Morgunblaðið - 26.02.1999, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1999 11
FRETTIR
HÉR fer á eftir í heild dómur Hæstaréttar í
máli nr. 415/1998, Akæruvaldið (Bogi Nilsson
ríkissaksóknari) gegn Jóni Snorra Snorrasyni
(Sigurður G. Guðjónsson hrl.)
Dómur Hæsta-
í ákæru, og sldptir eignarhald á umræddu
flettiskilti ekki máli varðandi refsiábyrgð
hans.
Ákæruliður 2.
Dómur Hæstaréttar:
Mál þetta dæma hæstaréttardómaramir
Pétur Kr. Hafstein, Guðrún Erlendsdóttir,
Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og
Hrafn Bragason.
Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæsta-
réttar 12. október 1998 samkvæmt 148. gr.,
sbr. b- og c - liði 147. gr. laga nr. 19/1991 um
meðferð opinberra mála, sbr. lög nr. 37/1994,
og krefst hann þess að ákærði verði sakfelld-
ur samkvæmt ákæru og -------------------
honum ákvörðuð refs-
ing.
Akærði krefst stað-
-festingar héraðsdóms.
Auglýsingar þær,
sem ákært er fyrir í
málinu, birtust með
þrennum hætti. í fyrsta
lagi hefur birst auglýs-
ing á flettiskilti við
Vesturlandsveg frá því
snemma sumars 1997. I
öðru lagi kom auglýsing
tvisvar í Ríkisútvarpi -
sjónvarpi í febrúar
1998. Loks birtist aug-
lýsing sex sinnum í
Morgunblaðinu vorið og
sumarið 1997 og önnur
fjórum sinnum í sama
blaði í febrúar 1998.
Texti auglýsinga þeirra,
sem birtust vorið og
sumarið 1997, var ,6,2%
nú er Egill
STERKUR“. Birtist
síðastgreinda orðið á
bogadregnum borða.
Við birtingu í sjónvarp-
inu og Morgunblaðinu í
febrúar 1998 eru aug-
lýsingarnar óbreyttar
að öðru leyti en því, að
við textann er bætt orð-
unum ,í Ríkinu þlnu í
öllum landshlutum". Auglýsingarnar birtust
ætíð á rauðum fleti með gylltum, lóðréttum
röndum.
Fram kom hjá ákærða fyrir dómi að Öl-
gerðin Egill Skallagrímsson ehf. hefði sett
bjórinn ,Egils STERKUR" á markað til
reynslu í maí 1997 og síðan í almenna dreif-
ingu hjá ÁTVR sex mánuðum síðar. Mynd af
dós með slíkum bjór liggur frammi í málinu
og birtist orðið ,STERKUR“ þar með sama
hætti og í fyrrgreindum auglýsingum. Einnig
kemur þar fram að styrkleiki bjórsins er
6,2%. Dósir þessar eru rauðar að lit með gyllt-
um, lóðréttum rondum.
Samkvæmt 20. gr. áfengislaga nr. 75/1998,
sem er samhljóða 16. gr. a áfengislaga nr.
82/1969, sbr. 8. gr. laga nr. 94/1995, eru hvers
konar auglýsingar á áfengi og einstökum
áfengistegundum bannaðar. I 2. mgr. greinar-
innar er auglýsing meðal annars skilgreind
svo að átt sé við hvers konar tilkynningar til
almennings vegna markaðssetningar þar sem
sýndar séu í máli eða myndum áfengistegund-
ir eða atriði tengd áfengisneyslu, svo sem
áfengisvöruheiti eða auðkenni.
í 2. gr. áfengislaga er áfengi skilgreint svo,
að það sé hver sá neysluhæfur vökvi, sem í er
að rúmmáli meira en 2,25% af hreinum vín-
anda.
Þegar litið er til ofangreindra auglýsinga
annars vegar og hins vegar til umbúða þeirrar
bjórtegundar, sem Ölgerðin Egill Skalla-
grímsson ehf. var að hefja sölu á, þegar aug-
lýsingarnar birtust, verður að telja ótvírætt
að þær falli undir skilgreiningu 2. mgr. 20. gr.
áfengislaga og að birting þeirra hafi verið
tengd markaðssetningu bjórsins.
í 73. gr. stjómarskrár lýðveldisins íslands
nr. 33/1944, eins og greinin hljóðar nú sam-
kvæmt 11. gr. stjómarskipunarlaga nr.
97/1995, er kveðið á um tjáningarfrelsi. Segir
meðal annars í 2. mgr. greinarinnar að hver
maður eigi rétt á að láta í ljós hugsanir sínar,
en ábyrgjast verði hann þær fyrir dómi. Rit-
skoðun og aðrar sambærilegar tálmanir á
tjáningarfrelsi megi aldrei í lög leiða. í 3.
mgr. segir að tjáningarfrelsi megi aðeins setja
skorður með lögum í þágu allsherjarreglu eða
öryggis ríkisins, til verndar heilsu eða siðgæði
manna eða vegna réttinda eða mannorðs ann-
arra, enda teljist þær nauðsynlegar og sam-
rýmist lýðræðishefðum.
I 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu,
sem lögtekinn hefur verið hér á landi, sbr. lög
nr. 62/1994, er sambærilegt ákvæði og var það
meðal fyrirmynda að núgildandi 73. gr.
réttar um áfeng-
isauglýsingar
Um er að ræða auglýsingu, er birtist í Rík-
isútvarpinu - sjónvarpi 10. og 11. febrúar
1998, og réttilega er lýst í ákæru, sbr. og kafla
I hér að framan. Er óumdeilt að auglýsingin
var birt á ábyrgð ákærða. Braut hann með því
tilgreind ákvæði áfengislaga í ákæru og bak-
aði sér refsiábyrgð samkvæmt 5. mgr. 35. gr.
útvarpslaga nr. 68/1985.
Ákæruliðir 3 og 4.
neyslu áfengis og útrýma ofneyslu. Einnig
vísaði ríkissaksóknari til stefnumótunar Evr-
ópudeildar Alþjóða- heilbrigðisstofnunarinnar
(WHO) í heilbrigðismálum næstu aldar, en
þar eru sett fram stefnumið í áfengismálum,
sem meðal annars leggja áherslu á takmark-
anir á beinum og óbeinum auglýsingum
áfengis og viðurkenningu á slíkum takmörk-
unum og bönnum í þeim löndum, þar sem um
slíkt er að ræða.
Samkvæmt framansögðu verður að telja
nægilega ljóst að tilgangur löggjafans með
banni á áfengisauglýsingum sé sá að vinna
gegn misnotkun áfengis og þeim vandamál-
um, sem af henni hljótast. Ríkissaksóknari
hefur við flutning málsins í Hæstarétti vísað
til fræðilegra athugana, sem gerðar hafa verið
meðal annars að tilhlutan Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunarinnar um þessi efni, og gefa þær vís-
bendingar um að áfengisauglýsingar hafi
áhrif til aukinnar drykkju, ekki síst meðal
yngri aldurshópa.
Þau rök, sem þannig búa að baki 20. gr.
áfengislaga, eiga sér efnislega stoð í 3. mgr.
73. gr. stjórnarskrárinnar og 2. mgr. 10. gr.
mannréttindasáttmála Evrópu. Löggjafinn
hefur metið auglýsingabann áfengis nauðsyn-
legt og ítrekað það mat eftir að núgildandi
tjáningarfrelsisákvæði stjómarskrárinnar var
sett. Svo sem fyrr segir falla auglýsingar þær,
sem ákært er fyrir í máli þessu, undir skil-
gi-einingu 20. gr. áfengislaga og verður að
telja þær þannig fram settar að þær feli í sér
hvatningu til kaupa á áfengi. Er ekki á það
fallist að beiting lagagreinarinnar gagnvart
slíkum auglýsingum feli í sér brot gegn ofan-
greindum ákvæðum stjómarskrár og mann-
réttindasáttmála Evrópu.
III.
Nú verður fjallað um einstaka ákæruliði og
refsiábyrgð ákærða. Ákæraliður 1.
Hér er ákært fyrir auglýsingu á flettiskilti
við Vesturlandsveg á móts við Stórhöfða 44 í
Reykjavík og er auglýsingunni rétt lýst í
ákæru, sbr. og kafla I hér að framan. Máln-
ingaverksmiðjan Harpa hf. mun vera eigandi
flettiskiltis þessa en Ölgerðin Egill Skalla-
grímsson ehf., sem ákærði er framkvæmda-
stjóri fyrir, fékk skiltið að hluta á leigu til
birtingar á umræddri auglýsingu. Auglýsing-
in var samin og sett upp af starfsmönnum fyr-
irtækisins, er lutu stjóm ákærða og verður að
líta svo á framburð hans fyrir dómi að hann
hafi ákveðið að birta umrædda auglýsingu
með þessum hætti. Með vísan til þess, sem áð-
ur hefur verið rakið, telst ákærði brotlegur
við þau ákvæði áfengislaga, sem tilgreind era
Hér er ákært fyrir
auglýsingar, sem birtust
í Morgunblaðinu. Ann-
ars vegar auglýsingu 8.,
15. og 16. maí, 30. og 31.
júlí og 1. ágúst 1997.
Hins vegar auglýsingu,
sem kom í blaðinu 10.,
11., 12. og 14. febrúar
1998. Er auglýsingunum
réttilega lýst í ákæru,
sbr. og kafla I hér að
framan.
Við yfirheyrslu fyrir
dómi sagði ákærði um
þessar auglýsingar að
enginn einn væri höf-
undur þeirra. Þær væra
unnar af hópi manna
innan fyrirtækisins.
Væri hann einn úr þeim
hópi og bæri ábyrgð á
honum. Auglýsingar
þessar teljast sam-
kvæmt framansögðu
brot á tilgreindum
ákvæðum áfengislaga í
ákæra. í 15. gr. laga nr.
57/1956 um prentrétt
eru ákvæði um ábyrgð á
efni blaða, eins og hér
um ræðir. Segir þar að
höfundur beri refsi- og
fébótaábyrgð á efni rits-
ins, ef hann hefur nafn-
greint sig og er auk þess
annaðhvort heimilisfast-
ur hér á landi, þegar rit-
ið kemur út, eða undir íslenskri lögsögu þegar
mál er höfðað. Þá segir að hafi enginn slíkur
höfundur nafngreint sig, beri útgefandi eða
ritstjóri ábyrgðina, því næst sá er hefur ritið
til sölu eða dreifingar, og loks sá, sem annast
hefur prentun þess eða letran.
Hér er fjallað um auglýsingar, sem fyrir-
tæki ákærða hefur keypt rúm fyrir í um-
ræddu blaði. Óumdeilt er og viðurkennt, svo
sem áður segir, að hún er samin á vegum fyr-
irtækisins undir stjóm ákærða. Auglýsingin
varðar tiltekna vöru fyrirtækisins og auk þess
koma þar fram auðkenni, sem með greinileg-
um hætti vísa til þessa fyrirtækis og vöra-
merkis, sem það hefur fengið skráð. Er hér
átt við vöramerki nr. 452, sem skráð var 31.
október 1988, með nafninu ,EGILL
STERKI“. Að þessu virtu verður að telja að
fyrir liggi nafngreining, sem fullnægi ákvæði
15. gr. laga nr. 57/1956. Telst ákærði sam-
kvæmt því ábyrgur fyrir birtingu umræddra
auglýsinga í Morgunblaðinu.
IV.
Ákveða ber ákærða refsingu samkvæmt 27.
gr. áfengislaga nr. 75/1998, en með hliðsjón af
33. gr. áfengislaga nr. 82/1969, sbr. 2. gr. al-
mennra hegningarlaga nr. 19/1940. Við
ákvörðun refsingar verður tekið tillit til þess
að ákærði hefur ekki áður gerst brotlegur við
lög. Á hinn bóginn verður að líta til þess að
um er að ræða mörg brot og einnig spannar
brot samkvæmt 1. ákærulið langt tímabil.
Brotin era og framin í ávinningsskyni og
varða mikilvæga hagsmuni. Með allt þetta í
huga þykir refsingin hæfilega ákveðin sekt í
ríkissjóð að fjárhæð 1.500.000 krónur, sem
greiðist innan fjögurra vikna frá birtingu
dómsins. Verður vararefsing ákveðin eins og í
dómsorði greinir.
I ákæra var krafist upptöku á tilgreindum
búnaði. Málinu hefur ekki verið áfrýjað að
þessu leyti og verður því ekki tekin afstaða til
þeirrar kröfu.
Dæma ber ákærða til greiðslu sakarkostn-
aðar í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og í
dómsorði segir.
Dómsorð:
Ákærði, Jón Snorri Snorrason, greiði
1.500.000 krónur í sekt til ríkissjóðs innan
fjögurra vikna frá birtingu dóms þessa en
sæti ella fangelsi í þrjá mánuði. Ákærði greiði
allan kostnað málsins í héraði og fyrir Hæsta-
rétti, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð,
250.000 krónur, og málsvamarlaun skipaðs
verjanda síns, Sigurðar G. Guðjónssonar
hæstaréttarlögmanns, 250.000 krónur.
stjómarskrárinnar. Segir þar í 1. mgr. að sér-
hver maður eigi rétt til tjáningarfrelsis og
skuli sá réttur einnig ná yfir frelsi til að hafa
skoðanir, taka við og skila áfram upplýsingum
og hugmyndum heima og erlendis án afskipta
stjórnvalda. I 2. mgr. segir að þar sem af rétt-
indum þessum leiði skyldur og ábyrgð sé
heimilt að þau séu háð þeim formreglum, skil-
yrðum, takmörkunum eða viðurlögum sem lög
mæli fyrir um og nauðsyn beri til í lýðræðis-
legu þjóðfélagi meðal annars vegna almanna-
heilla, til þess að firra glundroða eða glæpum
eða til verndar heilsu eða siðgæði manna.
Sambærileg ákvæði eru einnig í 19. gr. al-
þjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmála-
leg réttindi frá 1966, sem ísland er aðili að,
sbr. auglýsingu nr. 10/1979 í C-deild Stjómar-
tíðinda. Vafalaust er að auglýsingar njóta
verndar ofangreindra ákvæða, enda er hér
um að ræða tjáningarform, sem hefur mikla
þýðingu í nútímaþjóðfélagi við upplýsinga-
miðlun til almennings. Þær skipta og máli fyr-
ir fjárhag fjölmiðla og hafa þar með áhrif á
það hvemig þeir sinna hlutverki sínu. Áður er
getið 20. gr. áfengislaga nr. 75/1998, sem felur
í sér bann gegn áfengisauglýsingum í innlend-
um fjölmiðlum. Slíkt bann hefur verið í lögum
hér á landi allt frá 1928, en þá gilti hér áfeng-
isbann. Eftir að innflutningur áfengis var
leyfður á ný 1935 breyttist þetta þó ekki.
Lengst af var einungis skilgreint í reglugerð
hvað teljast skyldi áfengisauglýsing. Þegar
núgildandi ákvæði var fyrst lögfest með lög-
um nr. 94/1995 þótti nauðsynlegt til að eyða
réttaróvissu að slík skilgreining yrði tekin í
lög. Var ákvæðið tekið óbreytt upp við setn-
ingu núgildandi laga.
Ekki er að öðra leyti að finna í lögskýringa-
gögnum sérstaka skírskotun til tilgangs lög-
gjafans með banni við auglýsingum á áfengi.
Hins vegar verður hér að líta til 1. gr. núgild-
andi áfengislaga þar sem segir að tilgangur
laganna sé að vinna gegn misnotkun áfengis. í
1. gr. laga nr. 82/1969, sem í gildi vora, þegar
auglýsingarnar birtust, sagði um tilgang
þeirra, að hann væri að vinna gegn misnotkun
áfengis í landinu og útrýma því böli, sem
henni væri samfara. Alkunna er að ofneyslu
áfengis fylgja vandamál af ýmsum toga, sem
meðal annars varða allsherjarreglu, siðgæði
og heilsu. Hafa þau í fór með sér mikla byrði
fyrir þjóðfélagið í heild. Við munnlegan mál-
flutning fyrir Hæstarétti vísaði ríkissaksókn-
ari til íslenskrar heilbrigðisáætlunar, sem Al-
þingi samþykkti með þingsályktun 19. mars
1991, en þar er sett fram áætlun í 32 liðum um
heilbrigðismál til ársins 2000. Segir þar í 9. lið
meðal annars að draga þurfi úr almennri