Morgunblaðið - 19.03.1999, Blaðsíða 56

MORGUNBLAÐIÐ
v56 FÖSTUDAGUR 19. MARZ 1999
" MINNINGAR
JONINA S. JONSDOTTIR
hluta af slíku sín æskuár, dóttir fá-
tækra vinnuhjúa sem háðu harða
' baráttu til að forða sér og þremur
dætrum frá örlögum sveitarómaga.
9 ára gömul yfirgefur hún móður
sína sem hún hafði alia tíð frá frum-
bernsku fylgt og fer til vandalausra.
Yngri systir Jónínu hafði verið send
í fóstur, smábarn, vegna bágra
kjara foreldranna og verið snúið
aftur til móðurinnar vegna andláts
fóstrunnar.
Litla telpan fann þarna í faðmi
móður sinnar, sem hún þó þekkti
ekkert, það skjól og öryggi sem
hana skorti og þegar átti að flytja
. hana í nýtt fóstur neitaði hún grát-
andi að sleppa móðurinni.
Það lýsir Jónínu vel að þegar hún
sér úrræðaleysi móðurinnar og sorg
litlu systur býðst hún til að fara í
hennar stað í fóstrið sem þó var að-
eins til bráðabirgða og dvelst hún
þar vetrarlangt.
Að vori fer hún að vinna fyrir sér,
10 ára gömul, send um langan veg
til ársdvalar í sína fyrstu vist.
Jónína kom sér vel í vistinni, en
þar gilti það lögmál sem öll vinnu-
hjú vor seld undir, að hlýða og
vinna. Þó hungur og vosbúð sæktu
að tjóaði ekki að mögla og þó söltu
tárin rynnu niður kinnamar var
hvergi huggun að fá.
.. Árið 1917 fór Jónína að Snartar-
Tungu í Bitrufirði og voru það um-
skipti til góðs. Þar fékk hún nóg að
borða og þar var gert við hana eins
og hin börnin á bænum.
Jónína var skarpgreind,
stálminnug og öll verk sem hún
vann voni vel af hendi leyst.
Hún gekk í Kvennaskólann á
Blönduósi veturinn 1923-24 og lauk
þar prófí með hæstu einkunn. Þar
saumaði hún peysuföt á sig, ferm-
ingarkjól á systur sína ásamt með
lista vel útsaumðum dúkum og öðru
handverki.
Það eru örfá ár síðan ég fékk vit-
neskju um námsárangur hennar á
Biönduósi og hef ég þó verið í fjöl-
skyldunni yfir 30 ár. Það var svo
fjarri henni tengdamóður minni að
hreykja sér af nokkrum hlut og þó
hún væri stoit í eðli sínu var hún lít-
illát um allt er hana sjálfa varðaði.
Eftir að Jónína giftist á ísafirði
og eignaðist drengina sína fjóra,
lifði hún lífi sínu gegnum þá og eig-
inmanninn. Þeirra sorg var hennar
og þeirra gleði hennar gleði.
Allt sem hún tók sér fyrir hendur
var gert með hag fjölskyldunnar í
huga. Mér er til efs að ég hafi
kynnst mörgum sem hafa verið jafn
lítið uppteknir af sjálfum sér og hún
var. Drengimir hennar og fjölskyld-
ur þeirra vom þungamiðjan í henn-
ar tilveru.
Hún var allatíð ósérhlífin og afar
dugleg. Þær eru ekki margar kon-
urnar sem hafa „unnið úti“, eins og
það heitir, til 88 ára aldurs, en það
gerði hún tengdamóðir mín, í lakk-
rísgerðinni hjá sonum sínum.
Hún hafði skoðanir á öllu og lá
ekki á þeim. Hún var enn að ala
strákana sína upp þó þeir séu allir á
sextugs og sjötugs aldri og elliglöp
eða minnisleysi hrjáðu hana aldrei -
þvert á móti.
Hún hafði yndi af ferðalögum og
drengirnir hennar fóru með hana á
■ hverju einasta sumri í ferðalag. Síð-
ast nú í sumar heimsótti hún sinn
kæra ísafjörð, kom á Blönduós,
fæðingarstað sinn í Vatnsdalnum og
Miðfjörðinn. Tvisvar heimsótti hún
Kjartan Pál son sinn og hans fjöl-
skyldu til Englands er þau bjuggu
þar og 89 ára hélt hún með sonum
sínum þremur og konum þeirra til
Þýskalands og Sviss. Til Spánar fór
fjölskyldan í tilefni 90 ára afmælis
hennar og Guðmund elsta son sinn
og hans fólk heimsótti hún til
Bandaríkjanna, er þau dvöldu þar
um tíma. Þá var hún 91 árs.
Þegar ég skrifa þessar línur get
ég aðeins hugsað: Hvílík kona var
hún amma Jónína.
Það verður vandfyllt hennar
skarð og að leiðarlokum bið ég
henni blessunar Guðs og þakka
henni fyrir allt það sem hún var
börnunum mínum og okkur öllum.
% Kolbrún Karlsdóttir.
Heiðurskonan Jónína S. Jóns-
dóttir er látin á nítugasta og fjórða
aldursári.
Það er mikil gæfa að kynnast
góðu fólki á lífsleiðinni. Fólld sem
hefur greind og mannkosti sem
læra má af. Ég er svo lánsöm að
hafa átt Jónínu sem tengdamóður
og vinkonu í rúm 34 ár.
Fundum okkar bar fyrst saman
þegar ég hafði nýverið kynnst
yngsta syni hennar, Guðfinni. Mér
er það í fersku minni. Hún heilsaði
mér alúðlega og varð mér strax
ljóst að þarna fór vel gerð og sterk
kona.
Rætur Jónínu lágu í Vatnsdaln-
um. Erfið áran og breyttir heimilis-
hagir höguðu því til að ung að árum
var hún sett í fóstur. Æskuárin voru
henni erfið og sagði Jónína oft frá
þessum tíma sem án efa átti ríkan
þátt í að móta þessa stórbrotnu
konu. Erfiðleikana sigraði hún með
glæsibrag, en alvara lífsins var
komin til að vera.
Auk venjubundins bamaskóla-
náms stundaði Jónína nám við Hús-
mæðraskólann á Blönduósi. Hún
var vel greind og fróðleiksfús en
ekki auðnaðist henni að menntast
frekar. Jónína var vel að sér í landa-
fræði og naut sín þar sem hún ferð-
aðist um sveitir og lönd. En oftar en
ekki var ferðast í huganum þar sem
aðstæður buðu ekki upp á annað. Á
seinni árum fór hún í nokkrar ferðir
til útlanda með fjölskyldu sinni, og
hafði hún yndi af, en e.t.v. ekki sem
skyldi þar sem sjónin hafði mjög
tekið að daprast. Jónína fylgdist vel
með heimsins málefnum og tjáði
óspart skoðanir sínar í þeim efnum.
Jónína flutti nítján ára til ísa-
fjarðar og réðst til móðurbróður
síns Sveinbjörns Halldórssonar,
bakara. Þar kynntist hún Kjartani
R. Guðmundssyni, Guðmundar
beykis. Jónína og Kjartan gengu í
hjónaband og bjuggu fjölskyldu
sinni vandað og gott heimili að
Mánagötu 2, í „Beykishúsi".
Gæfa hvers manns er að eiga
góða fjölskyldu og það átti Jónína,
enda hafði hún vel til sáð. Um-
hyggja fyrir öðrum var henni eðlis-
læg. Velferð sona sinna og fjöl-
skyldna þeirra bar hún fyrst og síð-
ast fyrir brjósti og skipti þá ekki
máli hvemig henni sjálfri reiddi af.
Þegar ég í seinni tíð ámálgaði við
hana hvað hún væri nú oft ein og
dagarnir langir hjá henni þá var
svarið einatt „þetta er nú svona, svo
eðlilegt, allir að vinna en ef allir eru
frískir þá er allt í lagi“. Þvílík yfir-
vegun gat prýtt þessa annars
stjórnsömu konu.
Jónína var dugleg en rasaði ekki
um ráð fram. Hún hafði gott skipu-
lag til verka og þoldi illa aðgerðar-
leysi. Hún gerði miklar kröfur til
sjálfrar sín. Eflaust voru þetta
hættir sem mótast höfðu á erfiðum
æskuárum hennar.
Ég þekkti ekki Jónínu þegar hún
bjó ásamt fjölskyldu sinni á Isafirði.
Ómælda ánægju hef ég haft af því í
gegnum árin að heyra hana lýsa líf-
inu þar. En þó var það eins og geng-
ur, það skiptust á skin og skúrir í
lífi hennar. Erfiðast hlýtur að hafa
verið þegar Kjartan maðurinn
hennar veiktist og var ekki heill
heilsu síðustu tíu árin ævi sinnar.
Jónína lét ekki bugast. Hún fékk
sér vinnu við Rækjuverksmiðjuna á
ísafirði og sinnti jafnframt sínu
stóra heimili. Æðrulaus gekk hún til
þessara starfa.
Hún sagði mér frá mörgu á ísa-
firði og það brá við glampa í augum
hennar þegar hún minntist á sum-
arbústað fjölskyldunnar. Hún sagði
mér frá garðinum þar sem hún rat
ræktað ýmis matvæli til heimilisins.
Hún sagði mér að þegar stund gafst
til að hvíla lúin bein, hafí hún á fögr-
um sumarkvöldum notið fegurðar-
innar við fjörðinn. Blómagarðurinn
hennar og anganin frá næturfjól-
unni og öllum fallegu blómunum.
Alls þessa naut hún svo vel. Hún
sagði mér líka frá fólkinu á Isafirði.
Ættingjum og vinum sem hún um-
gekkst, hvað spássitúr með vinkonu
gat verið góð skemmtun í annríki
dagsins.
Á þeim tíma sem ég kynntist
Jónínu var hún að flytja til Reykja-
víkur. Það voru eflaust ekki auðveld
spor. Á sinn hógværa hátt tók hún
þessum breytingum í lífi sínu. Hún
ákvað að flytja nær sínum en um
þær mundir höfðu allir synir hennar
flust suður. Hún gæti ef til vill orðið
að liði þegar á þyrfti að halda. Um-
hyggja var hennar aðalsmerki.
Jónína hóf störf hjá Upptökuheimil-
inu á Dalbraut og starfaði þar í
u.þ.b. áratug.
Jónína var afburða smekkleg
kona. Klæddist fallega og hélt reisn
sinni til dauðadags. Hún hafði næmt
fegurðarskyn sem kom fram á
margvíslegan hátt. Val á fallegum
gjöfum og smekklegur frágangur
þeirra. Allt var gert af alúð.
Hún var skoðanaföst. Hafði meiri
ánægju af málefnalegum umræðum
en nokkru gríni og glensi. Þó var
hennar besta skemmtun að taka í
spil og gat þá oft verið glatt hjalla
og kappið mikið.
Margs er að minnast og þakka.
Síðastliðin ár höfum við hjónin og
Jónína haldið sameiginlega veislu
hennar og nöfnu hennar, Jónínu
Rósar, yngstu dóttur okkar Guð-
finns, í sumarhúsi okkar við Sel-
vatn. Þetta hafa verið sannkallaðar
gleðistundir. Þarna var Jónína
tengdamóðir mín í essinu sínu. Hún
bakaði og lagði til veislunnar það
góðgæti sem hún vissi að sínu fólki
líkaði vel. Kom færandi hendi með
allt svo skipulagt. Síðastliðið sumar
hafði nafna hennar skreytt runna
og tré við stíginn heim að húsinu og
inni var borðið skreytt ,Amma Jó
93 ára“. Islenski fáninn blakti við
hún. Stórbrotna konan mætir glæsi-
lega tilhöfð með sólhattinn sinn. All-
ir fagna hetjunni, hetjunni sem var
þarna komin til að fagna með sín-
um. Umvafin ástúð þess fólks sem
hún hefur svo mikið gefið.
Mér þótti vænt um hversu áhuga-
söm tengdamóðir mín var um mína
hagi. Ég þakka af alúð hjálpina í
gegnum árin og gefandi spjallstund-
ir.
Síðasta misserið var Jónínu erfitt
eftir að heilsan brast. En kraftmikla
konan mín barðist til hinstu stund-
ar. Helsjúk af krabbameini var hún
flutt á Landspítalann 6. febrúar sl.
og andaðist þar að morgni 7. mars.
Við hjónin færum læknum, hjúkr-
unarfræðingum og öðru starfsfólki
lyflækningadeildar (14G) Landspít-
alans alúðarþakkir fyrir þeirra
mikla, fórnfúsa og gefandi starf við
umönnun Jónínu.
Það kemur í hugann tregi og
söknuður. Söknuður að eiga ekki
oftar eftir að vera návistum við
þessa sterku og vönduðu konu. Hafi
hún þökk fyrir allt og fari í Guðs
friði.
Erla B. Axelsdóttir.
Jónína var orðin rúmlega áttræð
þegar ég kynntist sonardóttur
hennar. Ég komst fljótt að því að
Jónína hafði að geyma afar sterkan
persónuleika og hafði mikil áhrif á
umhverfi sitt. Hún var vel gefin
kona, traust, kraftmikil, ákveðin og
viljasterk. Hún gat Iíka verið hvöss
og hörð í horn að taka þegar svo bar
við. Krafti og dugnaði þessarar
konu á níræðisaldri gleymi ég
aldrei. Hún hjálpaði til í fjölskyldu-
fyrirtækinu fram undir nírætt, var
mjög vel heima í þjóðmálaumræð-
unni og þuldi upp vöruverð í versl-
unum eins og ekkert væri.
Það var gaman að ræða við
Jónínu um landsins gagn og nauð-
synjar á laugardagskvöldum hjá
Sigríði og Kjartani í Drekavoginum
eða í íbúð hennar í Austurbrún.
Hún var fróð og minnug og bjó yfir
skemmtilegri frásagnargáfu. Það
jók mér víðsýni að ræða við konu
nálægt jafngamla öldinni sem lifað
hefur mestu þjóðfélagsbreytingar
sem um getur í íslandssögunni.
Jónína vildi samt lítið ræða upp-
vaxtarár sín á Vestfjörðum en þar
ólst hún upp í sárri fátækt í byrjun
aldarinnar. Hún hafði þó mjög
sterkar taugar til Vestfjarða svo
sem glöggt mátti sjá af glampa í
augum hennar vikurnar fyrir ferða-
lög stórfjölskyldunnar til æsku-
stöðva hennar.
Samband Jónínu við syni sína
fjóra og fjölskyldur þein-a var ein-
staklega náið. Við tengdasynir Sig-
ríðar og Kjartans kölluðum hana
aldrei annað en Ommu Jónínu þrátt
fyrir að sá titill hæfði ekki skyld-
leika okkar við Jónínu. Hún fylgdist
gi-annt með stórfjölskyldunni og
ekkerf fór fram hjá henni. Mestar
áhyggjur virtist mér hún hafa af
sonum sínum sem hún ól upp af
myndarskap fram á síðasta dag.
Jónína var einstök kona. Mér
finnst það hafa verið forréttindi að
fá að kynnast henni.
Benedikt Árnason.
Elsku amma er nú farin frá okkur
í annan heim og eigum við ekki eftir
að njóta samveru hennar aftur í
þessu lífi. Þótt dauðinn sé óhjá-
kvæmilegur fylgifiskur lífsins kem-
ur hann alltaf á óvart. Það er þó
léttir að amma er nú laus við þær
kvalir og þrautir sem hún leið síð-
ustu vikur.
Við systurnar munum vel eftir
upphlutunum sem amma saumaði á
okkur meðan við vorum búsettar í
Englandi. Frágangurinn var engu
líkur og það voru stoltai- stúlkur
sem gengu um á tyllidögum í fínu
upphlutunum sínum enda var tekið
eftir þeim hvert sem farið var. Nú
líður senn að því að næsta kynslóð
fari að skarta upphlutunum og mun
minningin um langömmu ætíð
fylgja þeim kjörgripum. Amma
hafði líka gaman af útsaumi og ligg-
ur eftir hana mikið af myndum og
dúkum. Það voru því hæg heimatök-
in að biðja hana um að setja upp
klukkustrengi okkar og púða.
Við barnabörnin sem aldrei
bjuggum á ísafirði munum aðeins
eftir ömmu Jónínu eftir að hún
flutti í íbúð sína að Austurbrún 4.
Alltaf var jafn notalegt að heim-
sækja hana þangað og oft var líf og
fjör þegar stórfjölskyldan kom sam-
an á hátíðisdögum. Ommu þótti afar
vænt um fjölskyldu sína. Hún hugs-
aði fyrir afmælum og jólum með
löngum fyrirvara og var ávallt
rausnarleg í gjöfum sínum þrátt
fyrir að afkomendum fjölgaði sífeilt.
Amma var einstaklega vinnusöm
og vann daglega eftir hefðbundin
starfslok í sælgætisgerð sona sinna.
Við sem unnum með henni þar
máttum hafa okkur allar við að
halda í við hana við að vikta og
pakka framleiðslunni. Var hún í
raun ótitlaður verkstjóri fyrirtækis-
ins.
Eftir að við fluttum heim frá
Englandi var amma oft hjá okkur
um helgar og var þá margt rætt. ís-
lendingasögurnar bar gjaman á
góma og kunni amma þær vel og
hafði jafnframt mjög ákveðnar
skoðanir á ágæti og örlögum per-
sónanna þar. Gat hún ætíð rökstutt
skoðanir sínar og þýddi lítið fyrir
okkur að andmæla þeim. Amma
hafði gaman af sögum, las mikið og
var vandfýsin á höfunda, bæði ís-
lenska og erlenda. Einnig kunni
hún mikið af kvæðum og var Davíð
Stefánsson frá Fagraskógi í miklu
uppáhaldi hjá henni.
Ferðalög voru ömmu mikið
áhugamál og hafði hún mjög gaman
af að ferðast jafnt innanlands sem
utan. Ekki reyndist nauðsynlegt að
ski’ifa ferðadagbók þvi amma hafði
einstaklega gott minni. Þegar heim
kom naut hún þess að segja frá
ferðum sínum og var ávallt fróðlegt
að hlusta á frásögn hennar.
Að leiðarlokum þökkum við inni-
lega fyi’h- þann tíma sem við áttum
með ömmu og munum minnast
hennar með djúpum söknuði. Megi
góður Guð ávallt varðveita hana og
blessa.
Gerður Harpa og Auður Freyja.
Mig langar til að kveðja elsku
ömmu mína með örfáum orðum og
um leið þakka henni fyrir allar þær
stundir sem við áttum saman. Það
var mér mikið ánægjuefni þegar
mér bauðst fyrir fjórum árum að
búa við hlið hennar á Austurbrún-
inni og líta til með henni þar sem
hún var þá þegar í hárri elli.
Nær daglega drifum við okkur í
gönguferðir og settumst stundum á
bekk þegar vel viðraði eða röltum út
í búðina. í þessum ferðum okkar
vildi hún lítið rifja upp gamla tíð við
mig, en aftur á móti hafði hún mikla
ánægju af að ræða líðandi stundu
og helst af öllu málefni er snertu
fjölskyldu sína. Amma fylgdist vel
með öllum barnabörnum sínum,
vissi manna best hvað þau voru að
gera og hvað þau hygðust fyrir. Að
þessu leyti var hún í raun „gagna-
grunnur" okkar sem við öll gátum
sótt í ef þess þurfti. Hún brýndi
jafnan fyrir mér gildi fjölskyldunn-
ar og að á þessum jafnréttistímum
mættu konur ekki gleyma því að
vera góðar við mennina sína.
Margt lærði ég af ömmu þessi
síðustu ár því nýtnari og sparsam-
ari en þó örlátari konu er vart hægt
að finna. Fyrirhyggja og skipulag
voru ávallt í fyi’irrámi, hvort sem
það var að kaupa jólagjafir eða
sinna daglegu amstri.
Verslunarferðir okkar í Bónus
voru reglulegur þáttur í tilverunni.
Þar var amma, þótt á tíræðisaldri
væri, enginn eftirbátur hinna við-
skiptavinanna í búðinni þegar hún
fikraði sig eftir þröngum göngunum
í mannfjöldanum. Þá kemur sérstak-
lega upp í huga minn ásýnd hnar-
reistrar konu álengdar sem skartaði
hatti og sinnti innkaupunum af rögg-
semi, enda var amma ætíð komin í
kælinn löngu á undan mér.
En nú er þetta allt saman liðin
tíð. Ég sakna þín elsku amma mín
og mig stingur í hjarta að líta yfir í
íbúð þína frá minni og vita það að
þangað komir þú aldrei aftur.
Nokkra huggun finn ég í orðum
Victors Hugo, en hann segir: „Gæt-
ið þess vandlega hvernig þér hugsið
um þá sem dánir eru. Hugsið ekki
um það sem verður að dufti. Lítið
upp og þér munuð sjá ástvini yðar
ljóma á himninum."
Guð veri með þér, elsku amma
mín.
Sólveig Guðfinna.
Þegar ég flyst frá ísafirði sumar-
ið 1966 ásamt fjölskyldu minni, er
amma mín á sextugasta og öðru ári.
I minningum mínum frá Isafirði er
amma gömul kona, þó er hún innan
við sextugt þegar ég man fyrst eftir
mér. Það að ég muni eftir henni sem
gamalli konu segir mest um afstætt
minni bernskunnar. Alla tíð síðan
hefur amma verið á þessum sama
aldri í mínum huga. Gömul kona, en
einhvern veginn aldrei neitt eldri en
árið áður. Auðvitað hef ég á þessum
tíma breyst úr sex, sjö ára púka í
miðaldra kall. Einhvern veginn
finnst mér þó stundum miklu
skemmra síðan en þessi rúmu þrjá-
tíu ár segja til um.
í gamla daga var amma ein af
föstu punktunum í tilverunni, til-
veru sem var róleg og traust, ólík
þessum hamagangi sem er á tilver-
unni í dag.
Amma og afi áttu sumarbústað á
Isafirði, þessi bústaður var fyrir of-
an Grænagarð og fannst mér þetta
vera töluverðan spöl frá bænum en
núna er þetta víst í miðjum bæ. Að
koma inn í bústað var eins og vera
kominn upp í sveit, það var stór
hvammur rétt fyrir ofan húsið og
þar gat maður setið í skjóli fyrir
nánast hvaða veðri sem var. Ekki
svo að skilja að það hafi oft hreyft
vind á þessum árum, einhvern veg-
inn er eins og oftast hafi verið sól-
skin og blíða á sumrin þessi ár.
Ekki man ég eftir ömmu setjast
mikið í hvamminn með okkur afa
eða bræðrum mínum, hún var alltaf
að vinna. Þegar ég man eftir mér
eru synir hennar fjórir allir orðnir
fullorðnir, og eingöngu sá yngsti
enn í heimahúsum. Miðsynirnir
tveir farnir suður og sá elsti, faðir
minn, fluttur í norðurenda Beykis-
hússins með sína fjölskyldu. Amma
þurfti því ekki að sjá af sama krafti
um heimilið og áður og var farin að
vinna í rækjuverksmiðjunni. Þang-
að stalst ég einhvem tímann með
afa, báðir vorum við í farbanni, ég
sökum æsku en hann sökum elli og
sjúkleika.
Nokkrum árum eftir að afi deyr
ákveða elsti og yngsti sonurinn að
flytja suður og þar með var sjálf-
gert að hún flytti líka, þar sem eng-