
maki Gunnhildur Björg Emils-
dóttir, börn Ylfa Edith, Olga
Með láti ömmu minnar er yndislegu
og lærdómsríku tímabili lokið í lífi
mínu. Undanfarin fjögur ár hef ég
verið hennar heisti sambýlingur og
vegna þessa átt við hana mikil og und-
antekningalaust góð samskipti, sam-
skipti sem nú er svo snögglega klippt
á. Eg er þakklátur fyrir að hafa fengið
að upplifa þessa góðu tíma og fyrir að
eiga nú í hjarta mínu minningu um
svo stórkostlega konu sem amma mín
óumdeilanlega var. Það er óhætt að
segja að í kringum sambýling minn
hafi aldrei ríkt lognmolla. Krafturinn
og félagslundin var hennar helsta að-
alsmerki fram á síðasta dag. I raun
má segja að það að vera gamall sé
hugtak sem amma viðurkenndi ekki
hvað viðkom henni sjálfri enda hélt
hún óskertri reisn sinni og lífskrafti
alia sína ævi. Var það gjaman mál
vina minna að konan væri jafnvel
ki’aftmeiri og svo sannarlega atorku-
samari en ég dóttursonur hennar,
fimmtíu áram yngri.
Eg á einnig eftir að minnast henn-
ar ömmu minnar fyrir takmarkalaust
örlæti, hvort sem um var að ræða úr
veraldlegum eða andlegum sjóðum
hennar. Þessu fengum við barna-
bamaskarinn að kynnast vel. Frá því
að ég man eftir mér hefur Hvassaleit-
ið verið einhvers konar félagsmiðstöð
okkai’ krakkanna með forstöðukon-
una ömmu í fararbroddi sem stjóm-
aði skaranum með hlýju og þolin-
mæði að vopni. Finnst mér það hafa
sýnt sig, í gegnum áfall þetta allt, að
Hvassaleitið hafi ekki einvörðungu
fært okkur nálægt ömmu heldur
einnig hvert öðra, nokkuð sem er
mikilvægt á stundu sem þessari. Ekki
vora það einungis niðjamir sem fylltu
húsið lífi heldur var vinkvennaskari
ömmu, systur og mágkonur, eld-
hressar eldri konur, iðulega í heim-
sókn (það er að segja ef þær voru
ekki á ráðstefnum eða tónleikum eða
á skemmtunum eða í leikfimi eða á
fundum eða...) Eg mun óneitanlega
einnig sakna þessara heimsókna.
Elsku amma, ég þakka fyrir allar
góðu stundimar og aUa þá ást sem þú
sýndfr mér og ég hef vonandi náð að
endurgjalda. Enda þótt samvera-
stundum okkar sé nú lokið þá verður
þú alltaf hjá mér í minningunni.
Flóki.
Amma mín. Þú Iést daginn sem
fyrsti vetrarsnjórinn féll. Hvassaleitið
Hörn og Emil. 3)
Emil, f. 21. apríl
1953, d. 1. janúar
1984, sonur Finnur.
4) Hjördís, f. 20.
október 1957, dæt-
ur Vaka og Harpa.
Kristín lauk
gagnfræðaprófi frá
Menntaskólanum á
Akureyri 1944 og
prófi í sjúkraþjálfun
frá Stokkhólmi
1948. Að námi
loknu starfaði hún
erlendis við Söder
sjúkrahúsið í Stokk-
hólmi, við sjúkraþjálfun bróður-
sonar síns á Italíu og á lömun-
arveikiklínik í Kaupmannahöfn.
f byrjun árs 1949 hóf hún störf
á Islandi hjá Ragnari Sigurðs-
syni, vann síðar hjá Styrktarfé-
lagi Iamaðra og fatlaðra, á
Landspítalanum, á Borgarspít-
alanum, en lengst af vann Krist-
ín á Vífilsstöðum eða allt til árs-
ins 1995 er hún hætti störfum
vegna aldurs.
Kristín starfaði alla tíð mikið að
félagsmálum bæði sem félags-
maður og sljórnarmeðlimur.
Hér má nefna Félag íslenskra
sjúkraþjálfara, St. Georgs
skáta, Kvenfélag Grensássókn-
ar, Gigtarfélag Islands og End-
urhæfingarstöð hjarta- og
lungnasjúklinga.
Utför Kristínar fer fram frá
Grensáskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
var umvafið hvítum pels. Þrestirnir í
hverfinu stóðu þér heiðursvörð er
þeir flokkuðust fyrir framan húsið og
komu ískyggilega nálægt okkur
frændsystkinunum, mér og Flóka,
eins og þeir vildu votta samúð sína.
Það var friður yfir öllu. Við voram á
leið okkar að kveðja þig og er sú
stund rann upp upplifði ég svo sterkt
hve heitt ég elska þig. Amma, þú
varst klettur í lífi mínu og Hvassaleit-
ið miðpunktur alheimsins. Það var
hluti af uppeldisheimspeki þinni að
foreldrar og eða ættingjai’ verða að
gefa sér tíma fyrir börn sín og það
hefur þú svo sannarlega gert. Til þín
hef ég alltaf getað leitað og þú ávallt
gefið þér tíma ekki bara fyrir eigin
börn heldur hefur ómældur tími verið
gefinn bamabörnunum. Þetta hefur
þú gert fram á síðasta dag. Þín
óþrjótandi orka hefur verið eitt af
þínum aðalsmerkjum og hefur vilji oft
teygt sína arma lengra en geta. Þig
langaði á áram áður að læra uppeldis-
fræði og stofna dagheimili fyrir böm í
erfiðleikum.
Sjúkraþjálfunin kom í staðinn en
gamli draumurinn hélt sér. Þau era
ófá skiptin er þú talaðir um og spurð-
ir mig hvort ekki væri hægt að verða
eins konar stuðnings-amma fyrir
böm sem ættu í erfiðleikum. Þetta
var mikið rætt fram og til baka. Það
er annað sem hefur einkennt sam-
skipti okkar, við gátum rætt um allt
og við voram sammála um að aldurs-
og kynslóðabil var eitthvað sem háði
okkur aldrei. Amma mín, ég er svo
þakklát fyrir þær stundir sem við höf-
um átt saman í gegnum árin, þú hefur
kennt mér mikið, þú ert í mínum
huga valkyrja sem mun ávallt eiga
mjög sérstakan stað í hjarta mínu.
Þakka þér fyrir að vera sú fallega
kona sem þú varst, innan sem utan.
Þitt elsta barnabam,
Ylfa.
Skarð er fyrir skildi. Elskuleg
mágkona mín, Kristín hans Garðars
bróður er látin. Söknuðurinn er mik-
ill. Aldrei gleymi ég svipnum á bróðm-
mínum fyrir 48 áram þegar hann
sagði mér frá draumadísinni sinni,
henni Kristínu. Ki’istín kom eins og
sólargeisli, kát og lífleg og jafnframt
greind og hugsunarsöm við alla sem
hún tengdist. Eg og fjölskylda mín
eram þakklát fyrir samverana með
henni.
Kristín hafði sterkan persónuleika
og var sannur höfðingi. Hún kom frá
stóiri fjölskyldu sem vai’ alltaf jafn
elskulegt að hitta. Umhyggja og ást-
úð voru ætíð í fyrirrúmi hjá Kristínu.
Hún var mjög ræktarsöm við fjöl-
skylduna og lagði sig fram um að
halda tengslum við fjölskyldu okkar
systkinanna jafnt sem sína eigin. Hún
sá til þess að við kynntumst hennar
elskulegu systkinum, móður og fjöl-
skyldum þeirra.
Það eru ótal minningar sem
streyma fram á kveðjustund og fyrst
og fremst er minnisstæð samheldni
Kristínar og Garðars. Eftir að Garðar
dó 1993 var hugsunin um böm og
bamaböm í forgranni, alltaf lifandi og
ástrík.
Það var mér og okkur í fjölskyld-
unni mikil blessun að fá að deila svo
stóram hluta ævinnar með Kristínu.
Hugur minn er nú hjá bömum
hennar, bamabömum og öðrum að-
standendum.
Ebba Hvannberg.
Svilkona mín Kiistín F. Fenger er
látin eftir stutta legu. Hún var nýlega
orðin 73 ára gömul.
Kristín ólst upp á myndarheimilinu
að Hvilft ásamt stóram systkinahópi,
sex bræðrum, fjóram systrum og fóst-
urbróður. Foreldrar hennar voru
sæmdarhjónin Guðlaug Sveinsdóttir
húsfreyja og Finnur Finnsson bóndi.
Það fór orð af þeim systkinum fyrir
menntun og myndarskap en aldrei
hafði jafn stór systkinahópur sótt
Menntaskólann á Akureyri. Allfr
bræðumir urðu stúdentar og systum-
ar gagnfræðingar og öll fóra þau í
framhaldsnám. Þeim systkinum var
sá sómi sýndur að mynd af hópnum
prýðir sali MA
Kristín sótti menntun sína í
sjúkraþjálfun til Svíþjóðar árin
1946-48 og minntist hún þess tíma
ætíð með gleði, enda eignaðist hún
þar góða vini. Kristín var með þeim
fyi’stu sem var fullmenntuð í þessu
fagi hér á landi og stundaði hún það
alla sína starfsævi, lengst af á Vífils-
stöðum.
Stuttu eftfr heimkomuna frá Sví-
þjóð kynntist hún Garðari Fenger
stórkaupmanni sem síðar vai’ð lífs-
fóranautur hennar. Þau eignuðust
fjögur myndarleg böm, Kristjönu,
Jakob, Emil og Hjördísi og átta
barnabörn. Fyrstu hjúskaparárin
bjuggu ungu hjónin á Öldugötu 19 í
návist tengdamóður og mágkonu
Kristínar, frú Kiistjönu Fenger og
Unnar. Var ávallt mjög kært á milli
þeirra og taldi Unnm- Kiistínu með
bestu vinkonum sínum. Arin á Öldu-
götunni vora ungu hjónunum ham-
ingjurík. Þau eignuðust bömin sín og
sambúð fjölskyldnanna var góð. En
brátt fór að þrengjast í litlu íbúðinni
og byggðu hjónin sér þá nýtt heimili í
Hvassaleiti 67, innan um góða ná-
granna.
Kristín hafði yndi af ferðalögum og
ferðuðust þau hjónin oft með vinum
sínum úr skátahreyfingunni, bæði
innanlands og utan. Þau hjónin unnu
ötullega í safnaðarnefnd Grensás-
sóknar um árabil. Gai’ðar var þar fé-
hirðir og var það ekki vandalaust á
erfiðum byggingartíma safnaðar-
heimilis. Var þá eins gott að eiga
traustan mann að til að útvega fé og
halda utan um sjóðinn svo vel færi.
Enda vora þau hjónin virt að verð-
leikum í söfnuðinum.
Persónulega stend ég í ævilangri
þakkarskuld við þau hjónin, Garðar
og Kristínu, fyi-fr hið hlýja viðmót og
órofa tryggð, sem þau sýndu mér er
ég tengdist Fengerfjölskyldunni fyrir
röskum 30 árum. Hátíðarstundir á
myndarheimilinu á Öldugötu 19 eru
ógleymanlegar en þar var Kristín
hrókur alls fagnaðar. Einnig verða
góðar stundfr í Hvassaleitinu ætíð
minnisstæðar.
En ekki ríkti alltaf gleði í lífi Krist/
ínar fremur en hjá öðram. Arið 1984
misstu þau hjónin bráðefnilegan ung-
an son sinn, Emil, af slysförum frá
konu og barni. Fyrir fimm áram lést
Garðar og um svipað leyti Sveinn,
bróðir hennar, og Guðsteinn mágur
hennai’. En Kristín var sterk er sorg
bai’ að og gekk hún hnarreist og
óbrotin eftir sem áður.
Síðastliðið sumar hafði Kristín
tækifæri til að taka þátt í 50 ára úfr
skriftaraftnæli með skólasystkinum
sínum í Svíþjóð. Einnig fór hún til