Morgunblaðið - 22.04.1999, Page 38

38 FIMMTUDAGUR 22. APRÍL 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Tónlistin er
tímavól
Píanóleikarinn Graham Johnson leikur með Finni Bjarnasyni á
tónleikum í Salnum í Tónlistarhúsi Kópavogs á föstudagskvöld og
daginn eftir heldur hann námskeið fyrir söngvara og píanóleikara
um flutning sönglaga. Freysteinn Jóhannsson hitti Graham John-
7
son í London og spjallaði við hann fyrir Islandsferðina.
Graham Johnson
Morgunblaðið/Dagur Gunnarsson
AÐ fyrsta sem vekur athygli í
fari Grahams Johnsons er
látleysið, einhver fínleg
hæverska, sem þó er alls ekki frá-
hrindandi, heldur vingjamleg og
beinlínis hlý. Þannig vinnur hann á
viðtalið á enda. En það er tvennt
ólíkt, þegar hann talai’ um sjálfan
sig eða tónlistina. Hann er á varð-
bergi með sjálfan sig, en þegar talið
snýst um tónlist, lifnai’ hann allur,
röddin verður hiklaus og hendumar
allt að því franskar. Sjálfan sig sér
hann niður á gólfi eða út um glugg-
ann. En með tónlistinni lítur hann
upp; þá hoi-fir hann á mig - ömggur
með sjálfan sig í skjóli hennar. Og
hann er ekki bara tónlistarmaður,
heldur er hann tvöfaldur í roðinu og
reyndar þrefaldur, því hann er líka
rithöfundur og kennari. Hann er
maður, sem upplifír tónlistina -
ekki bara sem tónlist, heldur líka
sem bókmenntir. Það er hann sem
sezt niður við píanóið og leikur
mannkynssöguna af fingram fram.
Hann var á leið til Afríku, þegar
ég hafði samband við hann fyrir
páska. Og nú þegar við tölum sam-
an á heimili hans í London, er hann
á leið til Islands.
„Ég er fæddur í Zimbabwe 1950,“
segir hann. „Fór þaðan 1967, en
reyni að fai-a þangað eins oft og ég
get til að heimsækja ættingjana,
móður mína.
að vildi svo til, að það átti að
halda tónlistarhátíð í heima-
bæ mínum einmitt þá daga,
sem ég ætlaði að dvelja þar. Og þá
sagði mín góða vinkona, Felicity
Lott: Af hveiju kem ég bara ekki
með og við höldum tónleika, svo
fólkið þitt fái séð, hvað það er sem
þú gerir. Þetta gerðum við. Og ég
spilaði í heimabæ mínum í fyrsta
skipti í 30 ár.“ Það færist viðkvæmt
bros yfir varir hans. Þetta hefur
verið meira en venjuleg heimferð
hjá honum.
Hvað ætli hann sé búinn að spila í
mörgum löndum? Öragglega alls
staðar! Nema heima hjá sér og
heima hjá mér. Nú er hans heima-
bær kominn á kortið. Og um helg-
ina Island.
Ég spyr hann um Schubert-út-
gáfuna; heildarútgáfu á söngvum
Schuberts, þar sem hann leikur
með ýmsum söngvuram. Það era
komnar 32 geislaplötur og 5 eftir,
en talsvert af þeirri tónlist er komið
í hús.
„Ég sé fyrir endann á Sehubert,"
segir hann. Lítur svo upp. „Það er
öðram þræði mikill léttir, en um leið
dálítið dapurlegt. Þetta er búið að
vera svo stór hluti af lífinu." Svo
bætir hann við eftir stutta þögn:
„En svo finn ég sterkt til þess, að
mig langar að byrja upp á nýtt! Nú
fyrst finnst mér ég skilja þessi verk
og veit ég get gert betur.“ Hann
hlær við og lítur til mín, eins og til
þess að fullvissa sig um að ég sé
ekki opinmynntur af undran. En ég
læt ekki á neinu bera. Fer bara að
tala um skrif hans um söngva
Schuberts, en Johnson semur sjálf-
ur allan texta í plötubæklingunum
og hefur hlotið mikið lof fvrir, eins
og leikinn.
„Já, það er árátta hjá mér að
skrifa líka,“ segir hann. „Ég veit að
flestir láta aðra um þessi skrif. En
ég vil annast þau sjálfur. Það er
kennarinn í mér, sem heimtar það.
Mér finnst nefnilega ekki nóg, að
hlusta á tónlist. Ég vil að hún
mennti fólk í leiðinni. Tónlist er ekki
bara ljóð og lag. Ég verð að fá um-
hverfið líka, verð að vita eitthvað
um höfundana og þeirra tíma,
þeirra þjóðfélög, þeiraa aðstæður.
Tónlistin er mannkynssaga. Hún
lýsir okkur upp liðinn tíma. Tónlist-
in er tímavél.
Auðvitað er allt í lagi, að fólk bara
hlusti og dæsi svo af vellíðan. Tón-
list á að láta fólki líða vel. En það er
svo miklu verðmætara, að vita eitt-
hvað um höfund lagsins, höfund
textans, upp úr hvaða jarðvegi þessi
tónlist er sprottin. Það er menntun-
in.
Þessi skrif taka óhemju mikinn
tíma. Mér hefur stundum dottið í
hug, að láta aðra um þau. En gallinn
er bara sá, að ég treysti engum bet-
ur en sjálfum mér. Ég hef það líka
framyfir marga aðra, að ég hef haft
þessa hluti í puttunum, ég spila lög-
in og ég veit, hvemig á að syngja
ljóð og lag. Og svo fínnst mér bara
svo gaman að grúska og festa hlut-
ina niður á blað.“
Menn er löngu famir að tala um
bók.
Já. Ég vona að það verði bók úr
þessu, þegar allar plötumar
era komnar út,“ segir Johnson.
„Reyndar ekki ein bók, þetta verða
þijú bindi. Ég er búinn að skrifa
fleiri en milljón orð. Menn hafa líka
nefnt geisladisk. Ég viðurkenni
tæknilega kosti hans. En ég vil hafa
bók milli handanna. Ég er ástríðu-
maður á bækur. Ég safna þeim.“
Og það þarf ekki að leita að bók-
um á heimili Grahams Johnsons.
Þær era við höndina. Heilu veggirn-
ir. Tölva og annar búnaðm- á borði
benda líka til þess, að hann kunni að
notfæra sér tæknina, þegar hann
kýs.
n Schubert er ekki sá eini,
sem Graham Johnson vinnur
að. Hann er kominn á kaf í
Schumann líka. Þrjár geislaplötur
era komnar út, en hann segist telja
þær verða 15 eða 16, þegar allt er
talið. Og eins og áður lætur hann
sér ekki nægja að spila. Hann skrif-
ar líka. Hann sýnir mér handritið.
Þetta verður greinilega bók í fyll-
ingu tímans. Og eins og þetta sé
ekki nóg! Nei Graham Johnson er
líka að vinna við útgáfu á frönskum
sönglögum. Og hann dregur fram
þriðja handritabunkann; bók, þar
sem hann leiðir lesendur sína um
heim franska sönglagsins gegn um
verk 160 listamanna. Það er dálítið
sérstakt að sjá, hvemig Graham
Johnson handleikur handritin sín.
Hann fer um þau varfæmum hönd-
um, jafnar þau og í augun kemur
stoltm- glampi.
En af hverju er Graham Johnson
svona bergnuminn af sönglaginu?
Hann hoi-fii- lengi út um glugg-
ann og svo sýpur hann hugsi á
teinu, áður en svarið kemur:
„Heima var ég auðvitað vanur að
spOa einn,“ segir hann svo. „En
þegar ég kom í Royal Academy, þá
kynntist ég því að leika með öðram.
Það var selló og píanó, það var fiðla
og píanó. Ég man að ég lét mig
dreyma um píanótríó.
En svo einn góðan veðurdag bað
skólasystir mín mig um að leika
undir hjá sér og ég sagði bara: Ekk-
ert mál! Og það gerðist eitthvað.
Þegar ég heyrði Ach kleine dinge -
ég vissi í lok lagsins, að þetta vildi
ég gera að mínu ævistarfi. Ég var
búinn að finna minn stað í lífinu."
amvinna þeirra Felicity Lott
er rómuð. „Við eram vinir,“
segir hann blátt áfram. Sú vin-
átta hefur gengið allar götur frá
skólaáranum. Var það kannski hún,
sem bað hann að leika með sér og
leiddi hann til ljóðasöngsins?
„Nei,“ segir hann. „En það hefði
svo vel getað verið hún! En, nei.
Það var skólasystir okkar. Ég held
nú reyndar að hún hafi ekki sungið
mikið eftii- þetta!“
En hefur tryggt sér sess í tónlist-
arsögunni.
Graham Johnson hoifir hissa á
mig. Hann skilur ekki. Og ég þarf
að útskýra fyrir honum, að ég hafi
verið að vísa til hans eigin frægðar.
Þá verður hann eins og feiminn.
Missir eiginlega þráðinn og fer allur
hjá sér. Það er te.
„Svo fann ég, að ljóðasöngurinn
er ekki bara tónlist, heldur líka bók-
menntir," heldur hann áfram. „Þú
verður að skynja þetta hvort
tveggja til þess að njóta söngsins
sem bezt. Og svo finnst mér söngv-
arar svo skemmtilegir. Þeir era
miklu skemmtilegri en hljóðfæra-
leikarar, miklu opnari. Söngvarar
hafa svo oft lokið einhverju öðra
námi, áður en þeir fara í sönginn.
En fiðluleikarinn, sem er búinn að
vera við fiðluna frá bamsaldri, hann
á engan heim, þegar fiðluboganum
sleppir.
En söngvarar era lífsglaðir.
Þeir vita svo margt um vín og
mat. Allt sem ég veit um vín
og mat hef ég frá söngvuram."
„Já. Við eram búin að halda sam-
an í tónlistinni í 26 ár,“ segir hann.
„Ég man enn, þegar við hittumst
fyrst. Um leið og hún hóf upp rödd-
ina, þá kviknaði einhver neisti. Og
það logar enn á milli okkar.
Samstaif söngvara og undirleik-
ara er auðvitað eins konar ást. En
þeir þurfa alls ekki að vera nánir
vinir og hreint ekki elskendur!
Ég man eftir hjónum, sem komu á
námskeið til mín. Konan söng og
hann lék undir. Það var hrein hörm-
ung að hlusta á þau. Svo ég settist
við píanóið og þá gekk allt miklu
betur. Hvernig stendur á þessu?
spurði maðurinn öldungis hlessa.
Ég á að vera betri meðleikari henn-
ar en þú. Ég nauðaþekki þessi
konu. Ég elska hana!
g það má hafa verið rétt. En
undirleikurinn krefst kunn-
áttu, leikni og fagmennsku.
Það hjálpai' ekkert að elska söng-
konuna. Þú verður að elska tónlist-
ina, skilja hana fram í fingurgóma
og gefa henni allt, sem þú átt.
Hér áður fyrr þótti ófínt að spila
með söngvuram. Píanóleikarar litu
eiginlega niður á undirleikinn og
þess vegna má heita, að Gerald
Moore hafi verið einn um hituna.
En nú hefur þetta breytzt. Nú
vilja allir spila undir. En það er
tvennt ólíkt að spila eða spila með.
Margir píanóleikarar kunna að
spila, en þeir hafa ekki nennt að
setja sig inn í heim ljóðs eða lags;
eða bara hvernig á að syngja. Þess
vegna kunna þeir ekki að spila
með. Þeir era hörmulegir undir-
leikararar.
Stundum koma söngvarar til mín
og segja: Ég ætla að halda tónleika
og hann ... ætlar að spila undir hjá
mér. Er ég ekld heppinn? Þá flýgm-
mér í hug maður, sem á að fara í að-
gerð á hné síðdegis og aðalheila-
skurðlæknirinn ætlar að skera. Ég
vona bara að hnéð á þér lifi aðgerð-
ina af, segi ég.“
Og Johnson er sjáanlega skemmt
yfir þessu tilsvari sínu. Hann hlær
oní sér, en verður svo alvarlegui' á
ný- ,
„Ég er ekki að upphefja sjálfan
mig á kostnað annarra," segii' hann
svo og lítur afsakandi til mín. „Ég
er bara að segja það sem ég veit
satt og rétt. Fúsk er eitur í mínum
beinum.“
n Graham Johnson er ekld
bara að leika inn á geislaplöt-
m- og skrifa. Hann kemur líka
fram á tónleikum; milli þess, sem við
spjöllum saman og hann leikur með
Finni heima, halda þau Felicity Lott
tónleika í Wigmore Hall, þar sem
þau segja söguna af Clöra Wieek og
Robert Schumann. Hann er maður-
inn á bak við tónleikaröðina The
Songmakei's almanac, sem hófst
1976 og nú hafa verið haldnir um
200 tónleikar. Einn veggurinn, þar
sem við sitjum, er þakinn innrömm-
uðum auglýsingum frá tónleikum í
þessari röð, sem vemduð er af Di-
etrich Fischer Dieskau, Gerald
Moore og Eric Sams. Svo er hann
prófessor í undirleik við Guildhall-
skólann og Royal Academy. „Ég hef
unun af að kenna,“ segir hann. „Það
er ómissandi hluti tónlistarstarfs
míns.“
En hvemig kemst hann yfir þetta
allt?
„Einhvem veginn tekst mér það,“
segir hann lágt. „Ég reyni að skipta
þessu svolítið niður. En þetta er
mikið álag. Og ég er mikið einn.
Ég er dæmigerður krabbi, kann
bezt við mig heima og í raun og
vera er ég alltaf á leiðinni heim. Ég
á bai'a einn, tvo góða vini, ekkert fé-
lagslíf. En þetta er mitt líf.
að er synd að segja það, en ég
get ekki sagt að ég njóti
Lundúnalífsins. Ég myndi ör-
ugglega vera svona, hvar sem er
Ég ferðast mikið í sambandi við
tónleikahaldið. Ég hef skoðað 11601
listsýningar á lausri stund í erlend-
um boi'gum en nokkurn tíma hér í
London.
En nú er ég hættur því líka.
Ferðatölvan er komin í farangurinn.
Þegar við voram í Afrfku á dögun-
um og hinir fóra út að skoða fíla, þá
settist ég niður með ferðatölvuna og
vann. Ég meina, ég á svo margt
ógert. Og ég er búinn að sjá alla þá
fíla, sem ég þarf að sjá.“
„Mér fellur ákaflega vel við minn
heim. Og ég er sáttur við mitt líf.
Ég myndi ekki vilja haga því öðra
vísi. Ekld breyta einni einustu nótu!
Það eina er, að ég er farinn að
finna aldurinn færast yfir mig. Ég
sé söngvara, sem vora ungir með
mér, hverfa út af sviðinu. Auðvitað
verða það mín örlög líka. Það kem-
ur að þeim degi, að ég sezt niður og
mér finnst ágætt að sitja bara og
gera ekki neitt. En þessi dagur er
ekki í dag. Og ekki á morgun. Og á
fimmtudaginn er ég farinn til Is-
lands.“
efur undirleikarann aldrei
langað til að vera söngvaiinn
á sviðinu? „Nei,“ segir
hann ákveðinn. „Ég veit, að mai'gh'
píanóleikarar ala með sér söngvara-
drauminn. En ekki ég. Upp á æra
og trá. Mig hefur aldrei langað í
annað líf en mitt eigið. Að vera und-
irleikari - það er mér eðlilegasta
tjáningin í tónlistinni. Ég valdi ekki
undirleikinn vegna þess að ég hefði
ekki getað orðið frambærilegur ein-
leikari. Ég valdi hann vegna þess að
þetta var það sem mig langaði mest
af öllu til þess að gera.
Söngvarinn og meðleikarinn. Við
eram eins og stjómmálamaðurinn
og embættismaðurinn. I hvert sinn
sem einhver forsætisráðherra
stendur upp og segii' eitthvað, þá
hefur einhver annar undirbúið orð
hans, einhver sem hefur lagt orð í
belg og leiðbeint. Þannig er ég. Þeg-
ar ég sit við píanóið og finn að ég
laða það bezta fram í söngvaranum,
þá líður mér vel. Látum hann hafa
háskann af sviðsbráninni og áheyr-
endunum. Ég geng mína götu innar.
Það er einmitt þannig, sem ég vil
hafa það.“