Morgunblaðið - 22.04.1999, Blaðsíða 48

48 FIMMTUDAGUR 22. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 22. APRÍL 1999 49 v
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
YRKJUM HUGA
OG HÖND
SUMIR hafa talið að það væri tekið að flæða undan
ímynd íslendinga sem bókaþjóðar og væntanlega
munu þeir sömu túlka niðurstöður nýrrar lestrarkönnun-
ar sem Félagsvísindastofnun Háskóla Islands hefur unnið
fyrir Bókasamband Islands á þann veg. Könnunin sýnir
að bóklestur fer minnkandi. A síðastliðnum ellefu árum
hefur íslendingum sem lesa aldrei í bók fjölgað úr 7% í
15,1% og á sama tíma hefur þeim sem lesa mikið fækkað
verulega, eða úr 50,4% í 33,5%. Þetta eru vissulega slá-
andi tölur og ábending um að við þurfum að huga að stöðu
bókmenningar og bókmennta hér á landi. Astæðurnar
fyrir minnkandi lestri kunna að liggja í augum uppi en
það er hins vegar menningarpólitísk spurning hvort við
ætlum að sætta okkur við þessa þróun eða hvort við ætl-
um að reyna að sporna við henni; viljum við vera bókaþjóð
og halda í menningarlegar rætur okkar eða sættum við
okkur við að fleiri og fleiri fjarlægist þær?
En þrátt fyrir að þróunin sem könnunin sýnir sé miður
góð þá eru niðurstöður hennar ekki að öllu leyti neikvæð-
ar. Það nægir að skoða niðurstöðurnar út frá annarri hlið.
Þær sýna til dæmis að um 90.000 íslendingar eru að lesa
mikið af bókum. Og það vekur kannski enn meiri athygli
að um 43.000 landsmenn kváðust hafa lesið ljóð á síðustu
tólf mánuðum, ef dregnar eru ályktanir af þeirri meðal-
talsprósentu Ijóðalestrar sem birtist í könnuninni. En það
er þá einnig jafn augljóst að þessi lestur skilar sér ekki í
sölu ljóðabóka. Samt sem áður ættu þessar upplýsingar
að þagga niður í þeim sem sífelldlega tönnlast á því að
ljóðið sé í dauðateygjunum. Það var einnig sagt um skáld-
söguna fyrir nokkrum árum, en reyndist hrakspá.
Það er þá einnig athyglisverð niðurstaða að þjóðin hef-
ur íslenskar bækur í hávegum, um 60% landsmanna höfðu
lesið íslenskar bækur og önnur 25% lesa mest á íslensku.
Þetta er ekki aðeins ánægjulegt fyrir íslenska bókaútgef-
endur heldur einnig íslenskar bókmenntir og íslenska
tungu sem menn hafa talið að ætti í vök að verjast.
Hitt er svo annað mál að ekki er síður nauðsynlegt að
kynna sér erlendan bókamarkað, enda mun þróunin hníga
í þá átt með aukinni menntun. Góðar þýðingar hafa ævin-
lega sett mikinn svip á bókmenntir okkar, og þá ekki síst
fagurbókmenntir, allt frá fyrstu árum íslenskrar bóka-
gerðar og fram á okkar daga. Við höfum ævinlega sótt
mikil verðmæti í erlenda menningu og breytt henni í ís-
lenskan veruleika.
Úrræði til að sporna við minnkandi lestri kunna að vera
af ýmsu tagi en mikilvægast hlýtur þó að vera að huga að
ungviðinu. Nauðsyn þess að foreldrar lesi fyrir börn. sín
verður aldrei ítrekuð nægilega, en ennfremur mætti
benda á þá aðferð sem Yrkjusjóður hefur beitt til að efla
með börnum skilning á mikilvægi skógræktar. Með það
markmið hefur sjóðurinn kostað trjáplöntun íslenskra
skólabarna á grunnskólastigi. Frá stofnun Yrkju 1992
hafa rúmlega 45.000 nemendur gróðursett 267.649 þúsund
plöntur, eða eina plöntu á hvern mann í landinu.
Enginn vafi er á því að þetta framtak skilar árangri
enda hefur áhuginn verið brennandi hjá unga fólkinu á
hverju vori. Með því að virkja huga barnanna mætti án
nokkurs vafa einnig vinna ljóðinu, og bókmenntunum yfír-
leitt, sess í hjarta þeirra til framtíðar.
Að þessu væri ástæða til að hyggja og þá einnig, hvort
ekki sé lag til þess að yrkja fagurbókmenntir í skólunum
með svipuðum hætti og nú er gert með gróðursetningu
trjáplantna. Unnt ætti að vera að hleypa samskonar
áhuga í slíkt starf og verið hefur á vegum Yrkju. Ræktun
fagurbókmennta með æskunni væri heillandi skólastarf
og gæti orðið mikilvæg viðbót við ræktun að öðru leyti.
Ræktun hugarfarsins stuðlar að mannbótum, ekki síður
en ræktun lands og jarðar að öðru leyti. Slík ræktun
stuðlar ekki síst að þroskaðra fegurðarskyni sem kemur
að sjálfsögðu að notum á okkar dögum ekki síður en þeg-
ar fjölnismenn lögðu höfuðáherslu á þessa þætti.
Með áherslu á slíka ræktun óskar Morgunblaðið les-
endum sínum gleðilegs sumars.
Baráttufundur aldraðra og öryrkja á Ingólfstorgi
Morgunblaðið/Þorkell
FUNDARBOÐENDUR töldu að um fjögur þúsund manns hefðu verið á baráttufundi öryrkja og aldraðra á Ingólfstorgi í gær.
ÓLAFUR Ólafsson, form. Félags eldri borgara í Reykjavík,
HAUKUR Þórðarson, form. Öryrkjabandalags Islands.
BENEDIKT Davíðsson, form. Landssambands eldri borgara.
Skattleysismörk
verði hækkuð í
85 þúsund
FUNDARMENN gengu í skrúðgöngu af Skólavörðuholtinu niður á Ing-
ólfstorg við undirleik Lúðrasveitar verkalýðsins.
SAMEIGINLEGUR fundur
aldraðra og öryrkja á Ingólfs-
torgi í gær ályktaði að hækka
þyrfti skattleysismörk til
samræmis við þróun launavísitölu síð-
ustu tíu árin upp í 85 þúsund krónur.
Einnig samþykkti fundurinn að stór-
efla þyrfti almannatryggingar, hækka
grunnlífeyri verulega, rýmka frí-
tekjumörk og lækka jaðarskatt.
Fundarboðendur mátu að um fjög-
ur þúsund manns hefðu verið á fund-
inum. Einn ræðumanna, Benedikt
Davíðsson, formaður Landssambands
eldri borgara, benti á að félagsmenn
þess væru samtals um 10% þjóðar-
innar, eða þrjátíu þúsund manns, „og
allir á kosningaaldri".
Benedikt sagði að það væri rangt
sem ráðherra hefði haldið fram í sjón-
varpsþætti í fyrrakvöld, að almanna-
tryggingagreiðslur hafí fylgt þróun
launavísitölu. Á tímabilinu frá apríl
1995 til apríl 1999 hafi kaupmáttur al-
mennra launa aukist rösklega helm-
ingi meira en kaupmáttur trygginga-
greiðslna.
Villandi talnaleikfimi
stjórnmálamanna
Benedikt sagði það dapurlegt að
heyra ábyrga stjórnmálamenn „reyna
að slá ryki í augu fólks með villandi
talnaleikíimi".
Benedikt sagði að nýleg könnun
Gallups á viðhorfum og kjörum aldr-
aðra hefði verið rangtúlkuð. „Ráð-
heira hélt því fram á fundi í Kópavogi
fyrir tveimur vikum, að könnunin
sýndi að það væri rangt sem tals-
menn eldri borgara hefðu verið að
halda fram um kjör ellilífeyrisþega.
En ráðherrann gleymdi að geta þess
að rösklega fjórðungur aðspurðra í
könnuninni var fólk sem ennþá stund-
aði launavinnu, fólk á aldrinum 65-70
ára. Þetta kalla ég að falla í gryfju.“
Ólafur Ólafsson, formaður Félags
eldri borgara í Reykjavík, ítrekaði þá
kröfu að samþykkt yrðu sveigjanleg
starfslok fyrir fólk á aldrinum 64-74
ára og benti á að í Bandaríkjunum
hefði lögbundin lausn frá störfum
verið numin úr gildi fyrir opinbera
starfsmenn.
„Menn sem halda því fram að aldur
svipti fólk um sjötugt starfshæfni við
störf sem byggja á reynslu, skynsam-
legu viti, myndugleik og dómgreind,
og sem bæta má með virkni og tækni-
þjálfun, vaða í villu og svima. Sama
gildir um líkamlega hæfni, þó að hún
nái hámarki snemma á ævinni, hana
má bæta verulega með þjálfun, sé þess
gætt í tíma, og það hafa margir gert.
Þessar niðurstöður eru studdar af fjöl-
mörgum rannsóknum, meðal annars
íslenskum. Eigi að síður er fólki ýtt út
af vinnumarkaði 67 til 70 ára gömlu og
styðjast menn þar við 120 ára reglu
Bismarcks sáluga er hann setti fyrir
uppgjafa- og örkumla hennenn.“
Eins og Benedikt gagnrýndi Ólafur
„talnaleik" stjórnmálamanna um lífs-
kjör aldraðra. „Aðferðin er vægast
sagt afleit. Menn breyta forsendum,
virðast velja þær sem þeim hentar,
taka jafnvel dæmi frá tíma er dæld
var í efnahagslífi þjóðarinnar, fyrir
daga þjóðarsáttar ... Villandi upplýs-
ingar eru gefnar, svo sem að kaup-
máttur allra lífeyrisþega hafi aukist
yfir 20%, þegar sú hækkun nær að-
eins til 3% þeirra."
Ólafur gagnrýndi að eldri borgar-
ar væru ekki meira áberandi á fram-
boðslistum flokkanna, sagði að þeir
væru nú aðeins í „sófasætum“. „Líf-
eyrisþegar hafa sofið á verðinum og
treyst þeim yngri fyrir málum sín-
um.“
í samtali við Morgunblaðið sagði
Ólafur að yrði ekki komið til móts við
aldraða yrði gripið til áhrifaríkari að-
gerða, og útilokaði ekki sérframboð
að fjórum árum liðnum.
Áhersluþættir aldraðra
og öryrkja svipaðir
Haukur Þórðarson, formaður Ör-
yrkjabandalags íslands, sagði að
áhersluþættir öryrkja og aldraðra
væru að mörgu leyti áþekkir í barátt-
unni fyrir mannsæmandi lífskjörum
og þátttöku í samfélaginu og að þessir
hópar gætu mjög styrkst með því að
vinna saman.
Hann sagði að yngri kynslóðirnar
hefðu misst sjónar á upphaflegum
tilgangi almannatrygginga, að
ábyrgjast veraldlega velferð þeirra
sem ekki gætu aflað sér tekna vegna
afleiðinga sjúkdóma eða slysa og
vegna aldurs. „Eftir því sem árin
hafa liðið hefur almannatrygginga-
kerfíð breyst í flókið bákn, völundar-
hús vandumratað.“
Haukur sagði að vandi öryrkja og
aldraðra hér á landi væri ekki sá að
lög og reglugerðir um málefni þeirra
skorti. „Hins vegar skortir að hlutirn-
ir séu framkvæmdir. Okkur ber því að
halda á lofti kröfum um að lögum sé
framfylgt, og eftir reglum farið. Þess
vegna er það skylda okkai- að koma
skilaboðum okkar til stjórnvalda hvað
þetta varðar, jafnt þegar þingkosn-
ingar era framundan sem á öðrum
tímum.“
Hátíðarfundur Atlantshafsbandalagsins (NATO)
hefst í Washington á föstudag
Atlantshafsbanda-
lagið stendur vörð
um sameiginleg gildi
Ekki er hægt að líða blóðbað í hjarta Evr-
ópu, segir Javier Solana. Hann segir
Kosovo-deiluna sýna enn frekar fram á mik-
ilvægi hátíðarfundar Atlantshafsbandalags-
ins, er hefst í Washington á föstudag.
Reuters
JAVIER Solana, framkvæmdastjóri Atlantshafsbandalagsins.
YRIR fimmtíu árum hétu
stofnaðilar Norður-Atlants-
hafssáttmálans því að
„standa vörð um frelsi, sam-
eiginlega arfleifð og borgaraleg gildi
þjóða sinna, sem byggð eru á lögmál-
um lýðræðis, einstaklingsfrelsis og
réttarríkisins". Þessi gildi eru allt
eins mikilvæg í dag og þau voru árið
1949. í þá daga varð að standa vörð
um gildin gagnvart vígvæddu alræð-
isríki. í dag eru þau varin ágangi
ósvífins stjórnmálaleiðtoga og hat-
ursfullrar stefnu hans sem virðist
eiga upptök sín á löngu horfnum tím-
um. Ef Evrópa á að geta stigið skref-
ið inn í 21. öldina, sem samfélag lýð-
ræðis, samráðs og mannréttinda, er
alls ómögulegt að líða blóðbaðið í
hjarta álfunnar. Ekki er hægt að
standa aðgerðalaus hjá í ljósi þeirra
miskunnarlausu fjöldaflutninga,
óhæfuverka og morða sem fram fara
í hjarta Evrópu. Aðgerðaleysi hefði
þýtt siðferðislegt gjaldþrot. Nú, rétt
eins og árið 1949, er það skylda okk-
ar að sýna fram á að ekki er nægjan-
legt að boða gildi - þeim verður að
halda á lofti.
Átökin í Kosovo hafa ýtt enn frek-
ar undir nauðsyn þess að halda leið-
togafund aðildarríkja Atlantshafs-
bandalagsins (NATO) í Washington.
Hátíðarfundurinn snýst allt eins
mikið um Kosovo og framtíð Atlants-
hafssamstarfsins. Er við staðfestum
Norður-Atlantshafssáttmálann á
nýjan leik erum við einnig að stað-
festa skuldbindingar okkar við þau
megingildi sem þurfa að verða undir-
staða Evrópu framtíðai’innar. Fund-
urinn mun ekki snúast eingöngu um
að staðfesta skuldbindingar okkar -
á fundinum verður tiyggt að við
munum búa yfir sameiginlegum
styrk til að standa vörð um gildin á
viðsjárverðum tímum.
Átökin í Kosovo sýna fram á að
Evrópa framtíðarinnar getur ekki
verið byggð á grundval 1 aryfirlýsing-
um einum saman. Þörf er á fullgerð-
um verkfærum sem hægt er að beita
er vá vofir yfir og mikill óstöðugleiki
ríkir. Fundurinn mun láta okkur slík
verkfæri í té. Þar mun verða tryggt
að staðinn verði vörður um sameigin-
leg gildi, í dag og á morgun.
Átökin í Kosovo færa heim sann-
inn um að samningaumleitanir ber
að styðja með trúverðugum her-
styrk. Við erum til vitnis um að það
er til lítils að fara fram á að sum gildi
séu virt, ef ekki er hægt í raun að
halda þeim á loft. Grundvallarfor-
sendur þess að hægt sé að beita ótví-
ræðum herstyrk á viðsjárverðum
tímum, án þess að valda ótilhlýðilegu
tjóni meðal almennra borgara eða
hersveita okkar, er samræmd her-
stjóm og nýtískuleg vopn.
Atlantshafsbandalagið
býr yfir hvora tveggja.
Með nýja samræmda her-
stjóm, ný skrefum til að
auka hemaðargetu
bandalagsins og nýja ör-
yggis- og hermálastefnu
að leiðarljósi mun leiðtogafundurinn
tryggja að bandalagið viðhaldi þess-
um styrk sínum í breyttu öryggisum-
hverfi komandi aldar.
Átökin í Kosovo færa ennfremur
sönnur á hvemig standa beri að því
að tryggja öryggi álfunnar til lang-
frama: Þörfin á víðtæku samráði.
Öryggi í Evrópu er hagsmunamál
okkar allra. Þetta er viðurkennd
staðreynd innan Atlantshafsbanda-
lagsins sem aftur er ástæða þess að
NATO stendur að víðtækri samvinnu
bandalagsríkjanna 19 og samstarfs-
ríkjanna 25 - samstarfi sem miðar að
svæði stöðugleika frá Vancouver til
Vladivostok. Fundur Atlantshafs-
samstarfsráðsins í Washington, þar
sem fulltrúar samstarfs- og aðildar-
ríkja koma saman, mun undirstrika
mikilvægi þessa samstarfs. Mörg af
samstarfsríkjum okkar, sem sum
hver eiga landamæri að Sambands-
ríki Júgóslavíu og eiga þ\n á hættu
að verða dregin inn í átökin, styðja
viðleitni okkar engu að síður. Nokk-
ur þeirra leyfa NATO að starfa í loft-
helgi sinni og önnur taka við þúsund-
um flóttamanna, oft með æmum til-
kostnaði. Á sama tíma styðjum við
við bakið á samstarfsríkjunum á
þessum viðsjárverðu tímum er þau
reyna að glíma við óstöðugleikann
sem skapast hefur vegna stefnu Jú-
góslavíu. Þá munu mörg samstarfs-
ríki NATO hafa mikilvægu hlutverki
að gegna þegar kemur að því að
fylgja eftir friðarsamningum vegna
Kosovo-héraðs.
Á fundi Atlantshafssamstarfsráðs-
ins verður tryggt að samstarfsríkin
muni hafa jafnvel enn frekari áhrif á
aðgerðir NATO í kjölfar átakanna.
Þá munu NATO-ríkin og samstarfs-
ríkin auka enn frekar á samvinnuna
hvað svæðis-
bundið öi’yggi
og neyðarað-
stoð varðar.
Rússland er
það ríki sem
hefur hvað
mikilvægustu
hlutverki að gegna við að finna póli-
tíska lausn á átökunum. Það er auð-
séð að átökin í Kosovo hafa íþyngt
samskiptum okkar. Þrátt fyrir það
er ég á þeirri skoðun að allir þeir
möguleikar sem fastanefnd Rússa
hjá NATO getur veitt verða aftur
nýttir til fulls innan skamms tíma.
Samskipti NATO og Rússlands eru
mun mikilvægari en svo að afskipta-
leysi megi ríkja þar.
Átökin í Kosovo gætu ekki sýnt
betur fram á hvemig framtið suð-
austurhluta Evrópu hefur áhrif á
okkur öll. Ef skapa á umhverfi þar
sem sameiginleg gildi geta lifað og
dafnað verðum við að horfa fram til
lengri tíma. Við verðum að skapa
víðfeðma framtíðarsýn fyrir Suð-
austur-Evrópu. Að þessu verður
stefnt á hátíðarfundinum. Þar mun
gefast tækifæri til að huga að fram-
tíð Kosovo-héraðs, er alþjóðasamfé-
lagið hefst handa við að framfylgja
friðarsamningi. Þá mun gefast tæki-
færi til að horfa fram á veginn þar
sem á fundinum verður hafin vinna
sem miðar að því að auka öryggi í
gervöllum suðausturhluta álfunnar.
Það starf getur verið viðbót við svip-
að frumkvæði sem fram hefur farið á
vettvangi Evrópusambandsins og
Öryggis- og samvinnustofnunar Evr-
ópu. Þar er enn ein staðfesting þess
að alþjóðasamfélaginu er ekki aðeins
umhugað um átök nú heldur einnig
hvað gerast muni í framtíðinni. Það
er ósk okkar að þjóðir Balkanskag-
ans geti notið friðar og velsældar
sem hluti af samfélagi Evrópu- og
Atlantshafsþjóða.
Hátíðarfundurinn í Washington
mun staðfesta skuldbindingar okkar -
við öryggisumhverfi Evrópu- og
Atlantshafsþjóða sem byggist á
sameiginlegum gildum -
friði, lýðræði og mann-
réttindum. Aðgerðir okk-
ar í Kosovo sýna glögg-
lega fram á að við boðum
ekki eingöngu þessi gildi,
heldur sláum við um þau
skjaldborg. Með því að
gera frið og framtíðarstöðugleika á
Balkanskaga að málum sem okkur
snerta, erum við að senda skýr
skilaboð um að í samfélagi okkar -
Atlantshafssamfélaginu - hafa þessi
gildi djúpstæða merkingu. Þetta er
meginboðskapur hátíðarfundarins -
fundar sem aukist hefur að mikil-
vægi vegna viðsjár á Balkanskaga.
Höfundur cr framkvæmdastjóri Atl- **
an tshafsban dalagsins.
Fundurinn er
staðfesting á
fyrri skuld-
bindingum
Við sláum
skjaldborg um
sameiginleg
gildi