Morgunblaðið - 22.04.1999, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 22. APRÍL 1999 39
LISTIR
Böm og menning
ÁRIÐ 1953 voru The
International Board on Books
for Young People, eða IBBY-
samtökin, stofnuð í Sviss. Al-
þjóðleg samtök sem hafa að
markmiði að vernda og efla
bókmenntir fyrir börn og ung-
Iinga um allan heim.
Samtökin hafa starfað óslitið
síðan og eru þekkt fyrir að
veita rithöfundi og myndlistar-
manni annað hvert ár H. C.
Andersen-verðlaunin, sem
einnig eru nefnd „Litlu Nóbels-
verðlaunin“. Á vegum samtak-
anna eru svo haldnar ráðstefn-
ur og þar eru barna- og ung-
lingabækur hvaðanæva að
kynntar og málefni bamabók-
mennta rædd.
IBBY-samtökin hafa starfað á
Islandi í Ijórtán ár. Meðlimir
þeirra eru um 230. Sumardag-
urinn fyrsti er hátíðisdagur ís-
lensku samtakanna en þá er
safnast saman í Norræna hús-
inu og viðurkenningar veittar
fyrir gott starf í þágu barna-
menningar. Samtökin gefa auk
þess út eigið blað sem fyrir
tveimur árum var stækkað og
kemur nú út tvisvar á ári í
tímaritsbroti og heitir Börn og
menning. Ritsljóri þess er
Kristín Birgisdóttir. Næsta
tölublað er væntanlegt í maí.
Kristín Birgisdóttir er bók-
menntafræðingur að mennt og
starfar við skólasafn Varmár-
skóla í Mosfellsbæ. Hún var
spurð um hlutverk blaðsins.
„Börn og menning er blað
fyrir áhugafólk um menningu
ætlaða börnum og unglingum
og fyrir fólk sem vinnur með
þeim. Við reynum að fjalla um
það sem er að gerast í þessum
menningargeira hér á landi og
erlendis. Menningarlegt starf
sem snýr að börnum er mjög
viðamikið og hlutverk okkar er
m.a. að reyna að gera það sýni-
legra.
Hér á landi er þetta eina
blaðið sem einbeitir sér að
barnamenningu en önnur blöð
sem fjalla um menningu eru
fyrst og fremst að taka á menn-
ingu fyrir fullorðna. Sem betur
fer sér ekki fyrir endann á
framboði á efni í blaðið.
Þær fréttir sem sagðar eru af
börnum og ungu fólki eru því
miður oftar þær sem innihalda
erfiðleika og harm en hinar
sem sýna jákvæðar hliðar á lífi
barna og unglinga. Og jákvæðu
hliðarnar eru efniviður blaðsins
okkar. Og þar er úr nógu að
moða því það er fullt af börnum
og unglingum sem eru að gera
merkilega hluti og fullt af full-
orðnu fólki sem helgar börnum
krafta sína.
Menning fyrir börn er ekk-
ert öðruvísi menning heldur
hluti af menningunni í víðtæk-
asta skilningi þess orðs. Stefna
blaðsins er m.a. að sýna fram á
að menningarstarf tengt börn-
um og unglingum er unnið af
jafn miklum metnaði og menn-
ingarstarf sem ætlað er full-
orðnum. Við viljuin t.d. skoða
bækur fyrir börn á sama hátt
og við skoðum bækur fyrir
fullorðna: Er hér á ferð list-
rænn texti sem sýnir lesandan-
um inn í hina og þessa afkima
heimsins og býr bókin yfir
áhrifamætti skáldskaparins?
Oft vill það brenna við að full-
orðnir taka uppeldishlutverk
sitt gagnvart börnum svo al-
varlega að það verður ekkert
rúm fyrir annað en útskýring-
ar, boð og bönn. En í blaðinu
Börn og menning skoðum við
og gagnrýnum barnabækur á
sama hátt og bækur fyrir full-
orðna.
Og þetta er fyrsta og jafnvel
eina regla blaðsins:
Að taka börn og heim þeirra
jafn alvarlega og fullorðna og
heim hinna fullorðnu.
Á sumardaginn fyrsta höld-
um við árlega sumargleði
IBBY-samtakanna og höfum
boðið með okkur ljóðasam-
keppni sem Þöll, Samstarfshóp-
ur um barna- og unglingastarf
á íslenskum bókasöfnum, og
Mál og menning standa fyrir.
Þessi samkeppni hefur hlotið
nafnið Ljóð unga fólksins, sem
einnig er titill bókarinnar sem
Mál og menning og Þöll gefa út
með úrvali úr þeim fjöldamörgu
ljóðum sem bárust í keppnina.
Þar eru krakkarnir sjálf við
stjórnvölinn og af ljóðum þeirra
að dæma þarf ekki að kvarta
undan því að þau lesi ekki. Og
heldur ekki því að ímyndunar-
afl þeirra sofí.“
Ég
Ég sit í rólu
ég er ein
það pikkaði
einhver í mig.
En samt er ég alveg ein.
(Ljóð eftir Kristinu Ósk
Högiiadóttur, 10 ára.)
Vika bókarinnar
í VIKU bókarinnar er eftirfar-
andi dagskrá í dag og á morgun,
föstudag, á Degi bókarinnar:
Súfistinn
Lesið fyrir börnin kl. 11.
Ingólfstorg
Skrúðganga frá Ingólftorgi að
Ráðhúsinu kl. 13.30. Þar mun
Þjóðminjasafn Islands fagna
sumri og bjóða bömum upp á
stutta dagslu'á. Guðni Fransson
og leikarai' Möguleikhússins
flytja efni tengt sumai’komunni
sem sótt er í heimildir safnsins.
Nokkrar gamlar sumargjafir
verða til sýnis. Dagskráin verður
einnig flutt föstudaginn 23. apríl
og sunnudaginn 25. april.
Norræna húsið
Félagið Börn og bækur, ís-
landsdeild IBBY, heldur að venju
sumargleði í Norræna húsinu í
dag, sumardaginn fyrsta, kl. 14.
Bústaðasafn
Sýningin Maturinn hennai-
mömmu, sýning á matreiðslubók-
um.
Sögufélagið Fischersundi
Bókamarkaður verður frá kl.
13-18.
Dagur bókarinnar,
23. aprfl
Bókasafn Kópavogs
Dagskrá verður frá kl. 9-21.
Vakin verður sérstök athygli á
hljóðbókum í eigu safnsins.
Bústaðasafn
Sýningin Maturinn hennar
mömmu. Boðið verður upp á
kaffisopa og pönnukökur.
Bókabúð Keflavfku
Lesuð úr barnabókum. kL. 11.
Bókabúðin Mjódd
Lesið úr barnabókum. Kl. 11.
Bókval, Akureyri
Lesið fyrir bömin úr íslenskum
bamabókum. Kl. 11.
Bókabúð Böðvars, Hafnarfirði
Lesuð úr barnabókum. Kl. 14.
Táknmálstúlkur.
Þjóðarbókhlaðan
Anna Elín Bjarkadóttir bóka-
vörður kynnir Bók aldarinnar í
ráðstefnusal Þjóðarbókhlöðunnar
kl. 14 og aðrar niðurstöður úr
kosningu á þeirri bók. Þá ræðir
Guðmundur Andri Thorsson rit-
höfundm- um bókmenntasmekk
þjóðarinnar og fleiri atriði verða á
dagskrá sem tengjast úrslitum
kosninganna sem fram fóru í
mars sl.
Hagþenkir - félag höfunda
fræðirita og kennslugagna -
gengst fyrir Orðabókai'áðstefnu í
ráðstefnusalnum og hefst hún kl.
15. Þar verður fjallað um spurn-
inguna: Höfum við fengið þær
orðabækur sem þörf er á? Fram-
sögumenn em: Ingibjörg Har-
aldsdóttir, ljóðskáld og þýðandi,
Ágúst H. Bjamason, fræðibóka-
höfúndur og handbókaritstjóri,
Bernard John Scudder þýðandi,
Jón Hilmar Jónsson, forstöðu-
maðm’ Orðabókar Háskólans,
Guðrún Halldórsdóttir, skólastjóri
Námsflokka Reykjavíkur, Ásta
Svavarsdóttir orðabókarritstjóri,
Dóra Hafsteinsdótth' ritstjóri og
Mörður Árnason orðabókarrit-
stjóri. Stutt umræða verður á efth-
hverri framsögu. Ráðstefnustjóri
verður Árni Hjartarson, jarðfræð-
ingur og fræðiritahöfundur.
Gerðuberg
Guðrún Helgadóttir rithöfund-
ur les fyrir börn kl. 15. Aðalsteinn
Ásberg og Anna Pálína flytja lög
af plötu sinni Berrössuð á tánum.
Borgarbókasafn, Aðalsafn
Ljóðalestur kl. 16. Einar Ólafs-
son, Bragi Ólafsson, Kristín
Björk Kristjánsdóttir, Vilborg
Dagbjartsdóttir og Andri Snær
Magnason lesa ásamt þátttakend-
um úr Ljóðum unga fólksins.
Rímnakveðskapur og rapp kl.
17.30. Einnig verða atriði úr Ijóð-
leiknum Hótel Hekla.
Sólheimasafn
Félagar úr Kvæðamannafélag-
inu kveða vísur kl. 16. Þátttak-
endur úr Ljóðasamkeppni al-
menningsbókasafna og Máls og
menningar lesa ljóð. Þorgrímur
Þráinsson les úr verkum sínum.
Bæjar- og héraðsbókasafnið
á Akranesi
Upplestur úr bókum frá
Hörpuútgáfunni.
Gunnarshús
Rithöfundasamband Islands
stendur fyrir dagskrá í Gunnars-
húsi á Degi bókarinnar, föstudeg-
inum 23. apríl, kl. 20.30. Ungir
höfundai' lesa úr nýjum og vænt-
anlegum verkum sínum.
I tilefni dagsins lesa þeir einnig
að eigin vali kafla úr verkum eftir
aðra höfunda og gera grein fyrir
vali sínu. Fram koma: Andri Snær
Magnason, Auðm- Jónsdóttir, Da-
víð Stefánsson, Kristján B. Jónas-
son og Sigurbjörg Þi-astardóttir.
Súfístinn
Kynning á Dabók íslendinga,
úrvali dagbóka sem Islendingar
héldu á Degi bókarinnar í fyrra.
Sagt verður frá bókinni og lesnir
valdir kaflar kl. 20.30

Avarp Ingibjargar Haraldsdóttur í tilefni af Degi bókarinnar 23. apríl 1999
AGNARLÍTIL yngismær kemur
kjagandi til ömmu sinnar með bók í
eftirdragi, einbeitt á svip og í aug-
ljósum erindagjörðum: að láta lesa
fyrir sig. Amman kemur þessum ný-
bakaða bókaormi fyrir í kjöltu sinni
og hefur lesturinn. Lesefnið sem sú
stutta hefur valið er af einfaldari
gerðinni, þetta er þykkblaðabók
með fallegum myndum og innihaldið
við hæfi byrjenda. Það ei-u kýr sem
baula og kettir sem mjálma, rýtandi
svín og geltandi hundar og svo fram-
vegis. Hlustandinn hefur heyrt
þetta allt áður og tekur hraustlega
undir með lesaranum - nema-hvað
mjálmið er svolítið væmið, en það er
af væntumþykju, kettir eru í uppá-
haldi.
Þessar lestrarstundir halda áfram
og smám saman þyngist lesefnið.
Söguhetjurnar yfirleitt af ætt Ad-
ams og Evu og eiga við ýmis mann-
leg vandamál að stríða: ein er að
venja sig af snuðinu, en „fellur" þeg-
Bókín blífur
ar hún sér litla bróður
sinn með snuð og stelur
því út úr honum sof-
andi. Önnur týnir
mömmu sinni í stórri
verslun og fer að gráta.
Þetta eru hádramatísk-
ar bókmenntir, enda
tekur hlustandinn þátt í
angist söguhetjanna af
djúpum skilningi og
samlíðan sem hún tjáir
að mestu án orða, með
látbragði og ýmsum til-
finningaþrungnum
hljóðum. Eftir nokkra
lestra dofnar áhuginn á
sögunni sem slíkri, en
Ingibjörg
Haraldsdóttir
hápunktarnir hafa enn
áhrif, og eru jafnvel
túlkaðir áður en að
þeim kemur í bókinni.
Þolinmæðin ekki
sterkasta hlið þessa
hlustanda.
Með hverjum degi
sem líður fjölgar orð-
unum í forðabúri þessa
sístritandi mannsheila.
Hver dagur kveikir
nýtt ljós. Allt er nýtt
og allt heitir eitthvað.
Bók er til dæmis bók
og skipar fastan sess í
tilverunni. Amman læt-
ur sig dreyma um að
ekkert geti nokkru sinni hnikað
henni úr þeim sessi. Að margra áliti
er það þó engan veginn sjálfgefið -
var ekki einhverntíma sagt að næst
á eftir orðunum pabbi og mamma
lærðu nútímabörn að segja „bóla-
baka“ (spóla til baka) - væru sem-
sagt orðin vídeósjúklingar ómálga,
og áður en þau lærðu á viðkomandi
takka á tækinu? Og síðan þetta var
sagt hafa margir vágestir bæst við,
alltaf fjölgar tækjunum og leikjun-
um.
En bókin blífur.
Hún blífur einfaldlega vegna þess
að ekkert getur komið í staðinn fyrir
þetta sem gerist þegar maður opnar
góða bók og gefst henni á vald.
Þetta sem gerir okkur öll að skap-
andi einstaklingum. Til lengdar er
nefnilega ekki gaman að láta mata
sig á formúlum og klisjum. Maður-
inn lifir ekki á frauði einu saman.
Tíminn hendist áfram og börn
stækka ótrúlega hratt og einn góðan
veðurdag eni þau orðin að ungling-
um og hætt að lesa. Opna kannski
ekki bók í nokkur ár. Þessi amma
sem ég minntist á hér að framan er
náttúrlega lífsreynd kona og hefur
sjálf verið bæði barn og unglingur,
auk þess sem hún hefur komið af-
kvæmum sínum á legg. Hún veit að
bókleysi unglingsáranna þarf ekki að
þýða að stríðið sé tapað og bömin
glötuð. Mörg þeirra byrja aftur að
lesa. Því oftar og meira sem lesið hef-
ur verið íyrir þau í frumbernsku, því
líklegra er að bókin verði þeim nauð-
syn og gleðigjafi á fullorðinsárunum.
Bók er best vina, segir amman, og
þau orð held ég að öllum sé hollt að
íhuga á Degi bókarinnar.