Morgunblaðið - 11.04.1999, Síða 12

12 SUNNUDAGUR 11. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LOFTÁRÁSIR Atlants-
hafsbandalagsins á
Serbíu hafa vakið upp
marga gamla drauga
þessar vikur sem þær
hafa staðið yfir. Einn þeirra er
gamalkunnur kaldastríðstalsmáti
sem einkum hefur komið fram í
orðsendingum Rússa til Vestur-
veldanna. Upp á síðkastið hafa
rússneskir leiðtogar hvað eftir ann-
að látið í Ijós fulla andstöðu við að-
gerðir NATO. Þó að þeir hafi tekið
fram að Rússar hyggist ekki grípa
til neinna óyndisúrræða til að
stöðva árásimar þá hafa þeir
einnig fullyrt að herferðin kunni að
valda meiriháttar hemaðarátökum
í Evrópu.
Tvær spumingar vakna við að
fylgjast með viðbrögðum Rússa. I
fyrsta lagi er spurningin sú hvers
vegna það virðist vera svo algeng
skoðun meðal almennings í Rúss-
landi að það sé heilög skylda að
styðja Serba. I öðm lagi hvað átt
sé við með þeim spádómi að
sprengjuárásir NATO kunni að
leiða til alvarlegra hemaðarátaka í
Evrópu.
Ekki víst að stefna
stjórnarinnar sé heilsteypt
Svo reynt sé að svara síðari
spumingunni fyrst þá hljóta menn
að velta fyrir sér hvort Rússar
kunni að dragast inn í átökin og
taka að veita Serbum hernaðarleg-
an stuðning. Bandarískir sérfræð-
ingar og ráðamenn virðast ekki
hafa teljandi áhyggjur af því.
Bandaríkjamenn hafa sýnt afstöðu
Rússa skilning að vissu marki þó
að sá skilningur nái ekki svo langt
að tillit sé tekið til sjónarmiða
þeirra og tilraunum til að stuðla að
einhvers konar samkomulagi. Leið-
togar Atlantshafsbandalagsins
hafa ekki á nokkurn hátt látið and-
stöðu Rússa við hvers kyns árásir á
Serbíu hafa áhrif á sig.
Fulltrúar rússnesku ríkisstjóm-
arinnar hafa þvertekið fyrir það að
Rússar muni senda Serbum her-
gögn þó að áberandi leiðtogar
stjómarandstöðunnar krefjist þess
ákaft. Utanríkisráðherrann Igor
Ivanov hefur sagt slíkar kröfur
ábyrgðarlausar og Masljúkov að-
stoðarforsætisráðherra sagði í
Dúmunni fyrir nokkram dögum að
hann teldi hreinasta brjálæði að
senda herskip úr Norðurhafsflota
Rússa suður til Adríahafs til að
ögra NATO.
En það er ekki ljóst hversu heil-
steypt stefna stjórnarinnar er í
þessum efnum. Sergejev, varnar-
málaráðherra Rússa, ákvað að
senda njósnaskip úr Svartahafs-
flotanum inn á Adríahaf til að fylgj-
ast með framvindu mála, eftir um-
mæli Masljúkovs í Dúmunni. Þó að
utanríkisráðherrann flýtti sér að
gefa yfirlýsingar um eftirlitshlut-
verk skipanna þá var alls ekki ljóst
hver samstaðan var innan ríkis-
stjómarinnar um þá aðgerð.
Borís Jeltsín hefur að venju gef-
ið þversagnakenndar yfirlýsingar
og virðist samband forsetans við
raunveraleikanr. fara stöðugt
minnkandi. I rauninni -----------
era yfirlýsingar rúss-
neökra stjórnmála-
manna helst til marks
um ótta þeirra sjálfra
við að missa tökin á
framvindu mála.
Eiga bágt með að
trúa vestrænum skýringum
Ef einhver þráður er í afstöðu
stjórnmálaleiðtoga og háttsettra
embættismanna þá má segja að
hann sé sá að draga allar skýringar
Vesturveldanna og túlkun þeirra á
því sem nú er að gerast í Serbíu í
efa. Lavrov, sendiherra Rússa hjá
Sameinuðu þjóðunum, sagði skýr-
ingar NATO á fyrirætlunum sínum
ógildar, það væri ekki nokkur leið
að sjá mannverndarsjónarmið á
bakvið loftárásimar. Rússar draga
ennfremur mjög í efa frásagnir af
voðaverkum serbneska hersins í
BANDARÍSKI fáninn rifinn er efnt var til mótmæla fyrir framan bandaríska sendiráðið í Moskvu. Árásir NATO á Júgóslavíu
hafa kynt undir hatri á vestrænum ríkjum og þær geta orðið vatn á myllu herskárra afla.
Reuters
Ófriðurinn
í Serbíu skapar
óvissu í Rússlandi
ÞÓTT Rússar vilji forðast að blanda sér
með beinum hætti í átökin milli NATO og
Serba þá hafa þau kynt undir vaxandi
óvild í garð vestrænna ríkja segir í grein
Jóns Olafssonar. Telur hann hættu á, að
ástandið geti kynt undir pólitískum óróa í
Rússlandi sjálfu og orðið til að efla herská
öfl í kosningunum í haust
Getur veitt
herskáum öfi-
um byr undir
báða vængi
Kosovo eftir að loftárásirnar
hófust.
Stjórnarandstaðan hefur reynt
-------- að notfæra sér almenna
andstöðu Rússa við að
aðgerðir NATO til að
æsa upp hatur á Vest-
urlöndum. Zjúganov,
leiðtogi kommúnista,
sagði að stríðið í Serbíu
væri að vekja rússneska þjóðarsál
af svefni. Nú væru menn farnir að
sjá hvernig Bandaríkjamenn ætl-
uðu sér að tryggja völd sín. Alex-
ander Lebed, fylkisstjóri í Kra-
snojarsk, og Júríj Lúzhkov, borg-
arstjóri í Moskvu, hafa báðir gefið
herskáar yfirlýsingar um stuðning
við Serba. Vladimír Zhírinovskíj
lætur ekki sitt eftir liggja og segir
flokk sinn hafa skráð tugi þúsunda
sjálfboðaliða sem vilji berjast við
hlið Serba.
Ef marka má umfjöllun fjölmiðla
í Rússlandi og skoðanakannanir þá
er sú skoðun almenn að raunveru-
legar ástæður Vesturveldanna fyr-
ir því að beita Serba hörðu séu allt
aðrar en þær sem gefnar era upp.
Almenningur í Rússlandi virðist í
auknum mæli telja fréttaflutning
af ófriðnum á Vesturlöndum áróð-
ur einn.
Það sem hlýtur að valda mestum
áhyggjum um hugsanleg áhrif
ófriðarins í Rússlandi er fremur
pólitískt umrót innanlands heldur
en hugsanlegar aðgerðir Rússa.
Tök rússnesku stjómarinnar á
fyrram Sovétlýðveldum hafa farið
minnkandi upp á síðkastið einkum
eftir hrun rúblunnar og stjómar-
skiptin síðstliðið haust. Þeirri skoð-
un hefur mjög vaxið fylgi að Atl-
antshafsbandalagið hyggi á póli-
tíska landvinninga langt umfram
ríkin þrjú sem gengu í bandalagið
á árinu. Það er auðveldara nú en
það var fyrir einu ári að ala á
óvinarímynd Vesturlanda. Þegar
Atlantshafsbandalagið ákvað að
bjóða Pólverjum, Ungverjum og
Tékkum að gerast aðilar að banda-
laginu í fyrra mætti það almennum
skilningi í Rússlandi þó að stjórn-
völd hafi mótmælt stækkuninni og
talið hana óheppilega. Rússneskur
almenningur leit ekki svo á að í
henni fælist nein ógnun við Rúss-
land ef marka má skoðanakananir
sem þá vora gerðar. En þetta hef-
ur breyst á skömmum tíma.
Hagsmunir Rússlands
lítilsvlrtir
Stuðningur Rússa við Serba á
sér í raun tvær skýringar. Annars
vegar sögulega skýringu sem er sú
að Rússar og Serbar telji sig nátt-
úralega bandamenn vegna menn-
ingarlegs skyldleika og fomar vin-
áttu þjóðanna, hins vegar þá að
með því að hunsa vilja Rússa séu
Vesturveldin í raun að sýna að þau
virði ekki hagsmuni þeirra.
Það er út af fyrir sig --------
merkilegt að miklu meiri
eining virðist vera um að
Rússum beri að styðja
Serba heldur en um
stefnuna gagnvart þeim ___________
löndum sem áður til-
heyrðu Sovétríkjunum. Það er til
dæmis enginn einhugur um hvert
hlutverk Rússa eigi að vera í Norð-
ur- og Suður-Kákasus. Stór hluti
Rússa sér ekki neitt athugavert við
að Tsjetsjenar fái sjálfstæði, svo
dæmi sé tekið og það er einnig al-
geng skoðun að Rússar eigi að
draga sig út úr deilum Georgíu-
manna og Abkhaza, Armena og Az-
era og fleiri þjóða sem ekki hafa
jafnað deilumál sín.
En Serbar njóta sérstöðu. Jafn-
vel þó að raunsæir stjómmálamenn
sjái að ekki tjói að eiga við ofureflið
þegar Vesturveldin era annars veg-
Auðveldara nú
að ala á óvild
í garð vestur-
landa
ar, þá era eiginlega engir tilbúnir til
að lýsa stuðningi við aðgerðimar
nú. Eini þekkti stjómmálamaðm'inn
sem hefur talað máli Vesturlanda
eftir að árásimar hófust er Andrei
Kozyrev, fyrrverandi utanríkisráð-
herra. En hann er nú óbreyttur
þingmaður og næsta áhrifalítill.
Skýrari skil Rússlands
og Vesturlanda
Þó að ólíklegt megi telja að
Rússar muni stuðla að því að hern-
aðarátökin dragist á langinn eða
breiðist út þá hefur ófriðurinn aug-
ljóslega orðið til þess að línan er
dregin skýrar á milli Vesttirveld-
anna annars vegar og Rússlands
hins vegar.
Þetta getur í besta falli orðið til
þess að Prímakov forsætisráðherra
eigi auðveldara með en ella að fá
Vesturlönd til að veita Rússum þá
efnahagsaðstoð sem þeir þurfa svo
mjög á að halda um þessar mundir.
Með því að hafa hemil á ófriðaröfl-
um í landinu og halda Rússum fyr-
ir utan stríðið við Serba getur
Prímakov vissulega áunnið sér
traust á Vesturlöndum, en til þessa
hafa vestrænir leiðtogar verið
mjög á varðbergi gagnvart honum.
f versta falli getur sá póhtíski
glundroði sem ófriðurinn veldur
veitt herskáum öflum byr undir
báða vængi og breytt valdahlutfóll-
um í Rússlandi til hins verra. Þing-
kosningar verða haldnar í Rúss-
landi í haust og horfir
ekki byrlega fyrir þeim
flokkum og hreyfingum
sem hallar eru undir
Vesturlönd. Hins vegai'
hefur Föðurlandsflokki
Lúzhkovs borgarstjóra í
Moskvu vaxið ásmegin og sömu-
leiðis róttækari öflum.
Vestuiveldin geta þó enn gert
margt til að auka hlut Rússa í þeim
samningum sem óhjákvæmilegir
eru eftir að árásunum linnir. Þegar
samningafundir Serba og Albana
voru haldnir í Frakklandi fyrr á ár-
inu var nánast full samstaða með
Rússum og öðram Evrópuþjóðum
um efnisatriði samninganna. En
ófriðurinn hefur skapað alveg nýtt
ástand í öryggismálum Evrópu.
Það er óvissu og óöryggisástand
sem Rússar skynja kannski sterk-
ar en aðrir.