Morgunblaðið - 19.03.1999, Blaðsíða 58

58 FÖSTUDAGUR 19. MARZ 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
HOLGEIR
NIELSEN
+ Holgeir Werner
Nielsen tann-
læknir fæddist 7.
september 1907 í
Hróarskeldu í Dan-
mörku. Hann lést á
heimili sinu 1. mars
síðastliðinn. Hann
var sonur Henriks
Nielsens sem var
þingmaður fyrir
Hróarskeldu um
áratuga skeið á
danska þjóðþinginu
og Önnu Nielsen
sem var fædd
Thomsen. Holgeir
ólst upp í Hróarskeldu í hópi
fimm systkina.
Hann giftist Kristínu (Ninnu)
Sigurlyörnsdóttur Nielsen, f.
28. sept. 1909, d. 20. febrúar
1997, listakonu og húsmóður.
Þau voru búsett í Kaupmanna-
höfn frá árinu 1930. þau eign-
uðust fjóra syni, Thor, Olaf,
Rolf og Kaare. Elst-
ur er Thor Nielsen
framkvæmdastjóri
kona hans er Ulla
Aage Fredriksen
ballettdansari, dæt-
ur þeirra eru
Nanna og Ida. Olaf
Nielsen, tannlæknir
og leikari, er giftur
Hanne Stockmar og
dóttir þeirra er Ca-
milla. Roll' Nielsen
kennari er giftur
Isabella Darre
bókasafnsfræðingi.
Börn þeirra eru
Signe Björg og Johann Darre.
Kaare Nielsen læknir er giftur
Guðbjörgu Indriðadóttur
sjúkraliða frá Þórshöfn á
Langanesi. þeirra börn eru
Thelma, Benjamin, Kristín Maj,
Anna Guðbjörg og Þorbjörn.
Útför Holgeirs fór fram frá
Brönshöj Kirke 5. mars.
Þingmaðurinn faðir Holgeirs var
af fátæku fólki kominn. Hann
braust til mennta og var kjörinn
þingmaður jafnaðarmanna og full-
trúi Hróarskeldu á danska þinginu
í 23 ár. Hann hafði ríka réttlætis-
kennd og helgaði líf sitt því að berj-
ast fyrir þá sem minnst máttu sín í
þjóðfélaginu, fátækt fólk, verka-
menn og vinnufólk. Þá rak hann
um tíma vindlagerð í Hróarskeldu.
Hann var virtur maður og síðar
heiðaraður með því að gata var
skírð í höfuðið á honum í Hró-
arskeldu.
Holgeir átti hamingjuríka æsku
á heimili foreldra sinna. Pabbi hans
var lítið heima, hann var annað-
hvort að tala á pólitískum fundum
eða þá að hann var á þinginu í
Kaupmannahöfn. Hann átti hauka í
horni þar sem voru ömmur hans
tvær sem hann kallaði Beste rask
og Beste syg, sem mótaðist af því
að önnur amman var heilsutæpari
en hin. Hann tók upp kartöflur með
ömmu sinni og sagði síðar að hann
þakkaði góða heilsu á rúmlega 90
ára langri og viðburðaríkri ævi því
að hann hefði alltaf borðað kartöfl-
ur hvern dag. Þar hefur sú ein-
staka lífsgleði, lífsafstaða og húmor
sem einkenndi Holgeir eflaust ekki
haft minna að segja. Aldrei var tal-
að um pólitík á heimilinu. Holgeir
skipti sér ekki af pólitík en réttlæt-
iskennd og manngæsku drakk
hann í sig með móðurmjólkinni.
Það var einhver tilfinning sem
hann stjómaðist af að hann tók
alltaf málstað þeirra sem minna
máttu sín og hann skipaði sér í
flokk með þeim sem voru til vinstri
í hinu pólitíska litrófí. Á heimili
hans dvaldi um skeið drengur frá
Berlín sem fjölskyldan tók að sér
þegar alvarlegur matarskortur var
í Þýskalandi eftir fyrri heimsstyrj-
öld. Það var bjargföst sannfæring
Holgeirs allt frá æskudögum og
alla ævina að misskipting gæða
jarðar sé ekkert náttúralögmál og
að allir menn eigi að geta lifað
mannsæmandi Iífí og haft í sig og á.
Hann velti því fyrir sér alla tíð
hvers vegna óréttlætið viðgengist
og hvers vegna sumir menn væra á
móti því að allir hefðu það gott.
Hann skipaði sér í flokk með þeim
sem minnst báru úr býtum og þeim
sem vildu skapa sameiginlega hag-
sæld þjóðanna. Holgeir taldi að
trúarbrögðum væri beitt til þess að
skapa mun milli manna, sumir
væra stimplaðir góðii- og aðrir
vondir, og mótaði það afstöðu hans
til kirkjunnar. Ranglætið byggðist
m.a. á því að sumir erfa völd eða
auð. Holgeir ályktaði réttilega að
allir menn væra fæddir jafn mikils
virði, því væri siðferðilega rangt
allt dalt og snobb með kónga og
drottningar. Allt þetta drottninga-
vesen ætti jú að tilheyra fortíðinni,
miðöldum, drottningin er jú bara
venjuleg manneskja. Listrænir
hæfllekar Holgeirs vora miklir.
Hann lék sér í æsku með brúðu-
leikhús og setti upp leiksýningar
eins og Ingmar Bergman. Hann
lærði á fíðlu og tók virkan þátt í
starfí áhugaleikhópa. Þegar hann
stóð á vegamótum eftir nám í Lat-
ínuskólanum og átti að velja sér
lífsstarf ákvað hann að feta í fót-
spor bróður síns og verða tann-
læknir frekar en fiðluleikarí að at-
vinnu.
Eftir að Holgeir útskrifaðist sem
tannlæknir lagði hann land undir
HELGILEÓ
KRISTJÁNSSON
+ Helgi Leó Krist-
jánsson fæddist
á Akureyri hinn 13.
mars 1979. Hann
lést á heimili sínu
14. febrúar síðast-
Iiðinn og fór útför
hans fram frá Gler-
árkirkju 24. febrú-
ar.
Við kynntumst
Helga öll við mismun-
andi aðstæður, sum í
æsku og önnur seinna
meir. I augum hvers
okkar var hann sama
persónan. Hann gat verið glaðlynd-
ur, skemmtilegur og fyndinn en
jafnframt einlægur vinur í raun.
Hans fyrsta hugsun var ekki um
hann sjálfan heldur fólkið í kringum
hann. Helgi var góður vinur sem
»hægt var að treysta, hann lagði allt
af mörkum til að hjálpa
til og gat aðstoðað við
ótrúlegustu aðstæður.
Hann stóð alltaf með
okkur, sama hvað var
að. Helgi var maður
sem breytti leiðinleg-
um tíma í eítt af bestu
augnablikum lífs okk-
ar. Neikvæði er eitt af
þeim orðum sem hann
þekkti ekki, hann var
alltaf til í allt. Þó að líf-
ið haldi áfi’am mun
sæti hans í lífi okkar
aldrei verða fyllt, það
vantar alltaf einn.
Elsku Stjáni, Lísa og fjölskylda,
megi guð styrkja ykkur í þessari
miklu sorg.
Reynir, Ómar, Andrés, Áki,
Heiðar, Dóra, Kristinn og
Fanney.
fót og sigldi tO íslands. Hann vann
á tannlæknastofu Halls Hallssonar
og spilaði á fiðlu í frístundum.
Hann spilaði í einni fyrstu dans-
hljómsveitinni í Reykjavík með
mörgum þekktum tónlistarmönn-
um. Hann var með um að stofna
Jazzband Reykjavíkur undir stjóm
Gottfreðs Bernhöft. Þeir spiluðu á
böllum í Iðnó og af og til spilaði
Holgeir á fiðluna við þöglar myndir
í Nýja bíói. Leitað var til hans þeg-
ar Hljómsveit Reykjavíkur var
stofnuð. Hann lék með hljómsveit-
inni kammermúsík á tónleikum í
íþróttahúsi KR í febráar 1930 und-
ir stjórn dr. Franz Mixa. Þar var
m.a. flutt Sónata fyrir fíðlu og pí-
anó í D-dúr K.V. 306 eftir Mozart.
Holgeir lék á fiðluna en Franz
Mixa á píanóið. Þá lék Holgeir með
hljómsveitinni á Alþingishátíðinni
1930 undir stjórn Páls Isólfssonar.
Á Alþingishátíðinni kynntist
Holgeir Ninnu, verðandi eiginkonu
sinni, sem var elsta dóttir Sigur-
björns Þorkelssonar frá Kiðafelli í
Kjós, kaupmanns í Vísi, og Gróu
Bjarnadóttur, sem lést í Spönsku
veikinni 1918. Ástin blómstraði
með þeim Ninnu og Holgeiri, sem
entist þeim á langri, farsælli ævi.
Ninna var með glæsilegri konum
og geislaði af persónutöfrum. Hún
hafði verið fyrirsæta hjá Lofti ljós-
myndara og var stóram myndum af
henni komið fyrh’ í gluggum ljós-
myndastofunnar á Laugavegi.
Séra Bjarni Jónsson, dómkirkju-
prestur og fjölskylduvinur Ninnu,
gifti þau í stofunni heima hjá sér í
Lækjargötunni. Frá Áslaug, kona
séra Bjarna, spilaði brpðarmarsinn
á píanó og bauð ungu hjónunum
kaffi í stofunni. Þá var drakkið
súkkulaði heima á heimili Ninnu,
Fjölnisvegi 2, áður en ungu hjónin
stigu á skipsfjöl og sigldu með
gamla Gullfossi alfarin til Dan-
merkur. Þau gátu ekki búið á ís-
landi því Holgeir var við komuna til
landsins knúinn til að undirrita yf-
irlýsingu um að hann myndi aldrei
stofna tannlæknastofu hér á landi.
Lengst af bjuggu þau Holgeir og
Ninna á Kirkevej 9 í Bronshoj í
Kaupmannahöfn. Þar hafði Holgeir
tannlæknastofuna og þar var list-
rænt heimili þeirra piýtt högg-
myndum Ninnu og öðrum lista-
verkum, þar var æskuheimili son-
anna Thors, Olafs, Rolfs og Kaare.
Þegar Ninna og Holgeir byggðu
sér sumarbústað leituðu þau að
stað þar sem umhverfið líktist ís-
lenskri náttúru. Þau fundu staðinn
loks eftir tveggja mánaða leit á
trjálausri eyðiströnd við Sejro-fló-
ann á norðvestur-Sjálandi, þar sem
hafíð mætir hvítri sandströnd. Þar
varð unaðsreitur fjölskyldunnar á
heitum fögram sumarkvöldum og
alltaf þegar frí gáfust. Sumarhúsið
fékk nafnið Esja. í kringum þau
söfnuðst málarar og listamenn sem
áttu sumarhús þarna á ströndinni
og um áratugi blómstraði þessi
listamannanýlenda. Einn þessara
vina Ninnu og Holgeirs var Karl
Bovin, sem var einn besti málari
Dana á þeim tíma. Hann kom til
þeirra oft þegar degi fór að halla og
hann hafði setið við trönurnar
daglangt og málað litbrigði himins
og hafs eða hann sat á ströndinni
við Esju og málaði bát á öldunum
og birtuflæði himinsins yfir hafinu.
Bovin og kona hans urðu með bestu
vinum Ninnu og Holgeirs. Þau
komu mikið í Esju og oft á tíðum
með þeim ýmsir listamenn vinir
þeirra, margir ágætir málarar.
Þangað komu og málarar víðar að á
Sjálandi. Bovin spilaði á flautu og
Holgeir á fiðlu og í Esju blandaðist
saman menningin í tónlist og
myndlist við skemmtilegt mannlíf,
lífsgleði og húmor í hrífandi nátt-
úra. Það var alltaf gaman og þessi
vinahópur, listamannanýlendan,
sýndi svo verk sín á samsýningu í
Kaupmannahöfn á haustin þar sem
öll verkin seldust yfirleitt. Þessi
hópur átti sér enga samlíkingu
betri en Skagen-málarana dönsku
sem gerðu garðinn frægan um síð-
ustu aldamót. Málverk sem prýddu
hús Holgeirs og Ninnu á Kirkevej 9
minntu ávallt á iistamannanýlend-
una í Esju. Ninna lagði stund á
höggmyndalist og málaralist. Hún
hélt m.a. sýningu á skúlptúrum sín-
um í húsi Jóns Sigurðssonar í
Kaupmannahöfn árið 1975. Hún
kunni vel við sig í Danmörku og í
heimsborginni Kaupmannahöfn og
naut þeirrar fjölbreyttu menningar
sem þessi höfuðborg íslendinga til
margra alda hefur upp á að bjóða.
Hún var alltaf íslendingur en fyrst
og fremst heimsmanneskja eins og
Holgeir.
Ninna var vinkona Áslaugar
systur Önnu Borg leikkonu, sem
var gift Paul Reumert, fremsta
leikara Dana og vinsælasta um ára-
tuga skeið. Þannig kynntust Ninna
og Holgeir þeim glæsilegu hjónum
og sóttu þau oft heim. Anna þótti
standa sig vel sem leikkona í Kon-
unglega leikhúsinu og Danir tóku
henni mjög vel. Reumert var ákaf-
lega fágaður maður og snillingur í
sinni grein. Hann talaði ákaflega
fallega dönsku og beitti röddinni
eins og fullkomnu hljóðfæri, hann
var eins og Danir sögðu konungleg-
ur leikari. Hann varð persónulegur
vinur Holgeirs, enda áttu þeir
margt sameiginlegt í menntun,
skai-pleika og húmor, þeim þótti
báðum gott að reykja vindla og töl-
uðu báðir íslensku. Paul Reumert
var mikill málamaður og talaði
frönsku eins og innfæddur og lék
m.a. á frönsku nokkram sinnum í
París en þegar kom að íslenskunni
hafði Holgeh’ vinninginn.
Holgeir sagðist hafa upplifað
mikið á skemmtilegi’i ævi. Með því
skemmtilegra á síðari tímum
fannst honum vera fiðluleikari í
Danmörku sem heitir Emil Sjög-
ren. Hann spilaði áður í Konung-
lega leikhúsinu en spilar nú sem
sólisti. Holgeir sagði að hann spil-
aði svo vel að maður færi að gráta
og svo hlægilega að maður dæi úr
hlátri. Það sorglegasta sem Holgeir
upplifði á ævi sinni var síðari
heimsstyrjöldin. Hvern dag vora
fregnir af hervirkjum og tölur sem
hlupu á tugum þúsunda yfir þá sem
búið var að drepa. Það voru hræði-
leg fimm ár. Holgeiri fannst það
erfið ár og erfitt að sætta sig við
heimsku mannanna. Hann sagðist
aldrei hafa skilið þetta stríð. Dan-
mörk var hernumin af þýskum nas-
istum.
Þá var sambandslaust árum
saman við fjölskyldu Ninnu á Is-
landi en skilaboð komust í skeyta-
formi fyrir velvilja íslenskra stjórn-
valda um íslenska sendiráðið í
Kaupmannahöfn, skilaboð um að
allir væra lifandi og liði vel eftir at-
vikum. Stríðið teygði anga sína út í
hið friðsæla úthverfi Kaupmanna-
hafnar Bronshpj og eitt sinn kvað
við mikil sprenging og allir gluggar
splundraðust í húsinu hjá Holgeiri
og Ninnu. Þá sprengdi danska and-
spyrnuhreyfingin í loft upp húsið
handan götunnar þar sem var lítil
verksmiðja sem famleiddi hluti í
kafbáta Þjóðverja. Danska þjóðin
var klofin; hluti hennar studdi nas-
ista. Islenska nýlendan í Dan-
mörku var klofin; þar vora sumir
nasistar, m.a. einn sem gekk í SS-
sveitirnar og var gerður að út-
varpsstjóra danska ríkisútvarpsins.
Stór hluti þjóðarinnar duldi ekki
andúð sína á nasistum og þýska
hernámsliðinu. Andspyi-nuhreyf-
ingin hélt uppi heiðri Dana, þar
vora fremstir í flokki kommúnistar
og Holgeir studdi þá. Þegar stríðið
var búið bjuggu Hanna Sigur-
björnsdóttir, systir Ninnu, og eig-
inmaður hennar, Sveinn Ólafsson
fiðluleikari, ásamt sonum sínum í
eitt ár í Bronshoj hjá Ninnu og
Holgeiri. Svenni ætlaði að leika á
bratz, lágfiðlu. Þeir Svenni og Hol-
geir vora miklir vinir og samherjar
í andanum, það gilti bæði um
stjórnmálaskoðanir þeirra og ann-
að. Þeir voru mannvinir og húman-
istar og húmoristar og tónlistar-
menn. Þeir spiluðu saman á fiðlu og
bratz inn á plötu. Sú plötuútgáfa
var tákn um vináttu þeirra og
bræðralag. Holgeir sagði frá því
seinna að það hefði verið einn af
hápunktunum í lífi hans að fá að
spila með Svenna. Sú fágæta upp-
taka var lengi talin glötuð en fannst
í fyrra, Holgeiri til mikillar gleði.
Holgeir lék inn á aðra hljómplötu
um ævina, þá með Olaf syni sínum
og barnabörnum. Olaf fetar í fót-
spor föður síns. Hann vinnur fyrir
sér sem tannlæknir en leiklist og
tónlist á hug hans allan. Hann hef-
ur getið sér gott orð sem leikari á
sviði, í sjónvai’pi og í kvikmyndum.
Hin geysistóra ætt Ninnu er sam-
heldin og Ninna og Holgeir komu
oft til Islands. Oftar komu ættingj-
arnir frá Islandi til þeirra og heim-
ili þeirra og sona þeirra var eins og
standandi hótel í rúmlega 60 ár.
Heimili þeirra og fjölskylda var
eins og menningarmiðstöð, gluggi
fjölskyldu minnar út uip víða ver-
öld. Kynnin af Holgeiri auðguðu líf-
ið og juku víðsýni. Ég býst við að
svo sé um marga erlenda menn
sem giftast inn í íslenskar fjöl-
skyldur.
Holgeir kynntist þó kotungs-
hætti sem stundum mætir útlend-
ingum hér á Islandi. Honum var
bannað að stunda tannlækningar
hér. I dag banna embættismenn út-
lendingum sem setjast hér að að
bera það nafn sem fólkið hefur
heitið alla ævi. Það er þvingað til
þess að taka upp nýtt nafn sem
embættismenn velja því að geð-
þótta.
Ég og Elísabet Brekkan eigin-
kona mín og börn urðum þeirrar
gæfu aðnjótandi að njóta gestrisni
Holgeirs og Ninnu föðursystur
minnar á Kirkevej 9. Það var ríku-
lega veitt af hjartahlýju, lífsgleði
og visku. Allir fóra þaðan ríkari í
hjarta og í sálunni. Þá veitti Hol-
geir af heimagerðu víni sem hann
hafði sjálfur lagað af eplum úr
garðinum þeirra. Við ræddum um
rauðrefinn sem hafði tekið sér ból-
festu í garðinum og önnur gleðiefni
í sköpunarverkinu og innan um
spekina sagði Holgeir skemmtisög-
ur frá öllum tímum.
Gjafmildi hans á veraldleg gæði,
heimili sitt sem var húsaskjól fyrir
alla þessa vegfarendur og gjafmildi
hans á sjálfan sig og lífsgleði sína
var staðfesting þess að hann lifði í
samræmi við hugsjónir sínar. Hug-
sjónir sem líktust mjög framkristn-
um boðskap.
Kærleikurinn til allra manna og
sérstaklega til Ninnu, konunnar
sem hann elskaði og var lífsfóra-
nautur hans, var driffjöðrin í far-
sælli ævi Holgeirs. Þegar Ninna dó
í hitteðfyrra var sorgin yfirþyrm-
andi. Holgeir hélt þó reisn sinni. I
síðustu heimsókninni til Islands
það sama ár var hann hinn sami
gamli góði Holgeir. Síðasta kvöldið
sátum við saman og bergðum á
heimagerðu reyniberjavíni. Hann
miðlaði af lífsspeki sinni og réttlæt-
iskennd.
Lífið hafði styrkt þá siðferðisvit-
und og mannkærleika sem hann
lagði upp með og þá bjargföstu
sannfæringu að allir menn séu jafn-
ir og eigi sama réttinn til þess að
lifa mannsæmandi lífi.
Þorvaldur Friðriksson.
Holgeir Nielsen, mágur og svili
okkar, er að öllum öðram ólöstuð-
um einn eftirminnilegasti og besti
maður sem við höfum kynnst á lífs-
leiðinni. Holgeir var svo einstæður
og afbragðsmaður að það er erfitt
að lýsa honum eins og við ætti.
Hann var reyndar giftur elstu syst-
urinni og farinn með hana til lands
síns áður en þessi mágur hans
fæddist, þannig að fyrstu kynni
voru bara af hinu göfuga umtali um
þennan einstaka útlending sem fór
með hana Ninnu systur í burtu frá
okkur. Holgeir var afburða mynd-
arlegur á velli og vel gerður til
gáfna og æðis. Hann var mjög hár
vexti og fríður sínum og geislaði frá
honum greind og góðmennska. Sitt
hvað fréttist af honum eftir að
styrjöldinni lauk því hann hafði
verið ötull baráttumaður gegn her-
setu nasista í neðanjarðarhreyfing-
unni og var hann þá og alla tíð síð-
an hlynntur þeim sem hann taldi
aðalandstæðinga nasista og varð
mjög róttækur í hugsun, þótt hann