Morgunblaðið - 11.04.1999, Síða 36

36 SUNNUDAGUR 11. APRÍL 1999
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
LEITIN AÐ MS
GENIÁ ÍSLANDI
HVERNIG skyldi
það vera að þjást af
taugasjúkdómi sem
valdið getur skemmd-
um á sjón, heyrn og
hreyfigetu? Hvernig
ætli sjúklingum líði
sem losna við einkenni
í hægri hendi en lam-
ast svo í hægra fæti
níu mánuðum síðar?
Hvernig ætli það sé að
búa við óvissu um
hvort eða hvenær
næsta áfall ríði yfir,
hvort maður verði
bundinn við hjólastól?
Sem taugasérfræð-
ingur hef ég kynnst
sveiflukenndum einkennum sjúk-
dómsins hjá einstaklingum sem
haldnir eru MS. Þeir verða mjög
kvíðnir þegar þeir eru greindir, en
öðlast svo von þegar langt líður á
milli kasta. Það er þeim hvatning
að vita að þrátt fyrir allt eru marg-
ir einstaklingar með MS lítt eða
ekki fatlaðir. Flestir fyllast þó ótta
við næsta kast, kvíða því að það
verði þungbærara en síðast. MS
einstaklingar eru hóflega bjart-
sýnir þegar þeir eru settir á nýtt
lyf sem vonir eru bundnar við að
geti komið í veg fyrir köstin. í
hvert sinn sem sjúkdómurinn
blossar upp þrátt fyrir þetta nýja
lyf, upplifi ég vonbrigði þeirra, þá
tilfinningu að ekkert geti hjálpað
þeim, og maður á þá ósk heitasta
að lyfjaiðnaðurinn geti lagt meii'a
af mörkum og uppgötvi eitthvert
undralyf sem stöðvi framgang
sjúkdómsins. En lyfjaiðnaðurinn
þarfnast Ieiðsagnar. Það sem lyfja-
framleiðendur þurfa til að finna
undralyfið er meiri vitneskja um
orsakir MS.
Er Islaiul of lítið?
Setjum okkur nú í spor þeirra
sem gefa blóð úr sér og fjölskyldu
sinni, til að hægt sé að rannsaka
MS sjúkdóminn sem þeir ganga
með, í þeirri von að það stuðli að
uppgötvun á orsökum hans.
Hvemig er að vera MS sjúklingur
og vita að hjá íslenskri erfðagrein-
ingu vinna 15 vísindamenn stöðugt
að því að leita uppi þau
gen, sem valda þessum
sjúkdómi - mundum
við ekki vona að rann-
sóknarstofan væri að
nálgast að minnsta
kosti eitt þeirra?
En hvernig ætli MS
sjúklingum hafi fundist
að lesa grein dr. AI-
freðs Arnasonar í
Morgunblaðinu föstu-
daginn 12/3 1999 þar
sem hann heldur því
fram að leit að mein-
genum í erfðaefni MS
sjúklinga á Islandi sé
tímasóun? Til þess sé
sjúkdómurinn augljós-
lega of flókinn og Islendingar of
fáir tO að árangur náist. Hann full-
yrðir jafnframt að þar sem hópi
breskra vísindamanna hafi alger-
lega mistekist að finna vísbending-
ar um eitt gen sem gegni lykilhlut-
verki í þessum flókna sjúkdómi, sé
tilraun okkar hér á Islandi dæmd
til að mistakast. Við eigum sem-
sagt öll að gefa upp vonina, að
hans dómi, vegna þess að tilrauna-
stofa á Bretlandi, þessu fornfræga
heimsveldi, hefur komist að þeirri
niðurstöðu að ekki sé neitt „að-
algen“ sem valdi MS. Sannleikur-
inn er sá, að ensku vísindamenn-
irnii- byggja leit sína á tiltölulega
litlu magni upplýsinga eða 190.000
arfgerðum, brugðið á þann sund-
urleita hóp sem byggir Bretland.
Til samanburðar má nefna að
þetta er sá fjöldi arfgerða sem
greindur er á þremur dögum hjá
Islenskri erfðagreiningu.
Sem Bandaríkjamanni er mér
jafn vel ljóst og Islendingum að
Bretar eru ekki óskeikulir. Öllum
er ljóst að Bretar samanstanda af
fleiri þjóðabrotum en flestar nor-
rænar þjóðir, þar á meðal Islend-
ingar. Það er mjög hagstætt að
vinna að erfðarannsóknum á Is-
landi, um það þurfa menn ekki að
efast. Þetta ætti dr. Alfreð að vera
betur ljóst en flestum öðrum, enda
starfaði hann með einum af braut-
ryðjendum erfðafræðinnar á Is-
landi, Ólafi heitnum Jenssyni.
Ólafur sýndi fram á forfeðraáhrif
(þegar stór hluti sjúklinga hefur
sömu stökkbreytinguna í sama
geninu) fyrir nokkra sjúkdóma á
Islandi, til dæmis íyrir dreyrasýki
A, WOsonssjúkdóm og arfgenga
heilablæðingu. Rannsóknarhópar
á meinafræðideild Landspítalans
og hjá Krabbameinsfélaginu áttu
þátt í að uppgötva eitthvert besta
dæmi sem fundist hefur um for-
feðraáhrif, stökkbreytingu í
BRCA2 geninu, sem fannst í ís-
lenskum einstaklingum með
brjóstakrabbamein. En skýrasta
dæmið er fjölskyldulægur hand-
skjálfti, sem einkennist af skjálfta
í höndum og stundum í höfði og
rödd. Stór breskur rannsóknar-
hópur vann að því um árabil að
leita erfðafræðOegra orsaka sjúk-
dómsins en tókst ekki að staðsetja
hann á litningi. Með góðu sam-
starfi við sjúklingana og lækna
þeirra, tókst okkur að staðsetja
fyrsta skjálftagenið á litningakorti,
aðeins fáeinum mánuðum eftir að
rannsóknin hófst. Þetta sýnir að
stærra þýði þarf ekki endilega að
vera betra til slíkra rannsókna, og
að sennilegt má tejja að erfða-
fræðilegur grandvöllur sjúkdóma
sé einfaldari á Islandi en víðast
annars staðar. Sem dæmi má
nefna að ef tO viH era aðeins tvær
eða þrjár orsakir MS eða sykur-
sýki á Islandi en gætu verið tíu á
Bretlandi og í Bandaríkjunum.
Þetta atriði skiptir máli þegar
fengist er við flókinn sjúkdóm á
borð við MS sem hleypur oft yfir
kynslóðir.
Leitin að MS geni á íslandi
Fyrir fimm áram hófum við
Kári Stefánsson samstarf við John
Benedikz, MS félagið, sjúklinga og
ættingja þeirra, um að rannsaka
orsakir þessa illvíga sjúkdóms. Við
byrjuðum rannsóknina í lítilli
rannsóknarstofu í Boston en fyrir
um það bil tveimur árum fluttum
við verkefnið til íslands. Kári hafði
sannfært mig um að Island væri
einstakur staður til að rannsaka
ekki aðeins þennan sjúkdóm held-
ur einnig ýmsa aðra. Undanfarin
tvö ár hafa fimmtán frábærir vís-
indamenn unnið að rannsókn á
Jeff
Gulcher
„í meistara höndum"
Graham Johnson
píanóleikari
í SALNUM
Píanóleikarinn heimskunni Graham Johnson heldur nómskeið í SALNUM í
Tónlistarhúsi Kópavogs laugardaginn 24. apríl næstkomandi.
Nómskeiðið er öllum opið en hann mun leiðbeina söngvurum og
píanóleikurum um flutning sönglaga helstu meistara tónlistarsögunnar t.d.
Schubert, Brahms, Schumann Wolf o.fl.
Nómskeiðið í SALNUM 24. apríl stendur fró kl. 10-13 og 14-17.
Væntanlegir þótttakendur (plóss fyrir 12 pör þ.e. söngvara og píanóleikara)
hafi samband við SALINN sími 570 0400 eða Jónas Ingimundarson
sími 554-6409 fyrir 16. apríl.
Þótttökugjald er 5.000 kr. fyrir pariS (söngvara og píanóleikara).
Áheyrn kostar 1.500 kr. fyrir allan daginn og 1.000 kr. fyrir hólfan daginn.
Valiö verður úr umsóknum um þótttöku.
sjúkdómnum hjá íslenski'i erfða-
greiningu, og hefur hundraðum
milljóna króna verið varið til verk-
efnisins. Við höfum verið svo hepp-
in að njóta áfram öflugs stuðnings
frá MS sjúklingum og fjölskyldum
þeirra, svo og frá MS félaginu. An
þess mikla stuðnings hefði enginn
árangur náðst.
En hvaða árangri höfum við
náð? Andstætt því sem dr. Alfreð
segir, þá höfum við aldrei sagst
hafa leyst gátuna um MS eða fund-
ið gen sem sannanlega veldur MS,
jafnvel þótt umfjöllun blaðamanna
innanlands sem utan hafi stundum
gefið það til kynna. Blaðamönnum
má segja til afsökunar að erfða-
ft-æði er ekki einföld vísindagrein,
en mönnum má vera ljóst að þegar
og ef orsakir MS finnast svo
óyggjandi sé, þá verða það stórtíð-
indi. Það sem við höfum sagt opin-
berlega og með eins skýrum hætti
Það er mjög hagstætt
að vinna að erfðarann-
sóknum á Islandi,
segir Jeff Gulcher.
Um það þurfa menn
ekki að efast.
og okkur var unnt er eftirfarandi:
(1) Við höfum skilgreint lítið svæði
á ákveðnum litningi sem geymir
mikilvægt gen sem tengist MS á
Islandi og að líkindum einnig hjá
öðrum Norður-Evrópubúum. (2) A
þessu svæði hafa nú fundist um 5
gen (fleiri gen kunna að vera á
svæðinu). Því getum við sagt að
við höfum fundið 5 hugsanleg MS
meingen. (3) Eitt þessara gena
virðist öðram líklegra til að vera
helsti orsakavaldur sjúkdómsins
vegna þess að í því finnast breyt-
ingar í mörgum sjúklinganna.
Þrátt fyrir þetta getum við ekki
fullyrt að um MS genið sé að ræða
vegna þess að sumir úr saman-
burðarhópi, sem ekki hafa sjúk-
dóminn, hafa einnig þessa breyt-
ingu. Því kjósum við á þessu stigi
að halda áfram leitinni. Verði hún
til lykta leidd hefur afgerandi
áfangi náðst í leitinni að orsökum
MS.
Alfreð Ai-nason hefur spurt
hvers vegna við höfum ekki birt
neinar af niðurstöðum okkar. Við
nútíma erfðafræðirannsóknir
tíðkast ekki að birta ái’angur rann-
sókna ef þær era á því stigi að eftir
er að færa sönnur á stökkbreyt-
ingu. Þessi nákvæma samanburð-
arleit er hluti af lokaáfanga erfða-
fræðilegra rannsókna af þessu
tagi. Ef við birtum þessar niður-
stöður, væri það eins og að rétta
einhverjum veiðistöngina loksins
þegar fiskur hefur bitið á. Auk
þess kjósum við að svara ýtrastu
kröfum við staðfestingu niður-
staðna áður en við tilkynnum að
við höfum fundið fyrsta genið sem
veldur flóknum sjúkdómi.
Sjúkdómar á borð við MS, syk-
ursýki, legslímuflakk, lungna-
þembu, psóríasis, hjartadrep og
heilablóðfall sleppa oft úr einni eða
fleiri kynslóðum. Yfirgnæfandi lík-
ur eru á því að í hverjum þessara
algengu sjúkdóma sé arfgengur
áhættuþáttur, enda þótt umhverf-
isþættii’ komi einnig við sögu. En
þar sem þessir sjúkdómar koma
ekki endilega fram í hverri kynslóð
eins og einfaldir erfðasjúkdómar,
era þeir nefndir „flóknir erfða-
sjúkdómar". Engum rannsóknar-
hópi hefur enn tekist að finna
mbl.is
stökkbreytingai’ sem valda algeng-
ustu formum þessara sjúkdóma.
Ekki hefur verið hægt að sýna
fram á tilvist eins aðalmeingens
með því að beita hefðbundnum
erfðafræðilegum aðferðum á sund-
urleit þýði. Því hafa tölfræðingar
og aðrir vísindamenn ályktað að
hver sjúklingur kunni að hafa
stökkbreytingar í 5 til 10 „minni
háttar genum“. En þar sem spurn-
ingum um virkni þessara gena hef-
ur ekki verið svarað, er hæpið að
álykta að ekki getið verið til „að-
algen" sem veldur sjúkdómnum.
Hvað sem því líður, er ljóst að að-
stæður era einfaldari á Islandi en
víðast annars staðar. Þar með er
þó ekki sagt að erfðarannsóknir
hér séu einfalt mál. Við getum tek-
ið undir með Alfreð Arnasyni þeg-
ar hann segir að MS sé flókinn
sjúkdómur. En við álítum að ann-
ars vegar erfðafræðilega einsleit
þjóð og hins vegar nýjar aðferðir í
mannerfðafræði auki veralega lík-
urnar á árangri.
Ættum við að hætta að leita ?
Alfreð Árnason telur að við ætt-
um að hætta að leita að MS geni á
íslandi af því að Island sé of fá-
mennt og einhver hafi haldið því
fram að rannsaka þurfi 1000 systk-
inapör með sjúkdóminn. Frá 1945
hafa verið greind um 400 MS til-
felli á Islandi. Við höfum verið svo
heppin að því sem næst allir núlif-
andi MS sjúklingar og fjölskyldu-
meðlimir þeirra hafa reynst fúsh’
til að fórna tíma sínum og gefa
blóðsýni. Þessi frábæra samvinna
er einstök, meiri en við vitum
dæmi til annars staðar í heiminum.
Með því að nota ættfræðigagna-
grann okkar höfum við tengt sam-
an fjölda sjúklinga jafnvel margar
kynslóðir aftur í tímann. Við get-
um þannig tengt þremenninga og
fjórmenninga sem í mörgum tilvik-
um þekkjast ekki, hvað þá að þeim
sé ljóst að þeir hafi sama sjúkdóm.
Þvínæst spyrjum við: hvaða erfða-
mörk hafa sömu arfgerð hjá þessu
fólki? Hin nýja rannsóknaraðferð,
sem beitt er hjá Islenskri erfða-
greiningu, felst í því að nota ætt-
fræðiupplýsingar í tengslum við
mælingar á arfgerðum einleitrar
þjóðar, og við trúum því að þróun
þessarar aðferðar eigi eftir að
valda byltingu í rannsóknum á
sjúkdómum. Hún er miklu öflugri
en gamla aðferðin, að safna hund-
raðum systkinapara með sama
sjúkdóm meðal sundurleitra þjóða.
Visindamenn sem starfa í öðram
löndum eiga erfitt með að beita
okkar aðferð vegna þess að þeir
hafa ekki eins miklar ættfræðiupp-
lýsingar og við.
Þess vegna má segja að við sé-
um bjartsýn á að geta sýnt mönn-
um á borð við Alfreð Arnason, og
keppinautum okkar erlendis, að
efasemdir þeirra eigi ekki við rök
að styðjast. Að sjálfsögðu er ekki
gengið að neinum lausnum vísum í
erfðarannsóknum, en hefðbundnar
aðferðir hafa ekki alltaf staðist
væntingar manna. Við viljum ein-
faldlega nota nýjar nálganir. En
skiljanlega getur verið erfitt fyrir
framverði hefðbundinnar erfða-
fræði að sætta sig við að nýjar
nálganir gagnist þar sem þeirra
aðferð brást. En það afsakar ekki
hvernig Alfreð Arnason gerir lítið
úr bæði kappi íslenskra vísinda-
manna og vonum samstarfsfúsra
sjúklinga. Við verðum að vona að
Alfreð muni í framtíðinni sýna
sjúklingum og aðstandendum
þeirra meiri nærgætni og hugsi sig
tvisvar um áður en hann fullyrðir
að rannsóknir hafi lítinn tilgang,
einkum þegar orð hans byggjast á
ófullnægjandi skilningi á nútíma
erfðafræði og rökum rannsóknar-
hópa sem hefur ekki tekist að
finna staðsetningu MS gens á litn-
ingi. Sjúklingar eiga betra skilið
frá vísindamönnum.
Jeff Gulcher er franikvæmda-
stjóri rannsóknasviðs hjá Islenskri
erfðagreiningu. Árni Sigurjónsson
íslcnskaði.