Morgunblaðið - 26.02.1999, Blaðsíða 38

íiwor
G6 (MJt BAUíiHÍ-N ,i4- rttj0Mut@iöú
^38 FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1999
Pólitískt
gengissig I
EAtvinnustjórnmálamenn sækja fram á
flestum vígstöðvum.
Framganga stjóm-
málamanna virðist
gleymast óvenju
hratt á íslandi þótt
deila megi um hvort
ástæða sé til að harma þá stað-
reynd sérstaklega. Um það eru
mörg dæmi að ummæli og skoð-
anir, sem ekki hafa fengið stað-
ist, hafi ekki spillt fyrir ferli
manna, sem sækjast eftir háum
embættum. Einn áhrifamesti
stjómmálamaður Islendinga
síðustu áratugina lýsti eitt sinn
yfir því að hagstjórnaraðferðir
sem viðurkenndar væru á vest-
urlöndum ættu ekki við á Is-
landi. Ekki varð þessi yfirlýsing
til að spilla ferli þessa ágæta
stjórnmálamanns frekar en
margra starfs-
VIÐHORF
Eftir Asgeir
Sverrisson
bræðra hans.
Hún virtist
með öOu
gleymast og
um þá staðreynd ríkti, að því
best varð séð, prýðileg póhtísk
sátt.
Fleiri sambærileg dæmi
mætti tína til í því skyni að rök-
styðja þá skoðun að aðrar póli-
tískar hefðir hafi í mörgum efn-
um þróast fram á íslandi en í
flestum nágrannaríkjanna. A
síðari áram hafa pólitískar
ráðningar án tillits til hæfni í
hálaunastöður í ríkiskerfinu
verið einna mest áberandi
ásamt algjöram skorti á ábyrgð
ráðamamanna og undirlægju-
hætti löggjafarvaldsins gagn-
vart framkvæmdavaldinu.
Þótt hinar pólitísku leikreglur
á íslandi hljóti/ættu almennt að
misbjóða bæði skynsemi og sið-
ferðiskennd flestra, hverjar svo
sem stjómmálaskoðanir þeirra
kunna að vera, vill oft gleymast
að Islendingar eiga ýmislegt
sameiginlegt með öðram vest-
rænum ríkjum í þessu viðfangi.
Víða í Evrópu og Bandaríkjun-
um leita menn nú skýringa á
þeim miklu breytingum sem
einkenna stjómmálalífið og
ýmsir vilja kenna við „hnignun"
eða „gengisfaU". Skýringar sem
komið hafa fram í þessum lönd-
um eiga einnig við í lýðveldi
hamingjunnar þótt hefðir mæh
fyrir um að íslendingar kenni
þessa þróun fremur við „gengis-
sig“
Fjölmargir reyndir þing-
menn, ráðsmenn og fyrram
ráðsmenn hafa kunngjört á síð-
ustu vikum og mánuðum að þeir
hyggist draga sig í hlé. Flestum
þeima hafa nú þegar verið feng-
in hálaunaembætti á pólitískum
forsendum. Þótt ekki sé ástæða
til að efast um heihndi þessara
manna í starfi er aðeins í und-
antekingartilfellum unnt að
segja að þeir skilji eftir sig
skarð, sem verði vandfyllt.
En er þá sérstök ástæða til að
binda vonir við eftirmenn
þeirra?
Sömu spumingar era nú
bomar fram af vaxandi þunga
víða í Evrópu og Bandaríkjun-
um. Hvemig ber að skýra það
að menn, sem sannanlega eru
hæfir til að sinna stjómmála-
störfum, bjóða sig ekki fram til
að gegna þeim? Hvemig ber að
skýra þá meðalmennsku, sem
einkennir stjómmálalífið og
vaxandi áhugaleysi almennings?
Svarið er tvíþætt. Annars
vegar ræður hér mestu framrás
atvinnumanna í stjórnmálum
auk þess sem margir vandaðir
og hæfir menn telja slík störf
lítt eftirsóknarverð í fjölmiðla-
samfélögum nútímans.
A enskri tungu er gjaman
talað um að þeir sem sinna
stjómmálastörfum séu að inna
af hendi „public service" þ.e. að
þeir séu í „þjónustu almenn-
ings“. Hugsunin hefur verið sú
að þeim sem sannanlega hafa
sýnt fram á hæfni sína beri
skylda til að láta gott af sér
leiða í samfélaginu verði óskað
eftir kröftum þeirra. Er þá
gjarnan horft til reynslu þeirra
af atvinnuhfinu og framgöngu í
starfi.
Þessi hugsun er nú á hröðu
undanhaldi. Atvinnustjómmála-
menn sækja fram á flestum víg-
stöðvum. Hér verður þeirri
skoðun ekki andmælt að yfir-
leitt hafi íslenskir stjómmála-
menn í gegnum tíðina ekki skil-
ið í grandvallaratriðum hug-
myndina um þjónustu við al-
menning. Hér á landi kemur
framrás atvinnumanna þó eink-
um til sökum þess að flokks-
valdið hefur styrkst frekar en
hitt. Flokkamir koma sér t.a.m.
upp embættum og stofnunum,
sem era eins konar „þjálfunar-
búðir“ fyrir unga atvinnumenn
er njóta hylli forastunnar. Sök-
um þessa er hollusta þeirra
fyrst og fremst við „flokkinn"
og leiðtogann.
Atvinnumennirnir reynast
skattborguranum síðan dýr-
keyptir þar sem finna þarf þeim
til handa hálaunastörf er þeir
draga sig í hlé eða falla út af
þingi. Sökum þess að reynslan
úr almennu atvinnulífi er oft htil
sem engin þarf að koma þessum
mönnum fyrir í umhverfi, sem
ógnar þeim á engan hátt.
Frjáls fjölmiðlun hefur hins
vegar orðið til þess að gera
stjómmálastörf lítt eftirsóknar-
verð í hugum margra. Areitið er
í flestum tilfellum viðvarandi en
jafnframt hefur kastljós fjöl-
miðla orðið til þess að draga úr
þeirri virðingu, sem stjórnmála-
menn njóta.
Olíkt því sem áður var hefur
frjáls fjölmiðlun opnað augu al-
mennings fyrir því að stjóm-
málamenn era í mörgum tilfeh-
um augljóslega ekki hæfari en
alþýða manna til að sinna þess-
um störfum. Bætt almenn
menntun hefur þannig ásamt
fijálsri fjölmiðlun og framgöngu
stjómmálamannanna sjálfra
orðið til þess að grafa undan
þeirri yfirburðastöðu sem þeir
forðum nutu. Ahugaleysið er
fylgifiskur þessarar þróunar
enda eðlilegt að viðbrögðin sé
þau þegar munurinn á mönnum
og flokkum verður sífellt
ógreinhegri eftir því sem umsvif
atvinnumanna fara vaxandi.
Á íslandi fyrirfinnast hæfir
stjómmálamenn í flestum flokk-
um, sem sinna störfum sínum af
trúmennsku og elju. Dugnaður
tiltekinna stjómmálamanna á
borð við núverandi ráðsmann
menntamála er virðingarverður
og hefur vakið verðskuldaða at-
hygli.
Flokksvaldið getur hins vegar
af sér heldur einsleita hjörð at-
vinnumanna, sem almennt
verða ekki til þess að auka reisn
stjómmálanna eða áhuga á
þessum mikilvæga þætti þjóð-
hfsins.
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Afskrifum
ekki olíugjald
FÁ LÖG á Alþingi
hafi hlotið jafn klúðurs-
leg örlög og lög um
vörugjald af olíu sem
vora samþykkt árið
1995 en Alþingi afnam
þau árið 1998 án þess
að þau hefðu nokkurn
tímann tekið gildi. Áður
en það var gert hafði
Friðrik Sophusson, þá-
verandi fjármálaráð-
herra, komið með fram-
varp th breytinga á lög-
unum þar sem gert var
ráð fyrir að tekið yrði
upp olíugjald með litun
gjaldfrjálsrar olíu í stað
olíugjalds með endur-
greiðslukerfi sem gert
var ráð fyrir áður. Þetta frumvarp
hlaut ekki náð fyrir augum efna-
hags- og viðskiptanefndar Alþingis.
Rök meiri hluta nefndarinnar vora
þau að ávinningur af því að viðhalda
tvöfóldu kerfi svaraði ekki þeim
kostnaði sem af því hlytist. Með ol-
íugjaldinu þyrfti að vera áfram kíló-
metragjald og það yrði verulega
aukinn kostnaður vegna litunarbún-
aðar og dreifingar. Þar sem inn-
heimta í þungaskattskerfinu hefði
lagast stórlega á nokkrum árum
lagði nefndin til að það yrði látið
halda sér með nokkrum endurbótum
sem hún taldi að þyrfti að gera.
Efnahags- og viðskiptanefnd Al-
þingis hefur síðan verið að „endur-
bæta“ þungaskattslögin. Má t.d.
nefna að hægt er að fá 100% afslátt
af þungaskatti ef ekið er meira en
95.000 kílómetra á ári og kemur
þetta sér t.d. ákaflega vel fyrii-
skipafélögin sem era að yfirtaka alla
landflutninga. Þetta ákvæði er kom-
ið til Samkeppnisstofnunar og mér
segir svo hugur að því verði breytt í
kjölfar niðurstöðu þar. Svo var sett
fastagjald á eftirvagna,
það tekið af og mæla-
gjald hækkað um 20%,
100.000 króna fasta-
gjald var sett á bifreið-
ar yfir 14 tonn og var
ennþá á síðast er ég
vissi. Þessar endurbæt-
in* hafa verið klúðurs-
legar og enn sér ekki
fyrir endann á því.
Græðgi stjómvalda
Trausti, félag sendi-
bifreiðastjóra, var
fylgjandi upptöku olíu-
gjalds og það vora mik-
il vonbrigði þegar hætt
var við það. Önnur fé-
lög innan Samtaka
landflutningamanna (SLF), en inn-
an þeirra raða eru atvinnubílstjórar
á öllum stærðum bifreiða, voru
Gjaldtaka
Olíugjald er of stórt
hagsmunamál fyrír
þjóðarbúið til að falla í
gleymsku, segir Eyrún
Ingadóttir, því það er
besta leiðin til að
minnka mengun í
samgöngum.
einnig meðmælt olíugjaldinu og
raunar vora atvinnubílstjórar til-
búnir að leggja ýmislegt á sig til að
olíugjaldið kæmist á. Það voru
stjómvöld hins vegar ekki tilbúin að
gera og létu þar með stundarhags-
muni ráða för. Þau vildu fá a.m.k.
Eyrún
Ingadóttir
sömu 3,2 milljarðana í ríkissjóð og
þungaskattskerfið gaf af sér sl. ár.
Það var ekki tekið tillit til þess, sem
Trausti og fleiri félög bentu þó ít-
rekað á, að þar sem þungaskattsinn-
heimtan hafði lagast stórlega á fáum
árum ættu atvinnubílstjórar að fá að
njóta þess að einhverju leyti en það
voru þeir sem áttu framkvæðið að
því að farið var út í lagfæringu
þungaskattskerfisins. Þess má geta
að fjármálaráðuneytið reiknar með
að tekjur af þungaskatti geti numið
allt að 3,5 milljörðum fyrir árið 1999
svo enn þykir mér hækka hagur
strympu.
Skynsöm kerfis-
breyting
Þrátt fyrir að olíugjaldslögin hafi
verið afnumin eru margir innan at-
vinnubílstjórastéttarinnar sem von-
ast eftir því að stjórnvöld taki málið
upp aftur og olíugjaldið komist að
lokum á. Hinn 16. janúar sl. var
haldinn ársfundur SLF og var Geir
H. Haarde fjármálaráðherra gestur
fundarins. Fundarmönnum voru of-
arlega í huga örlög olíugjaldsins og
raunar lýstu flestir yfir þehri ósk að
frumvarpið yrði tekið upp á nýjan
leik.
Það sem gerii’ olíugjald svo væn-
legan kost fyrir atvinnubílstjóra er
sá grundvallarmunur sem er á þess-
um tveimur innheimtukerfum,
þungaskatti og olíugjaldi. Með
þungaskatti ræðst gjaldið af því hve
mikið er ekið en með olíugjaldi
hversu mikilli olíu er eytt. Að ein-
hverju leyti helst þetta í hendur en í
þungaskattskerfmu vantar allan
hvata til að nota sparneytin öku-
tæki. Það er allt of mikið af óhag-
kvæmum bifreiðum í umferðinni, af
öllum stærðum og gerðum, sem
eyða mun meiri olíu en æskilegt er
út frá umhverfislegu sjónarmiði.
Samgöngutæki orsaka u.þ.b. þriðj-
ungi af útblæstri gróðurhúsaloftteg-
unda hérlendis svo olíugjald myndi
draga töluvert úr mengun og ekki
mun veita af þegar íslensk stjórn-
völd undirrita loks Kyoto-samkomu-
lagið. Finnur Ingólfsson iðnaðar- og
orkumálaráðherra sagði á ráðstefnu
um umhverfisvæna farkosti í nóv-
Vegn a mistaka við birt-
ingu þessarar greinar í
blaðinu ígær er hún
birt hér aftur leiðrétt.
ESB og landhelgin
Nýleg skoðanakönn-
un á vegum Verslunar-
ráðs bendir til aukins
stuðnings meðal lands-
manna við inngöngu í
Evrópusambandið
(ESB). T0 skamms
tíma hefir þó verið
talið, að meirihlutinn
væri andvígur aðild.
Ein af mörgum ástæð-
um þess er sú, að ESB
viðurkennir ekki land-
helgi. Sjálfur forsætis-
ráðherrann Davíð Oddsson hefir
lýst yfir, að aðildaramsókn komi
ekki til greina meðan sú stefna Evr-
ópusambandsins sé óbreytt. Ekki
eru þó allir ráðherrar ríkisstjómar-
innar á sama máli. Utanríkisráð-
herrann Halldór Ásgrímsson vill, að
reynt sé að semja við ESB um und-
anþágu fyrir okkur á landhelgis-
stefnunni. Mjög vafasamt er, að slík
undanþága fengist frá meginreglu.
Jafnvel þótt hún næðist, yi’ði e.t.v.
ekki litið á okkur sem fullgilda með-
limi, ef við væram aðdar á sérkjör-
um. Hin ríkin kynnu að láta okkur
finna fyrir því.
Konungsveldi í 6V2 öld
Meginmálið er, að Islendingar
hafa í aldir búið við erlend yfirráð,
nánar tdtekið frá Gamla sáttmála
við Hákon Noregskonung árið 1262
til Sambandslaganna 1918, eða í lið-
lega 6Vz öld, að viðbættum 26 árum
(1918-44) í óvirkum konungstengsl-
um.
Margs er að minnast
frá tímaskeiði konungs-
veldis á Islandi, sem
engan veginn er unnt
að rekja í stuttri blaða-
grein. Þungbærust var
þó verslunareinokun
danskra kaupmanna,
sem komið var á hér
1602. Hún hélst í ýms-
um myndum til 1787,
en var afnumin í áföng-
um og að öllu leyti
1855.
Sjálfstæðisbarátta
Islendinga má teljast
hafin, þegar Danakon-
ungur afsalaði sér ein-
veldi 1848-49. Einmitt
þá ritaði Jón Sigurðs-
son Hugvekju til Islendinga og birti
í Nýjum félagsritum. Aðalinntakið
var, að Islendingar hefðu viðurkennt
Þjóðfélagsmál
Furðulegt má teljast,
segir Magni Guð-
mundsson, ef áhugi er
meðal landsmanna að
afsala sér fullveldi með
inngöngu í ESB.
veldi hinna einvöldu konunga, en
ekki veldi Dana eða nokkurrar ann-
arrar þjóðar. Með afnámi einveldis-
ins væri Gamli sáttmáli í reynd aftur
kominn í gildi, og skv. honum áttu
íslendingar að eiga við konung ein-
an um öll sín mál, en ekki við ríkis-
stjórn Danmerkur eða löggjafar-
þing. Eftir mikil átök og áfanga-
samninga um 70 ára skeið, sigraði
þessi stefna með áðurnefndum Sam-
bandslögum 1918. Lýðveldi var
stofnað 1944.
Þegar litið er til þessarar baráttu
og þrautseigju Islendinga í vörn og
sókn, má teljast furðulegt, ef áhugi
er meðal landsmanna, eftir 55 ára
lýðveldi, að afsala sér fullveldi með
inngöngu í ESB. Vitað er, enda eng-
an veginn dulið, að Evrópusamband-
ið stefnir að sambandsríki, þar sem
meðlimaþjóðirnar verða nánast eins
konar fylki.
Evran
Meðal ESB-sinna heyrast gjarnan
raddir um það, að binda eigi ís-
lensku krónuna við evruna. En með
því er fullveldi okkar skert. Hag-
kerfi okkar er einhæft og gjaldeyris-
tekjur að langmestu leyti frá sjávar-
útvegi, sem er sveiflukenndur. Af-
urðaverð getur hrapað af markaðsá-
stæðum eða t.d. vegna hruns á fiski-
stofnum. Óbreytanlegt gengi getur
þá skapað óviðráðanlega erfiðleika.
Að sjálfsögðu ber að keppa að stöð-
ugu verðlagi innanlands með sam-
vinnu ríkissjóðs og Seðlabanka. Það
eitt dugar ekki gagnvart utanað-
komandi sveiflum, sem um munar.
Varnarsamningur eða
hernaðarbandalag
Sú var tíðin, að ísland lýsti yfir
ævarandi hlutleysi. Það virtist hæfa
litlu og fámennu landi án hers og án
vopna. Almenn sátt er talin ríkja um
varnarsamninginn við Bandaríkin,
sem hafa engin afskipti af innan-
landsmálum. Um hitt eru efasemdir,
hvort dvergríki án hers og vopna
eigi heima í hemaðarbandalagi
(NATO) - með þátttöku í aðgerðum
úti í heimi eða aðild að stríðsyfirlýs-
ingum gagnvart öðra ríki, eins og
henti okkur varðandi Irak á sl. ári.
Höfundur er doktor í hugfræði og
hefur starfað við hagrannsóknir og
ráðgjöf.
Sjálfstæði Islands
er mál málanna
Magni
Guðmundsson