Morgunblaðið - 22.01.1999, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 22. JANÚAR 1999 31
LISTIR
Ævintýratónleikar í Tjarnarbíói á Myrkum músíkdögum
„Furðuverk sem sjaldan
heyrast á tónleikumu
Morgunblaðið/Kristinn
CAMILLA Söderberg og Kjartan Olafsson með kontrabassablokk-
flautuna, sem mun heyrast í í fyrsta sinn á Islandi á ævintýratdnleik-
um í Tjaraarbíói í kvöld.
Einbeitni
í leik
MANNHÆÐARHÁ kontrabassa-
blokkflauta, tölva, tónband og
steinaspil úr íslensku graníti eru
meðal hljóðfæra sem heyra má
og sjá á Ævintýratónleikum
Myrkra músikdaga í Tjarnarbíói
í kvöld kl. 20.30.
Verkin sem flutt verða á tón-
leikunum eru eftir tónskáldin
Áskel Másson, Ríkharð H. Frið-
riksson, Tapio Tuomela, Jónas
Tómasson, Kjartan Olafsson og
Elías Davíðsson og flytja þeir
Áskell, Ríkharður og Elías verk
sín sjálfir. Flytjendur auk þeirra
eru Camilla Söderberg, sem leik-
ur á hinar ýmsu blokkflautur, og
Guðrún Óskarsdóttir, sem leikur
á sembal.
011 eiga verkin sem flutt verða
í Tjarnarbíói í kvöld það sameig-
inlegt að vera „furðuverk sem
sjaldan heyrast á lónleikum,"
eins og Kjartan Ólafsson; for-
maður Tónskáldafélags Islands
og höfundur eins verkanna, orð-
ar það. Enda er yfirskrift kvölds-
ins Ævintýratónleikar. „Þegar
maður les ævintýri gerist alltaf
eitthvað óvænt sem er ekki alveg
í takt við nútímann og raunveru-
leikann," segir hann.
Fyrst á efnisskránni er nýtt
verk eftir Áskel Másson, Ný-
vaktar sýnir, fyrir slagverk og
ásláttarhljóðfæri. Áskeli flytur
verkið sjálfur og er það að sögn
Kjartans sambland af fyrirfram
saminni músík og spuna. Verk
Ríkharðs H. Friðrikssonar er að
sögn hans sjálfs „létt og mis-
þægileg hljóðupplifun sem er
spunnin á sviði með aðstoð
tölvutækni".
Fjórar bagatellur er verk fyrir
blokkflautur og sembal eftir
fínnska tónskáldið og hljómsveit-
arstjórann Tapio Tuomela, sem
hefur samið mikið af söngtónlist
og kammertónlist. Verk Jónasar
Tómassonar, Glorioso fyrir alt-
blokkflautu og sembal, heyrist
nú í fyrsta sinn á íslandi, en það
var frumflutt í Finnlandi.
Draumkona íklædd gullbúningi
Verk Kjartans Ólafssonar er
samið fyrir kontrabassablokk-
flautu og tónband. Þetta mun
vera í fyrsta sinn sem heyrist í
kontrabassablokkflautu hér á
landi, en Camilla Söderberg er
nýbakaður eigandi þessa sér-
stæða hljóðfæris, sem er að sögn
Kjartans nærri mannhæð að
lengd, og minnir lítið á þær
blokkflautur sem við annars
þekkjum. „Nóttina áður en ég
lauk verkinu birtist mér draum-
kona íklædd gullbúningi með
rauðum og bláum eðalsteinum,"
segir Kjartan, sem iýsir verkinu
sem einhverskonar örlagaseið.
Lokaverkið á tónleikunum er
nýtt verk eftir Elías Davíðsson,
Ur söngvum Babýlons, skrifað
fyrir steinaspil. Það er hljóðfæri
sem Elías hefur búið til úr ís-
lensku graníti og spilar á sjálfur.
TOIVLIST
Háskólabíó
Sinfóníutónleikar
Flutt voru þrjú verk eftir meistara
Beethoven. Einleikari: Jeffrey Siegel.
Stjórnandi: Rico Saccani. Fimmtu-
dagurinn 21. janúar, 1999.
TÓNLEIKAR Sinfómuhljóm-
sveitar Islands, sem haldnir vora í
Háskólabíó í gærkveldi, hófust á
þriðja Leónóra-forleiknum, sem
enn heldur velli sem sjálfstæð tón-
smíð, af fjóram forleikjum, er
meistarinn samdi við óperana
Fídelío. Beethoven vai- mikilhæfur
hljóðfæraleikari, ekki aðeins virtúós
á píanó, heldur og liðtækur á
strengjahljóðfæri. Hann átti í tölu-
verðum erfiðleikum með að semja
fyrh’ söngraddir og ekki síður, að
samhæfa tónhugmyndir sínar leik-
rænum kröfum og framvindu leik-
ritsins. I rissblokkum hans er t.d. að
fínna 18 mismunandi gerðir af aiíu
Leónóra, „Komm Hoffnung" og
aríu Flórestans, „In des Lebens
Friihlingstagen", en upphaf síðar-
nefndu aríunnar ber fyrir eyra
framarlega í hinum fagra inngangi
forleiksins. Tíu sinnum gerði Beet-
hoven atlögu að hinum fræga loka-
kór óperannar, Wer ein holdes
Weib errangen, auk þess að endur-
semja verkið fyrir báðar endurapp-
færslur þess 1806 og 1814. Forleik-
urinn var mjög vel fluttur, bæði
hinn fagri inngangur og tengingin
yfir í aðalstefið (aliegro) var ein-
staklega áhrifamikil. Einnig náðist
sterk stemmning í kringum
trompett-„signalið“, sem Ásgeir
Steingrímsson lék að tjaldabaki. Þá
var ekki síður fallegur flautueinleik-
urinn hjá Áshildi Haraldsdóttur, í
samleik við Hafstein Guðmundsson
á fagott. Það sem er sérlega
skemmtilegt við stjóm Saccani, er
að tónlistin fær að „anda“, hver lag-
hending fær að lifa sínu lífi og allar
andstæður era málaðar sterkum ht-
um.
Þetta gat að heyra í þeirri
„fjórðu", sem var annað viðfangs-
efni tónleikanna. Sú fjórða er
ásamt „tvö og átta“ minnst þekkt,
líklega af því að hún tengist ekki
einhvers konar sögu, eins og
þriðja, Hetjusinfónían, fimmta, Ör-
lagasinfónían, sjöunda, Dansasin-
fónían og sú níunda, Kóralsinfóní-
an, við kvæði Schillers, Óðurinn til
gleðinnar. Þetta er þó ekki af því
að sú fjórða sé lakara verk en hinar
sinfóníurnar. Leikur hljómsveitar-
innar, undir lifandi stjórn Rico
Saccani, var frábær og t.d. ofsa-
hraður lokakaflinn einstaklega
glæsilega fluttur.
Lokaverk tónleikanna var
Keisai’akonsertinn, verk sem var
einstætt að mildlfengleik, miðað við
þá konserta, sem samdir höfðu ver-
ið á fyrsta áratug 19. aldar. Ekki er
alveg víst hvenær konsertinn var
fyrst fluttur en líklegt er að það hafí
verið 28. nóvember 1811 í Leipzig
með Friedrich Schneider sem ein-
leikara en er hann var fluttur í Vín-
arborg, vai’ nemandi Beethovens,
Carl Zemy, einleikarinn og var
hann þá rétt um tvítugt. Jeffrey Si-
egel er frábær píanisti, er lék
konsertinn af glæsibrag og markaði
sérlega vel fyrir öllum blæbrigðum,
eins t.d. í hæga þættinum. Hinn
magnaði fyrsti þáttur, sem er stór-
brotin tónsmíð, spannaði allt styrk-
leikasviðið í leik Siegel, hægi þátt-
urinn var einstaklega þýður og tveir
taktamir, sem bráa bilið yfir í
galsafenginn lokaþáttinn, vora sér-
lega vel útfærðir, svo að voldugt
upphafsstef lokaþáttarins varð eins
og sprenging. Állur þátturinn var
glæsilega fluttur og lætur Siegel vel
að útfæra ljóðrænan „söng“, eins og
heyra mátti einnig í lokaþættinum,
t.d. í „Grossvatertanz“, laginu, sem
Schumann notaði einnig. Þá er Si-
egel sérlega vel lagið að leika sér
með glaðlegt tónmál, eins og heyra
mátti víða í fjöragum lokakaflanum.
Það var svolítið sérstakt að sjá
Saccani stjóma undirleiknum blaða-
laust, sem er ekki nema þeirra sem
þekkja t.d. þennan píanókonsert af
eigin raun. Þetta á við öll verk tón-
leikanna, að hann hefur tónlistina
algerlega á valdi sínu og honum læt-
ur vel að magna upp glæsilegan
leik, bæði kraftmikinn og svo undur
fínlegan, svo aldrei vantar einbeitni
í leik hljómsveitarinnar, sem lék öll
verkin afburða vel.
Jón Ásgeirsson
Flautað á fullu
TOJVLIST
S a I u r i n n
MYRKIR MÚSÍKDAGAR
Flautuverk eftir Atla Heimi Sveins-
son: Grand Duo Concertante I: Hand-
anheimar; Xanties; Lethe; Tónamín-
útur; Kvartett nr. 1. Áshildur Har-
aldsdóttir, Guðrún Birgisdóttir,
Martial Nardeau og Kolbeinn Bjarna-
son, flautur. Salnum, Kópavogi, mið-
vikudaginn 20. janúar kl. 20.30.
„ÞAU spila nýja tónlist eins og
hún væri klassísk, og klassíkina
eins og hún væri ný,“ skrifaði Atli
Heimir Sveinsson í tónleikaskrá um
flytjendur fimm verka eftir sig á
flaututónleikum Myrkra músíkdaga
í Sainum á miðvikudagskvöldið var.
Ekki amalega að orði komizt. Og
líklega meira en sannleikskorn að
baki, því ofantaldir fjórmenningar
era án efa meðal fremstu flautuleik-
ara landsins, og verður ekki af þeim
skafið að þau hafa öll verið dugleg
við að kynna nýja ísienzka tónlist á
undanfornum árum.
Fyrsta verk á dagskrá bar hið
óhlédræga aðalheiti „Grand Duo
Concertante 1“ og undirtitilinn
„Handanheimar". Það var fyrir
tvær flautur og tónband, sagt frá
árinu 1991 og samið fyrir flautu-
hjónin Guðrúnu Birgisdóttur og
Martial Nardeau. Mun það hið
fyrsta í röðinni af þremur dúóum
Atla til þessa undir sama aðalheiti -
hin seinni eru fyrir klarínett og
flautu (Schumann ist der Dichter)
og flautu og selló (Opnar dyr). Hvað
svona „grand“ skyldi vera við þetta
verk umfram önnur tvímennings-
verk höfundar var hvorki útskýrt né
sjálfgefið óviðbúnum hlustanda,
nema þá átt hafi verið við
„konserterandi" samspil hljóðfæra-
leikara og segulbandshljóða, en þau
kváðu vera sama eðlis í öllum tilvik-
um; hljóðritanir af barnsröddum
(gi’áti, hlátri, söngli, gómsmellum
o.þ.h.) í bland við ljúft hægfara haf-
meyjuraul fullveðja kvenradda.
Með góðum vilja var kannski stund-
um hægt að skynja skugga af stór-
brotinni hugsun bak við samspil
andstæðnanna milli mannshljóð-
anna og oft ágengs blásturs
flautuleikaranna, sem a.m.k. verk-
aði „afvopnandi", eins og Danir
segja, á hugsanlega efasemd hlust-
andans, að maður segi ekki heill-
andi. Verkið leið alltjent hraðar hjá
en 25 mínútna raunlengd þess sagði
til um í fjörlegri túlkun þeirra
hjóna, og var það athyglivert út af
fyrir sig.
„Xanties“ (fr., næturfiðrildi) fyrir
flautu og píanó (1975), hér í höndum
Áshildar Haraldsdóttur og tón-
skáldsins, heyrði undirr. síðast fyrir
allmörgum árum á sal Tónlistar-
skólans í Reykjavík með þeim Man-
úelu Wiesler og gott ef ekki Snorra
Sigfúsi Birgissyni; þá sem nú í
myrkvuðum sal við kertaljós. Þetta
sjarmerandi ljóðræna „melódrama"
(flytjendur segja fram slitrur af
ljóði tónskáldsins inn á milli spii-
aðra hendinga) heldur enn töfra-
mætti sínum merkilega vel, og ekki
laust við að hlustandinn finni fyi-ir
fiðringi hér og þar, þegar ólgandi
kenndir hitabeitisnætur streyma
um önd og æðar, eins og gerðist í
líflegum samleik þeirra Áshildar, og
dró þar sízt úr hvað flautuleikarinn
var skýrmælt á texta.
Hvað „Lethe“ (fljót gleymskunn-
ar, 1986) fyrir bassaflautu án und-
irleiks varðar, heyrði undirr. það
síðast austur í Skálholtskirkju; þá
sem nú í meðförum Kolbeins
Bjarnasonar, sem gerzt hefur
stafnbúi lýðveldisins á þetta hljóð-
láta risahljóðfæri. Það verður að
segjast, en sízt til að lasta ágætan
hljómburð hins glæsilega nýja tón-
listarhúss Kópavogs, að þetta lík-
lega gisnasta og hæggengasta
flautuverk, sem maður man eftir að
hafa kynnzt, naut sín mun betur
undir kirkjuhvelfingum þar eystra
en hér, og munaði greinilega stór-
um á 3-4 sekúndna ómtíma kirkj-
unnar og 1,6 sekúndum Salarins
hvað verkið hélt minni athygli að
þessu sinni. Túlkun Kolbeins var
að vanda óaðfinnanleg, en fyrir
svona verk og hljóðfæri er Salurinn
hikstalaust of þurr.
„Tónamínútur" Atla frá 1981,
upphaflega 21 talsins, birtist eftir
hlé útvíkkað bæði í breidd og lengd,
nú 28 atriða og leikið af fjórum
flautuieikurum í „feróma" uppstill-
ingu, tveir á sviðinu, hinir einhvers
staðar úr augsýn tónleikagesta á
neðsta gólfi. Verkið, sem upphaf-
lega var samið fyrir Manúelu, er lék
12 uppáhaldsmínútur sínar inn á
disk 1989, var hljóðritað af Martial
1993 fyrir ITM í (þáverandi) heild.
Má segja, að seint sjái stundum fyr-
ir enda á endurvinnslu verka Atla,
og Tónamínúturnar fengu óneitan-
lega nýjan svip í þessum búningi,
þar sem sumar mínúturnar voru
leiknar saman af tveim og upp í
fjóra spilara í ýmsum samsetning-
um. Hver ný mínúta var boðuð með
bylmingshöggi á hi-hat disk af höf-
undi sitjandi á fremsta bekk, og
setti það svolítið skondinn sirkus-
svip á heildina, þó að hugmyndin sé
í sjálfri sér ekki ný, því eitthvert
bank mun hafa aðgreint atriðin í
innspilun Manúelu, þótt sleppt væri
hjá Martial. Tókst flutningurinn hið
bezta, og bætti útvortis fjör að
nokkru upp skortinn á nálægð ein-
menningsútgáfunnar.
í pylsuenda var „Kvartett númer
1“ fyriv fjóra flautuleikara, bráð-
skemmtilegt pöntunarverk fyrir
Kuhlaukvartettinn í Kaupmanna-
höfn frá 1989-1991. Sumir hafa
kvai-tað undan litleysi flautunnar,
enda yfirtónasnauðust blásturs-
hljóðfæra, en hér var því mætt með
beitingu allra meðlima fjölskyld-
unnar í ýmsum samsetningum, þ.e.
bassaflautu, alt, C-flautu og pikk-
ólóflautunni herskáu, enda saknaði
maður ekki litbrigða í þessu furðu
fjölbreytta fjórþætta nútímaverki.
Einna eftirminnilegastur hvað lit
varðar var staður aftarlega í öðrum
hinna tveggja hægu miðþátta, þar
sem tvær bassaflautur umluðu dún-
mjúkt við flauilssöng tveggja alt-
flauta, en annars bar verkið í heild
mestan svip af iðandi mínímalík,
þótt rofin væri á stundum, ýmist
með syngjandi strófum eða hökt-
andi „punktastiT. Kvartettinn var
augljóslega skrifaður fyrir snillinga,
en ekki er hægt að segja annað en
að fjórmenningarnir hafi leyst allar
þrautir af stakri lipurð, samtaka-
mætti og ótrúlegu úthaldi.
Ríkarður Ö. Pálsson