Morgunblaðið - 11.04.1999, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 11. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ

anna
/
OFRIÐARSKÝ hrannast
upp yfir Kosovo og
meirihluti íbúa héraðs-
ins hefur flúið heimili
sín undan árásum
serbneskra hersveita. Serbar hafa
eflt gífurlega liðsafnað sinn og árás-
ir í Kosovo eftir að Atlantshafs-
bandalagið (NATO) hóf loftárásir
og beinast augu alþjóðasamfélags-
ins að þessari spennuþrungnu at-
burðarás sem ekki er séð fyrir end-
ann á. Tala fómarlamba hækkar á
degi hverjum og óbætanlegur skaði
setur mark sitt á líf fólks í auknum
mæli á þessu stríðshrjáða svæði í
austurhluta Evrópu.
I skjóli þessara hörmunga, að-
draganda þeirra og eftirmála, herð-
ir Slobodan Milosevic, forseti sam-
bandslýðveldis Júgóslavíu, tökin
heima í Serbíu. Verulegur hluti
serbnesks almennings er andvígur
Milosevic og þeirri hugmyndafræði
sem hann stendur fyrir, þjóðemis-
hyggjunni. Þetta fólk hefur í tæpan
áratug háð stríð við eigin ríkisstjórn
en við þær aðstæður sem nú ríkja
og fara versnandi með degi hverjum
verða mótmæli þeirra, sem til þessa
hafa ekki hlotið verðskuldaða at-
hygli, að kæfðu ópi sem sífellt erfið-
ara verður að hlusta eftir.
Því er svo ástatt í Serbíu í dag að
ríkisstjórnin hefur sett í lög aðgerð-
ir til að berja niður alla andstöðu við
yfirvöld. Lögin, sem bæði eru óná-
kvæm og á skjön við alþjóðlega
sáttmála, fela í stuttu máli í sér
ákvæði sem gera fjölmiðlum óhægt
um vik að miðla óháðum fréttum
auk þess sem akademískt frelsi há-
skólanna hefur verið lagt niður.
Án þessara homsteina lýðræðis-
legs samfélags; tjáningarfrelsis og
frelsi háskólanna, verða vonir um
frið á Balkansskaganum, að mati
sérfræðinga, loftkastalar einir og
harðræði og þjóðernisrembingur
munu koma til með að ríkja í Serbíu
um ókomna tíð. Enda læra börnin
það sem fyrir þeim er haft.
Hér verður fjallað sérstaklega
um háskólalöggjöfina sem gagn-
rýnendur laganna segja að eigi sér
ekki fordæmi í sögunni að undan-
skilinni háskólalöggjöf sem komið
var á á tímum nasismans í Þýska-
landi.
Andstaða við ofríki Milosevic
Háskólar hafa löngum verið vett-
vangur mótmæla í Serbíu. Slíkt var
tilfellið í stjómartíð Josip Broz
Títós, kommúnistaleiðtoga Jú-
góslavíu, og hefur það ekki breyst
Milosevics forseta meðal almennings í Serb-
íu en við þær aðstæður sem ríkja í dag á
fólk erfítt uppdráttar. Hrund Gunnsteins-
dóttir komst að því að sífellt er erfíðara að
hlusta eftir mótmælum þeirra, sem til þessa
hafa ekki náð að vekja á sér athygli.
síðan hann féll frá árið 1980. Af
þeim sex ríkisreknu háskólum í Ser-
bíu, sem rúmlega 100.000 nemendur
sækja, er Háskólinn í Belgrad fjöl-
mennastur og jafnframt miðpunkt-
ur alls háskólastarfs í Serbíu. Hann
sækja rúmlega 60.000 nemendur og
þar starfa yfir fjögur þúsund kenn-
arar.
Frá því að Júgóslavíustríðið
braust út árið 1991, hefur Háskól-
inn í Belgrad verið vettvangur hvað
mestrar andstöðu meðal almenn-
ings í Serbíu við ríkisstjóm Milos-
evic og þá stefnu og hugmynda-
fræði sem hún boðar. I sama stað
hefur ríkisstjómin sótt hvað harð-
ast að þeim skóla og reynt eftir
ýmsum misjöfnum leiðum að brjóta
andstöðuna þar á bak aftur.
Sem viðbrögð ríkisstjórnarinnar
við þessari andstöðu og í samræmi
við opinberan þjóðernisáróður, tók
háskólalöggjöfin gildi 28. maí 1998,
en ríkisstjómin hefur verið að
leggja grunninn að henni sl. níu ár.
Með þessum aðgerðum hefur
endi verið bundinn á sjálfstjórn há-
skólanna þar sem rektorar, deildar-
forsetar og kennarar, hliðhollir boð-
skap þjóðemissinna, era ráðnir til
starfa af meðlimum ráðandi stjóm-
málaflokka og hafa þeir nú mun
meira vald en áður. Á sama tíma
hefur fjölda háskólakennara, sem
gagnrýnt hafa stjómvöld, verið sagt
upp störfum eða látnir hætta eftir
ýmsum vafasömum leiðum með
þeim afleiðingum að fjölmargir hafa
flúið land. Enn aðrir, sem ekki hafa
verið reknir, búa við þann ótta að
brátt verði þeir atvinnulausir og út-
skúfaðir af ráðamönnum, leggi þeir
ekki boðskap stjórnarinnar lið.
Háskólar eigi ekki að vera vett-
vangur pólitískra skoðanaskipta
Ráðandi stjómmálaflokkar í Ser-
bíu eru þrír talsins, Júgóslavneski
vinstriflokkurinn (JUL), sem eigin-
kona Milosevic, Mira Markovic, er í
forsæti fyrir; flokkur öfgaþjóðernis-
sinna (SRS), sem Vojislav Seselj,
aðstoðarforsætisráðheira Serbíu,
leiðir og að lokum flokkur Milos-
evics, Jafnaðarmannaflokkur Ser-
bíu (SPS).
Fulltrúar yfirvalda og stjórnend-
ur í háskólum, sem hliðhollir eru
ríkisstjórninni, segja að með lög-
gjöfinni sé verið að festa ríkið í
sessi. Ríkið sé „stofnandi" háskól-
anna og að framvegis eigi háskólar
ekki að vera vettvangur pólitískra
skoðanaskipta og mótmæla.
Á hinn bóginn telja margir að
Reuters
NÁMSMENN við háskóla í Serbíu hafa veitt auknu ofríki Slobodan Milosevic, forseta Júgóslavíu,
andspyrnu og hafa fyrir vikið þurft að þola aukna kúgun af hálfu stjórnvalda.
með löggjöfinni sé Milosevic að
treysta völd sín og leggja grunninn
að því að háskólakennsla í Serbíu
verði byggð á öfgaþjóðernishug-
myndum að hans smekk.
Ef nafnalisti nýskipaðrar fimmt-
án manna miðstjómamefndar Há-
skólans í Belgrad er skoðaður,
koma mörg nöfnin kunnuglega fyrh'
sjónir. Þar er fyrstan að nefna öfga-
þjóðernissinnann Seselj, aðstoðar-
forsætisráðherra Serbíu, sem al-
ræmdur er fyrir þjóðemishreinsan-
ir sem hann er sagður hafa staðið
fyrir sem leiðtogi sérsveita Serba í
stríðinu í Bosníu og nú í Kosovo.
Seselj situr einnig í stjórnarnefnd-
um Laga- og hagfræðideildar.
Ráðherra fyrir hönd nemenda
í miðstjórnarnefnd
Samkvæmt skýrslu Human
Rights Watch (HRW) frá janúar sl.
eru fimmtán af sextán nýskipuðum
deildarforsetum innan háskólans úr
röðum ráðandi flokka og í fimmtán
manna miðstjómarnefnd háskólans
sitja níu af ráðherram Serbíu og Jú-
góslavíu. Svona mætti áfram telja.
Tveir til þrír nemendur sitja í
hverri nefnd og segir í skýrslunni
að sumir „nemendanna“ séu komnir
á fertugsaldur en fái sæti í nefndun-
um vegna þess að þeir hafi ekki lok-
ið námi. Þeirra á meðal er Miljkan
Karlicic, aðstoðarupplýsingaráð-
herra Serbíu, en hann situr í mið-
stjórnamefnd háskólans fyrir hönd
nemenda.
Lögunum mótmælt víðs vegar
Löggjöfin hefur vakið reiði meðal
mannréttindasamtaka eins og Hum-
an Rights Watch (HRW) í Evrópu
og Bandaríkjunum, UNESCO,
Belgrad Circle, Academic Freedom
Gommittee, meðai háskólakennara
og annarra fræðimanna og félaga-
samtaka um heim allan.
I yfirlýsingu fræðimanna víða um
heim sem birtist í The New York
Review of Books 5. nóvember sl.,
kemur m.a. fram:
„Stefna Milosevie hefur kostað líf
hundraða þúsunda og skaðað líf
milljónir manna. Hann hefur eyði-
lagt efnhagskeifi landsins og mögu-
leika Serbíu á að standa jafnfætis
öðram þjóðum og njóta virðingar
meðal þeirra. Hann hefur kúvent
lýðræðisþróuninni með því að beita
óháðum fjölmiðlum valdbeitingu og
hvað eftir annað hagrætt kosning-
arúrslitum sér í hag.“
Trúnaðaryfirlýsing
við stefnu Milosevic
Það, sem ber hæst í gagnrýninni
á háskólalöggjöfina, er, að hún felur
í sér að öllum háskólakennuram
hefur verið gert skylt að undirrita
nýjan starfssamning við háskólana
óháð því hvort eldri starfssamning-
ar þeirra séu útrunnir. Margir há-
skólakennarar líta á samninginn
sem trúnaðaryfirlýsingu við þjóð-
emisstefnu stjórnvalda og þrátt
fyrir að eiga á hættu að missa starf
sitt höfðu yfir 150 kennarar neitað
að skrifa undir hann í janúar sl., af
því er segir í skýrslu HRW.
í skýrslunni kemur einnig fram
að a.m.k. fimmtán kennarar við Há-
skólann í Belgrad hafa verið reknir,
46 hefur verið sagt upp störfum eða
refsað á annan hátt og hefur Mili-
voje Simonovic, menntamálaráð-
herra Serbíu, varað þá kennara,
sem ekki hafa skrifað undir samn-
inginn, við því að þeir eigi á hættu
að vera reknir fyrir vikið.
Það hefur einnig borið við að
samningar hafi ekki verið endumýj-
aðir við suma kennara og kemur
það e.t.v. ekki á óvart að margir
þeirra eru ekki af serbnesku bergi
brotnir.
Róttækar breytingar
á námsefni
Töluverð breyting hefur orðið á
námsefni háskólanna þar sem vest-
rænt námsefni hefur minnkað gífur-
lega. Þess i stað hefur mikið borið á
námsbókum sem bera með sér
sterkan þjóðernisblæ og hafa sögu-
bækur verið skrifaðar á nýjan leik
með þjóðemismarkmið Serba um
Stór-Serbíu í huga.
I sumum deildum Háskólans í
Belgi-ad hafa nýskipaðir deildarfor-
setar nýtt sér völd sín til hins
ýtrasta og ekki aðeins þröngvað
sumum kennurum til að segja af
sér, heldur einnig breytt kennslu-
fyrirkomulaginu í grundvallaratrið-
um.
Sumar róttækustu breytinganna,
sem gerðar hafa verið, eru á fyrir-
komulagi Málvísindadeildar háskól-
ans, sem Radmilo Marojevic,
flokksbróðii' Seseljs, er í forsæti
fyrir. Sú ákvörðun hefur verið tekin
innan deildarinnar, þar sem til
þessa hafa verið kennd erlend
tungumál, bókmenntafræði og mál-
fræði, að „öll erlend áhrif skuli fjar-
lægð úr deildinni," af því er segir í
Time Atlantic.
Þó hefur rassneskukennsla verið
efld og neyðast nú margir nemend-
ur til að læra tungumálið og sögu
Rússlands.
Króatísk bókmenntafræði er
samkvæmt nýjustu breytingum
ekki til, heldur heitir námsgreinin
nú „kaþóls-serbnesk bókmennta-
fræði“. Fjölmargir kennarar hafa
Frelsi
serbneskra
stj órnvalda
til kúgunar
Mikil andstaða er við þjóðemishyggju