Morgunblaðið - 26.02.1999, Side 32

32 FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Gjörbreytt
fiskveiðistj órnun
HIN frjálsa sala og
framleiga á kvóta hefur
heltekið atvinnugrein-
ina, sem leitt hefur til
þess að nokkur stór út-
gerðarfyrirtæki eiga nú
meirihluta allra fisk-
veiðiheimilda. Hvers
konar taumlaust brask
og spilling hefur ein-
kennt þessa mestu
eignatilfærslu Islands-
sögunnar. Kvótakerfið
samfara frjálsu mark-
aðsverði hefur líka stór-
aukið brottkast afla á
hafi. Þá er nýliðun í út-
gerð nánast útilokuð
með óbreyttu kerfi.
Samkeppnin um fisk-
veiðiheimildir mun með núverandi
fískveiðistjórnun leggja í rúst byggð
í minni sjávarbyggðum landsins.
Framangreindar ástæður og reynd-
ar margar fleiri sem landsmönnum
eru kunnar knýja tafarlaust á um
gjörbreytta fiskveiðistjórnun. Nú er
tími til breytinga og sóknar í þessum
efnum í komandi alþingiskosningum
og legg ég úttekt mína og skilgrein-
ingu vandans fyrir lesendur.
Aðeins veiðileyfisbátum með kyrr-
stæð veiðarfæri s.s. handfæri, línu,
net, gildrur o.fl. sé
heimilt að veiða innan
20 mílna grunnlínu, auk
annarra hefðbundinna
veiðisvæða á land-
grunninu. Framan-
greindum fiskibátum sé
úthlutað ákveðinni
heildarveiði og óheimilt
er að færa þær fisk-
veiðiheimildir milh
grunnslóðar- og
djúpslóðarflotans. Með
þeim hætti er komið í
veg fyrir að nokkur
stór útgerðarfyrirtæki
eignist allar veiðiheim-
ildir innan fiskveiði-
landhelginnar með for-
réttindum aflaheimilda,
sem felast í núverandi fiskveiði-
stjórnun. Umrædd breyting myndi
styi-kja undirstöður fjölda sjávar-
byggða, sem hafa orðið illa úti und-
anfarin ár vegna hvers konar kvóta-
brasks og tilfærslu fiskveiðiheimilda
milli landshluta.
Fiskibátum með kytrstæð veiðar-
færi yrði úthlutað verðmætiskvóta,
sem grundvallast á meðaltalsverði á
blönduðum botnfisktegundum á fisk-
mörkuðum sl. þrjú ár.
Framangreind breyting á fisk-
veiðistjórnun tæki mislangan tíma
eftir því hvaða kerfi viðkomandi bát-
ar hafa verið á. Bátum á núverandi
fiskveiðikerfum sé gert skylt innan
ákveðins tíma að koma inn í verð-
mætiskvótakerfið, en strax á aðlög-
unartímanum verði komið í veg fyrir
sölu á veiðiheimildum umræddra
smábáta með sérstakri löggjöf.
Kvótinn
Fiskibátum með kyrr-
stæð veiðarfæri, segir
Kristján Pétursson,
yrði úthlutað verðmæt-
iskvóta.
Tryggt verði að bátar með núverandi
fiskveiðiheimildir eigi ekki bótarétt á
hendur ríkinu v/framangreindra
breytinga.
Eftirfarandi útskýringar miðast
við meðaltalsskiptingu allra núver-
andi veiðileyfisbáta með kyrrstæð
veiðarfæri af stærðinni 0-400 tonn á
120-140 þús. tonna heildarveiði bol-
fiska (þar með talin verðmæti grá-
sleppuháta) innan framangreindra
Krislján
Pétursson
Vímuefni og
mannvæn fjölskylda
ENGUM dylst það
að vfmuefni, hverju
nafni sem þau nefnast,
eni eitur. Einhverra
hluta vegna finnst okk-
ur foreldrum mesta
ógnin stafa af eiturlyfj-
unum svokölluðu. Þau
valda skaða og gera
ekki mannamun. Allir
eru í áhættuhópnum.
Við foreldrar höfum
skyldum að gegna að
reyna að forða bömum
okkar frá eiturlyfja-
djöflinum.
Mannvæn fjölskylda
Fjölskyldur eru mis-
jafnar og ólíkar. Hvemig fjölskyldu
stefnum við á að börn okkar alist
upp í? Opið fjölskyldumunstur þar
sem börn fínna fyrir ást, geta tjáð
sig, á þau er hlustað, þau fínna ör-
yggi, finna fyrir vellíðan og örvun
frá foreldrum. Fjölskyldan verður
að gefa bömum merkingu í lífi sínu.
Mannvæna fjölskyldan er ákjósan-
legt fjölskyldumunstur og þau börn
sem alast upp innan
hennar verða síður fyr-
ir barðinu á eiturlyfj-
unum. Abyrgð foreldra
er því mikil. Ef við
þekkjum börn okkar,
hvernig þau bregðast
við áreiti, er líklegra að
við getum tekið í
taumana fyrr en
seinna. En hvað þarf
til að foreldrar þekki
börn sín? Viðvera með
þeim. Samverustundir
í blíðu og stríðu.
Ómannvæn
ijölskylda
Það er sú fjölskylda
þar sem hver höndin er upp á móti
annarri. Tilfinningar, þarfir og
gjörðir bamanna eru fótum troðnar
og foreldrar sýna þeim vart áhuga.
Börn sem lenda í slíku leita á náðir
annarra og oft á tíðum þeima sem
hafa upp á slæmt að bjóða, t.d. eit-
urlyf.
Samfélagið
Helga Dögg
Sverrisdóttir
Guðmundur Rafn
Geirdal
skólcistjóri og félagsfræðingur
\ Ég harma ákvörðun ríkisstjómarinnar að
undirrita ekki Kyoto-bókunina ein ailra
I OECD-rik)a sem talin hafa verið þróuðustu
I riki heimsins. Ríkisstjórnin tekur þannig
| ekki þátt í samstöðu hins alþjóðlega sam-
; félags að því að ná niður loftmengun með
beinum hætti heidur vill hún rökstyðja
| hvers vegna menga megi meira hér á
I landl með orkufrekum iðnaði þrátt fyrir
* vísbendingar um olþenslu hagkerfis okkar
og hugsanlegri verðbólgu. Ég legg til að
I þetta sé endurskoðað í samráði við aðila
I sem eru hliðhollir umhverfisnefhd.
íslenskt þjóðfélag er ekki fjöl-
skylduvænt. Margt vantar upp á og
nú keppast öll stjómmálaöfl við að
gera fjölskyldumál að sínum. Kapp
um kjósendur! Fpreldrar eiga lang-
an vinnudag á íslandi og margir
vinna meira en þeir þurfa til að
auka veraldleg gæði sín. Þeir sem
búa í hinum dreifðu byggðum lands-
ins vilja auknar framkvæmdir s.s.
göng, bættar samgöngur o.fl. An
efa eru göng hið þarfasta mál en
kosta óhemjufé. Það myndi eflaust
ekki skaða nokkurn mann þótt bið
yrði í nokkra áratugi á jarðgöngum.
Hér er íjárfesting í mannauði væn-
iegri kostur. Varla getum við vænst
þess að fjármagn sé til hvors
tveggja.
Aukin toll- og löggæsla
Með bættri toll- og löggæslu gæt-
um við spornað betur við innflutn-
ingi á eiturlyfjum. Með það að leið-
arljósi gætum við forðað nokkrum
einstaklingum frá eiturlyfjadjöflin-
um. Aukið fé til málaflokksins er
forsenda þess. Ef ég gæti valið
þætti mér heillavænlegra fyrir hina
íslensku íjölskyldu að nota féð til
aukinnar gæslu en að nota það í
gangagerð. Ekki legg ég þjóðhags-
lega arðsemi á vogarskálarnar, þar
sem mannslíf verður ekki metið í
krónum og aurum. Þjáningar ungra
vímuefnaneytenda og fjölskyldna
þeirra eru umtalsverðar. Á bak við
einn vímuefnaneytanda er fjöldi
manns sem meiðist.
Betra mannlíf
Á Fróni voru vantar í mun ríkara
mæli sveigjanlegri vinnutíma og
Þjóðfélagsmál
Allir þeir aðilar sem
vinna með börn og ung-
menni, segir Helga
Dögg Sverrisdóttir,
þurfa að stilla saman
strengi sína og hafa
samvinnu um úrlausn
mála.
töluvert hærri laun. Hér búa alltof
margir við láglaunastefnu stjórn-
valda. Krafa verkalýðsfélaga í kom-
andi kjarasamningum hlýtur að
vera aukin laun og kaupmáttur svo
ekki sé minnst á væna fjölskyldu-
stefnu. Áhersla á feðraorlof og
meiri viðvera foreldra á heimilinu er
hluti af því. Böm sem njóta uppeld-
is beggja foreidra eru sterkari á
svellinu en hin. Mikill mannauður er
í væntanlegum kynslóðum og ber
okkur með öllum tiltækum ráðum
að stöðva innflutning á eiturlyfjum.
Samvinna
Allir þeir sem vinna með börn og
ungmenni þurfa að stilla saman
strengi sína og hafa samvinnu um
úrlausn mála. í dag eru alltof
margir aðilar, hver í sínu horni, að
aðstoða unga vímuefnaneytendur
með misjöfnum árangri og eru að
berjast um sama fjármagnið. Það
hlýtur að vera þeim í hag sem
þjónustuna þurfa að nýta að hún sé
samræmd.
Höfumlur cr sjúkrnliði á Dulvík.
Fjöldi stærð heildarmagn heildarverðm.
700 0-10 tonn 50 þús. tonn 5 milljarðar
300 10-400 tonn 70 þús. tonn 7 milljarðar
landgrunnsmarka. Lagt er til grund-
vallar 100 kr. meðalverð pr. kg sl.
þriggja ára á fiskmörkuðum. Sama
fiskverð gildi um útgerðaraðila sem
einnig eru fiskverkendur við út-
reikning verðmætiskvóta.
Viðmiðun á sl. fiskveiðiári
Gera má ráð fyrir að fiskiskipum
af framangreindum stærðum myndi
fjölga um 300-400 næstu 3-4 ár
vegna óeðlilegra úreldingarreglna og
sölu fiskveiðiheimilda til stóru út-
gerðarfyrirtækjanna undanfarin ár.
Verðmætiskvóti eftir stærð báta
yrði nánar skilgreindur t.d. 0-5 og 5-
10 tonna og 10-400 tonna yrði hugs-
anlega skipt upp í 10 stærðarflokka
eftir ákveðnum verðmætisstuðlum.
Verðmætiskvóti grundvallast á
heildarverðmæti úthlutaðs heildai’-
magns af hinum ýmsu botnfiskteg-
undum miðað við ákveðnar báta-
stærðh'. Skelfisks-, humar- og
rækjubátum á grunnslóð yrði einnig
úthlutað verðmætiskvótum eftir
stærð báta.
Sé miðað við óbreytt heildai-magn,
120 þús. tonn, a.m.k. næstu 3 árin, og
10% aukning yrði milli ára á veiði-
leyfum umræddra báta, mætti hugsa
sér að fækka með útdrætti bátum
sem svarar árlegri fjölgun, en jafn-
ræðisregla sé milli landshluta í þeim
efnum.
Sá útdráttur færi fram 10 mánuð-
um fyrir úthlutun fiskveiðiársins svo
viðkomandi aðilar gætu haft nægan
tíma til undirbúa sig fyrir stöðvun-
ina. Samkvæmt þessu er miðað við
að bátar af framangreindum stærð-
um verði ekki á fiskveiðiári fleiri við
veiðar en 1.300-1.400 í senn, til að
tryggja arðvænlegar veiðar og fyrr-
gi-eint heildarmagn.
Ætla má að hver veiðileyfisbátur
þyrfti að hætta veiðum eitt ár hverju
sinni vegna aukningarinnar á 6-8 ára
fresti. Hafa verður einnig í huga að
u.þ.b. 25% bátanna myndu ekki full-
nýta kvótann, en eins og kunnugt er
hafa margh' fiskveiðar að hlutastarfi.
Kæmi þá til greina að fækka útdrátt-
um báta sem því næmi eða bæta
óveiddu magni við heildarkvóta bát-
anna.
Til að koma í veg fyrir óæskilega
stækkun flotans án þess þó að
skerða verðmætiskvótann mætti
einnig setja á tímabundin veiði- ■
leyfagjöld eða greiða ákveðna pró-
sentu af lönduðum afla, sem rynni í
ríkissjóð, til að bera kostnað af út-
gerð fiskiskipa og rannsóknum í
þeirra þágu.
Ef framangreindar aðgerðir
kæmu ekki í veg fyrir óæskilega
stækkun fiskibátaflotans innan
nokkun'a ára kæmi til greina að r
grunnslóðarkvótinn færi allur á upp-
boð innan viðkomandi landsfjórð-
unga, en aðeins veiðileyfabátar með
úthlutaðan verðmætiskvóta hefðu
leyfi til að bjóða í hann.
Hver er ávinningurinn?
Verðmætiskvótinn tryggir að aliur
fiskur kemur í land.
Verðmætiskvótinn uppfyllir jafn-
ræðisreglu stjórnarskrárinnar um
jafnan veiðirétt að auðlindinni.
Verðmætiskvótinn verndar betur
viðkvæm uppeldis- og hrygningar-
svæði fyiTi' ásókn togskipa.
Verðmætiskvótinn tryggir jafna
og örugga afkomu veiðileyfishafa.
Verðmætiskvótinn kemur í veg
fyrir brask milli mismunandi veiði-
kerfa.
Verðmætiskvótinn stuðlar að eðli-
legri endurnýjun við fiskveiðar og
getur með skilvirkri stjórnun komið í
veg fyi'ir óæskilega stækkun flotans.
Verðmætiskvótinn tryggir at-
vinnu, einkanlega í minni byggðar-
lögum, sem verða að treysta á fisk-
vinnslu.
Verðmæti fasteigna fólks í sjávar-
byggðum myndi aukast og jafnframt
stuðla að minni fólksflótta til Stór-
Reykjavíkursvæðisins.
Höfundur er fyrrverandi
deildarstjóri.
Foreldrar
eiga rétt og
bera ábyrgð
HEGÐUN barna og
unglinga í skólum hefur
verið talsvert til um-
fjöllunar í fjölmiðlum á
undanförnum vikum og
hefur verið nokkuð á
einn veg, þ.e.a.s. að þau
börn sem eru ókurteis í
skólunum og hlíta ekki
reglum séu þannig
vegna þess að foreldrar
þeirra ala þau ekki upp.
Málin hafa verið ein-
földuð á þann hátt að
svo lítur út fyrir að
börnin eigi foreldra
sem ekki hafa tíma til
að sinna þeim og kaupi
sér því frið með því t.d.
að gefa þeim dýrar gjafir í staðinn;
lokaniðurstaðan er þó yfirleitt sú að
foreldrar hafi ekki sinnt uppeldis-
skyldu sinni.
Lítið sem ekkert hefur heyrst frá
foreldrum vegna þessa og ekki hefur
farið hátt álit foreldra á því hvers
vegna ástandið í skólum er sums
staðar ekki eins og skyldi.
Að baki óæskilegi'i hegðun barna í
skóla liggja án efa margar mismun-
andi ástæður og vafalaust nokkrir
samverkandi þættir. Oft kemur það
foreldrum verulega á óvart þegar
þeim er fyrst gert viðvart um að
barn þeirra sýni slæma hegðun í
skóla, vegna þess að þeir hafa ekki
reynt bai'n sitt að slíku heima fyrir
eða í umgengni við vini og félaga ut-
an skóla. Flestum, eða öllum, for-
eldrum bregður við að heyi'a að barn
þess hegði sér illa og þeir reyna að
bregðast við á þann hátt er þeir telja
vænlegastan til að bæta ástandið. En
til að uppræta slæma
hegðun barnsins í skól-
anum verður að koma
til samvinna skólans og
heimilisins. Það hlýtur
að vera grundvallarat-
riði.
Hvernig er starfs-
andinn í skólanum?
í fyrsta lagi hljóta
allir viðkomandi að
reyna að komast til
botns í því hvers vegna
barnið hegðar sér illa í
skólanum. Er t.d. eitt-
hvað í skólanum sem
kallar fram vondar hlið-
ar hjá baminu? Eða er
eitthvað í umhverfi barnsins heima
og í skóla sem orsakar vanlíðan? Um
leið og einhvers vanda verður vart
þarf þegar í stað að finna ráð til að
leysa hann, þ.e.a. s. foreldrar og
skóli í sameiningu. Lög og reglur
segja að þannig skuli farið að.
Nú er farið að tala um skólanám
barna sem vinnu þeirra og skólinn er
þai' af leiðandi vinnustaður þeirra.
Þar eyða þau stórum hluta ævi sinn-
ar og því er ljóst að það starfsum-
hverfi sem þeim býðst mun hafa
sterk áhrif á þau á þroskabrautinni.
Nær allir foreldrar vinna utan heim-
ilis og vita því hversu miklu máli um-
hverfi á vinnustað skiptir. Foreldrar
vita líka hvaða áhrif starfsfélagarnir
og yfirmennirnir hafa, bæði á afköst
og andlega og líkamlega vellíðan. Við
ættum því að reyna að gera okkur í
hugarlund hvernig okkur liði á
vinnustað þar sem vinnufélagar sætu
fyrir okkur og réðust á okkur í hóp-
Bryndís
Kristjánsdóttir