Morgunblaðið - 22.04.1999, Blaðsíða 40

40 FIMMTUDAGUR 22. APRÍL 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Hann hefur
heyrt
íslenska tóna
Kópavogsbær stendur í kvöld kl. 20.30 að tón-
leikum í Salnum, Tónlistarhúsi Kópavogs, í
tilefni af eitt hundrað ára fæðingarafmæli
Jóns Leifs. Orri Páll Ormarsson ræddi við
Orn Magnússon píanóleikara og hvatamann
að tónleikunum en fiutt verða einleiksverk,
sönglög og kammertónlist eftir tónskáldið.
OLL fullkomin verk bera
þjóðerni mannsins í sér;
það birtist í þeim líf og
viðleitni heillar þjóðar. I
tónlistinni er ekki hægt að benda á
neitt íslenskt andlit, - nema Jón
Leifs, sem er í mótun. Eg tel eingan
vafa á því, að sum verka þessa ein-
kennilega gefna, viljasterka norð-
lendings eru það upprunalegasta í
tilraunum tónrænnar sköpunnar ís-
lenskrar. Islenskir tónsmiðir hafa
flestir verið heimilislausir förumenn
fram á þennan dag, tniflaðfr í augna-
ráðinu einsog menn sem hafa verið í
stríði og tapað minninu og gleymt
hveijir þeir eru eða hvert sé land
þeirra: Peir hafa ekki uppgötvað sitt
eigið land.“
Þannig kemst Halldór Laxness
að orði í grein sinni Þjóðleg tónlist
frá 1935 sem birtist í Dagleið á fjöll-
um. Og áfram heldur skáldið:
„Nú er það menningarlegt lög-
mál, að eingin list getur orðið al-
Heims-
hornatónlist
á Múlanum
HEIMSTÓNLIST og alþjóð-
legur spuni er yfírskrift tón-
leika sem verða á Múlanum,
Sóloni Islandusi, í kvöld,
fimmtudag, kl. 21.30. Þar
koma fram Szymon Kuran
fíðluleikar, Steingrímur Guð-
mundsson slagverk, tabla,
Astvaldur Traustason píanó-
leikari og Birgir Bragason
bassaleikari.
þjóðleg, nema hún sé í fyrsta lagi
þjóðleg. Allar hermur og eftirstæl-
ingar í listum fæðast andvana, fyrst
og fremst af því að slík list er ekki
borin uppi af þjóðlegu meginafli; af
því hún túlkar ekki hjarta né háttu
ákveðins mannlegs samfélags sem
lifir og berst fyrir lífí sínu undir sér-
stökum skilyrðum, í sérstöku landi;
með sérstaka sögu að baki sér; við
sérstakar náttúruraddir og hrynj-
andi; sérstakt landslag. Stælingar á
list sem aðrar þjóðir hafa skapað
sem rökrétta afleiðingu af sínum
lífsskilyrðum, það er hið andstæða
við list, svik undan merkjum, til-
raun til að komast undan því að tala
máli þeirrar stríðandi lífsheildar
sem íslenskt þjóðemi táknar, í gleði
og harmi.“
Og ennfremur: „Það snjalla í fari
Jóns Leifs er þetta: hann hefur
heyrt íslenska tóna. Það er enn einu
sinni sagan um kólumbusareggið.
Hann hefur fundið íslensk tónstef,
sem við þekkjum öll, því þau leynast
í okkar eigin brjóstum, hvers og
eins.“
Þvílík greining. Skáldið hittir svo
sannarlega naglann á höfuðið. Og
þvílík framsýni. Halldór er þarna
áratugum á undan sinni samtíð.
Eins og það komi á óvart!
Framlag Kópavogsbæjar
Orn Magnússon píanóleikari, sem
annast hefur undirbúning afmælis-
tónleikanna í Salnum, segir hug-
myndina hafa komið upp síðastliðið
haust. „Hún var þess efnis að við
tækjum okkur saman nokkur og
gerðum verkum Jóns, sem ekki eru
í allra stærsta broti, skil, einleiks-
verkum, sönglögum - efndum til yf-
irlitstónleika um kammertónlist
tónskáldsins. Eg hafði síðan sam-
band við Kópavogsbæ sem brást vel
STYRKUR TIL
TÓNLISTARNÁMS
Minningarsjóður um Jean Pierre Jacquillat mun á
þessu ári veita tónlistatfólki styrk til Jramhaldsnáms
erlendis á nœsta skólaári 1999-2000.
Veittur er styrkur að upphæð kr. 500.000.
Umsóknir með upplýsingum um námsferil og
framtíðaráform sendist fyrir 31. maí nk. til
formanns sjóðsins:
Arnar Jóhannssonar,
pósthólf 3565,
123 Reykjavrk.
Umsóknum fylgi hljóðritanir, raddskrár
frumsaminna verka og/eða önnur gögn sem sýna
hæfni umsækjanda.
Morgunblaðið/Ásdís
TONLISTARFOLKIÐ sem keinur fram á afmælistónleikunum í kvöld. Á myndina vantar Sigrúnu Eðvalds-
dóttur og Guðmund Kristmundsson.
við og ákvað að taka hugmyndina að
sér og standa að tónleikunum. Þetta
er framlag bæjarins til Jóns Leifs-
ársins.“
Öm lagði áherslu á að fá nýtt fólk
til liðs við sig, yngra fólk sem minna
hefur gert að því að glíma við
smærri verk Jóns Leifs. „Það tókst.
Þetta er allt yngra fólk, ný kynslóð,
fyrir utan mig náttúrulega," segir
Örn og hlær en sjálfur er hann
löngu kunnur fyrir túlkun sína á
verkum Jóns Leifs. „Ég held því að
mér sé óhætt að kalla þetta nýja
nálgun.“
Hundrað ára fæðingarafmæli
Jóns Leifs verður 1. maí næstkom-
andi og eru tónleikarnir í kvöld hin-
ir fyrstu í hrinu tónleika sem haldn-
ir verða í kringum þá dagsetningu,
koma Kammersveit Reykjavíkur og
Sinfóniuhljómsveit íslands þar
meðal annars að máli. „Eigum við
ekki að segja að þetta sé aðfanga-
dagurinn,“ segir Órn.
Píanóleikarinn er sem fyrr segir
mikill áhugamaður um aiTleifð Jóns
Leifs og segir það alltaf vera að
koma betur í ljós hvílíkan fjársjóð
hann skyldi eftir sig. „Enn á eftir að
flytja töluvert af verkum. Ég sá til
dæmis stórt verk fyrir karlakór í
handritasafni Jóns um daginn sem
ég vissi ekki af. Það er mikið verk
sem væri verðugt verkefni fyrir
metnaðarfullan karlakór. Auðvitað
yrði flutningur þess enginn barna-
leikur - en á móti kemur að þetta
eru karlmenni.“
Uppspretta í áratugi
Örn segir að búið sé að flytja svo
til öll smærri verk tónskáldsins, þó
hafi hann uppgötvað lag á dögunum
sem reyndist vera fyrir rödd og pí-
anó, og ekki var á efnisskrá þeirra
Finns Bjamasonar barítonsöngvara
er þeir fluttu sönglög Jóns í vetur.
„Það er alltaf að koma eitthvað í ljós
og mun gera áfram. Verkefni næstu
ára er að kynnast verkum Jóns
Leifs, rýna í þau, halda áfram að
þróa flutning þeirra, fínna dýpt
þeirra. Það er svo mikið búið að
fjalla um sögu Jóns og almenningur
veit fyrir vikið ansi mikið um hann,
þó að fólk hafi ekki yfírsýn yfir það
hvílíkan fjársjóð þessi músík hefur
að geyma. Ég veit ekki til þess að
nokkur maður hafi yfirsýn yfir
þetta dýrmæta safn, þó að til séu
ágætar skrár. Það eru ótrúleg for-
réttindi fyrir okkur Islendinga að
eiga svona tónskáld. Jón Leifs á eft-
ir að verða bæði tónvísindamönnum
og tónlistarmönnum uppspretta
næstu áratugi, spái ég. Menn munu
leitast við að finna nýja og nýja
fleti, því eins og með alla góða tón-
list, eru á verkum Jóns fjölmargir
fletir. Svo þurfum við auðvitað að
halda áfram að kynna tónlist Jóns
Leifs erlendis því hún gerir allt tón-
listai'líf, alla menningu á íslandi,
forvitnilegri fyrir gesti okkar.“
A tónleikunum leikur strengja-
kvartettinn Camerarctica Variationi
pastorali Op. 8 við stef eftir Beet-
hoven og Strengjakvartett 111 Op.
64. Hann er ein síðasta tónsmíð
Jóns og er samin undir áhrifum frá
myndum spænska málarans E1
Greco. Sigrún Eðvaldsdóttir fiðlu-
Ieikari leikur Prelúdíu og fúgettu
fyrir einleiksfiðlu Op. 3 og Finnur
Bjarnason barítonsöngvaiá flytur
ásamt Erni Magnússyni píanóleik-
ara sönglög Jóns Op. 23 við ljóð
Halldórs Laxness og Sigurðar
Grímssonar og sönglög Op. 24 við
texta úr Islendingasögum. Marta
Guðrún Halldórsdóttir söngkona
syngur Kirkjulög Op. 12 við texta
Hallgríms Péturssonar og Örn
Magnússon flytur píanólög Op. 2 og
Strákalag Op. 49.
Náttúran sækir á
BÆKUR
L j 6 ð a 1)» k
BLÁLOGALAND
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur.
Forlagið 1999, 67 bls.
BLÁLOGALAND er fyrsta ljóða-
bók Sigurbjargar Þrastardóttur
sem er þó ekki alls kostar óvön að
vinna með texta því hún er menntuð
í bókmenntafræði og hefur starfað
sem blaðamaður. Þessi reynsla skil-
ar sér vafalaust í ljóðagerðinni því
það er lítill „byrjendabragur" á
þeim ljóðum sem fylla þessa bók.
Ljóðin mætti sjálfsagt flokka sem
náttúruljóð og hér er ort um ís-
lenska náttúru, oft á mjög skemmti-
legan hátt, en ekki síður um náttúr-
una í manneskjunni í margs konar
skilningi. Bókin er þétt í byggingu,
skiptist í fjóra kafla og heiti hvers-
kafla vísar til náttúrunnar: Jörð af
jörðu, Vatn frá vatni, Loft úr lofti og
Eldur um eld. Fyrstu þrír kaflarnir
innihalda 11 ljóð hver, en sá síðasti
15 ljóð. Ort er í „frjálsu formi“ en
höfundur nýtir sér kunnugleg skáld-
skaparbrögð, til dæmis er stuðla-
setning áberandi í flestum ljóðanna.
Það er íslensk náttúra sem alls
staðar blasir við af síðum Bláloga-
lands og titill bókarinnar vísar til.
Höfundur yrkir beint til landsins í
ljóðum eins og „Föðurland" og „Isa-
fold“, ísland birtist sem kalt, hreint
og blátt í ljóðunum og tilfinning ljóð-
mælanda gagnvart landi sínu er
væntumþykja og undran í bland. Af-
staða ljóðmælanda gagnvart landinu
minnir nokkuð á ljóð Lindu Vil-
hjálmsdóttur og er þar ekki leiðum
að líkjast.
Oft eru dregnar óvæntar og
skemmtilegar myndir af tengslum
manns og náttúra eins og til að
mynda í ljóðinu „Slóðir" þar sem
lýst er fjallgöngu sem endar þannig
(bls. 19):
hér vil ég fótbrotna
hérvilégliggja
og bíða björgunar.
Þessi kankvísi, „húmoríski" tónn
kveður víða við í ljóðum Sigurbjarg-
ar og fer hún sérlega vel með hann.
Nefna má ljóðið „Vitnisburður" sem
segir skemmtilega sögu, (bls. 28):
Sat þarna í nóttinni
og næðingnum
leit til með ánum
öfundaði þær af ullinni
þegar
skyndilega var með mér
herskari furðufugla
(var þó alls óhræddur)
þeir ræsktu sig vandlega
en
áður en nokkur þeirra
kom upp orði
reið yfir mikil vindhviða
sá á eftir þeim
út um öll tún
eltandi geislabauga.
í öðrum ljóðum bókarinnar era
dregnar stuttar einfaldar myndir
sem byggjast á hnitmiðaðri mynd-
hverfmgu eða líkingu, svo sem í ljóð-
inu „Skjótt“, (bls. 44):
Kemur nóttin
á hljóðlátu skeiði
dimmblá hryssa
með beinhvíta stjörnu
í enni.
í ljóðinu „Vaka“ leikur höfundur
sér á skemmtilegan hátt með orð
sem tengjast tölvunni (atvinnutæki
nútímarithöfunda) og bregður upp
dulúðugri og tvíræðri mynd: „Hálfur
skjár / fáir á ferli / væl í uglu / slegn-
ir lyklar / krafs í hurð / von bráðar /
afturelding / = fullur skjár / nýtt
tungl // músin enn / við þröskuldinn.
(bls. 45)
Það er athyglisvert að náttúran er
að sækja á sem yrkisefni íslenskra
ljóðskálda af yngri kynslóðinni og
það má vel tala um nýja og ferska
náttúrusýn í skáldskap síðustu ára.
Sigurlaug Þrastardóttir bætir hér
við tón í þessa nýju symfóníu með
Blálogalandi sínu með eftirtektar-
verðum hætti.
Soffía Auður Birgisdóttir