Morgunblaðið - 28.05.1999, Síða 10

10 FÖSTUDAGUR 28. MAÍ 1999
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Hagfræðistofnun Háskóla Islands 10 ára
„Hagfræði-
stofnun
nýtur hins
akademíska
frelsis“
Hagfræðistofnun Háskóla Islands fagnar
nú 10 ára afmæli. Sverrir Sveinn Sigurð-
arson ræddi við Tryggva Þór Herberts-
son, forstöðumann Hagfræðistofnunar
HI, og fímm fyrirlesara á afmælisráð-
stefnu stofnunarinnar.
EG held að stofnun eins og
Hagfræðistofnun Háskóla
fslands sé mjög gagnleg í
jafn litlu hagkerfi og hér á
íslandi. Við þurfum stofnanir eins
og Þjóðhagsstofnun, sem gerir
þjóðhagsáætlanir og annað slíkt
fyrir hið opinbera. En við þurfum
einnig sem mótvægi rannsóknar-
stofnanir af þessum toga sem eru
algerlega óháðar stjómvöldum og
stundum jafnvel gagnrýna stjóm-
völd, en vinna jafnframt með þeim,“
segir Tryggvi Þór Herbertsson, for-
stöðumaður Hagfræðistofnunar Há-
skóla íslands, en tíu ár em liðin um
þessar mundir írá því stofnuninni
var komið á fót.
„Hagfræðistofnun nýtur því hins
akademíska frelsis, og ég tel það
hafa sýnt sig og eigi jafnvel enn bet-
ur eftir að sýna sig að stofnun eins
og Hagfræðistoíhun getur gert
gagn með því að halda uppi upp-
lýstri umræðu og jafnvel að ríða á
vaðið varðandi tiltekin mál,“ segir
Tryggvi enn fremur.
Sinnir tvenns konar
verkefnum
Hagfræðistofnun H.í. sinnir í
meginatriðum tvenns konar verk-
efnum. „Það era annars vegar verk-
efni sem era þjónustuverkefni, sem
fólk heyrir kannski mest um í fjöl-
miðum. Þetta era alls konar úttekt-
ir, til dæmis fyrir ríkisstofnanir og
ríkisstjómir," segir Tryggvi. „Hins
vegar era grannrannsóknir sem
hafa orðið æ meiri þáttur í starf-
semi stofnunarinnar, en skiptingin
þarna á milli þessara tveggja er
stöðugt að breytast grannrann-
sóknum í hag“.
Að sögn Tryggva starfa um 10
manns hjá Hagfræðistofnun, en að
auki vinna kennarar viðskipta- og
hagfræðideildar, prófessorar, lekt-
orar og dósentar, að tilfallandi verk-
efnum sem lausamenn.
Hagfræðistofnun velti um 50
milljónum króna á seinasta ári, og
komu 15-20 milljónir króna frá
gjöldum vegna samningsbundinna
rannsókna eða þjónusturannsókna.
30-35 milljónir komu svo sem styrk-
ir, oftast úr ýmsum rannsóknarsjóð-
um og má rekja um 10 milljónir
króna til íslenskra rannsóknarsjóða
en afgangurinn kom úr erlendum
sjóðum víðs vegar að.
Hagfræðistofnun gefur út nokkr-
ar ritraðir. Þar er helst að nefna
það sem Tryggvi nefnir „Working
papers“ ritröð, þar sem ritgerðir
era birtar fyrsta sinni. Frá upphafí
hafa verið gefin út um 80-90 slík rit,
en þau hafa verið um 14-15 að með-
altali á ári seinustu árin.
Einnig gefur Hagfræðistofnun út
skýrslur, oft í enda þjónusturann-
sókna, og hefur stofnunin gefið út
80 skýrslur frá upphafi. Jafnframt
gefur Hagfræðistoftiun út minni og
sérhæfðari rit. „A þessum tíu árum
hafa þetta verið um 200 rit sem
stofnunin hefur gefið út,“ segir
Tryggvi Þór Herbertsson.
Náið samstarf við
erlendar stofnanir
Að sögn Tryggva hefur samstarf
Hagfræðistofhunar við erlenda að-
ila aukist mjög.
„Við erum í nánum tengslum við
háskóla og rannsóknarstofnanir á
Norðurlöndum, í Bretlandi og ann-
ars staðar í Evrópu. Þetta era
heimsóknir, samstarfsverkefni og
annað slíkt,“ segir Tryggvi og bætir
við að nú séu um 10 erlend verkefni
í gangi. Þar á meðal verkefni sem
varði lífeyriskerfi opinberra starfs-
manna hér á landi, sem m.a. hann
sjálfur sé þátttakandi í ásamt J.
Michael Orszag, prófessor við Birk-
beek College við University of
London og Stefáni Svavarssyni dós-
ent við H.í. Einnig megi nefna að
unnin hafi verið mörg verkefni á
sviði fiskihagfræði, og hafi Ragnar
Árnason prófessor við H.í. unnið
mikið í þeim verkefnum ásamt öðr-
um starfsmönnum Hagfræðistofn-
unar.
Fjöldi fyrirlesara á afmælisráð-
stefnu Hagfræðistofnunar
í tengslum við 10 ára afmæli
Hagfræðistofnunar mun stofnunin
standa fyrir ráðstefnu í dag, 28.
maí, og á morgun 29. maí. Ráðstefn-
an, sem einkum er ætluð hagfræð-
ingum, er haldin á ensku og nefnist
„Macroeconomic Policy: Small
Open Economies in an Era of
Global Integration". Seðlabanki Is-
lands og Háskóli Islands eru styrkt-
araðilar ráðstefnunnar, og verður
hún haldin í húsi Seðlabanka Is-
lands við Kalkofnsveg.
Bæði innlendir og erlendir fyrir-
lesarar munu halda erindi á ráð-
stefnunni, og verða þau öll á ensku.
Ragnar Arnason prófessor setur
ráðstefnuna í dag og býður gesti
velkomna. Edmund Phelps, hag-
fræðiprófessor við Columbia Uni-
versity fjallar um jafnvægis- og
ójafnvægiskenningar hagsveiflna.
Þess má geta að Edmund Phelps er
höfundur hagfræðikenninga um
náttúralegt atvinnuleysi og hefur
lagt mikið af mörkum til hagvaxtar-
fræða og vinnumarkaðsfræða.
Willem Buiter, sem er prófessor í
Morgunblaðið/Þorkell •
TRYGGVI Þór Herbertsson: Grunnrannsóknir verða æ fyrirferðar-
meiri í starfsemi Hagfræðistofnunar Háskóla íslands.
alþjóðahagfræði við Cambridge há-
skóla og á sæti í peningamálanefnd
Englandsbanka, heldur erindi um
gengi gjaldmiðla og hagfræði nátt-
úraauðlinda. Þorvaldur Gylfason
prófessor við H.í. talar um hol-
lensku veikina, vöxt og fjárveiting-
ar. Ragnar Ámason heldur tölu um
hagfræði framseljanlegra kvóta.
Már Guðmundsson, yfirhagfræðing-
ur Seðlabanka íslands, fjallar um
hagkvæmustu gengisstefnu og dr.
Sveinn Agnarsson, sérfræðingur á
Hagfræðistofnun, heldur erindi um
Myntbandalag Evrópu og vinnu-
aflsmarkaði.
Laurence J. Kotlikoff, prófessor
við Boston University, talar um
kynslóðareikninga viðsvegar um
heim og áhrif þeirra á endurbætur á
lífeyriskerfinu. J. Michael Orszag
frá Birkbeck College fjallar um
endurmat á lífeyrisskuldbindingum
hins opinbera á Islandi. Gylfi Magn-
ússon, dósent í hagfræði við H.Í.,
heldur erindi um kynslóðareikninga
á íslandi 1994-1996 og Bjöm Rúnar
Guðmundsson, hagfræðingur hjá
fjármálaráðuneytinu, fjallar um
sýnileg markmið fjármálastjómun-
ar á íslandi 1960-1996.
Á morgun mun Kenneth Wallis,
Margar hliðar hagfræðinnar
í fyrirlestrunum
Blaðamaður Morgunblaðsins náði
tali af nokkrum þeirra sem halda
munu erindi á ráðstefnu Hagfræði-
stofnunar.
Axel Hall mun kynna þjóðhags-
líkan Hagfræðistofnunar, sem full-
búið var um seinustu áramót, og
hefur verið í keyrslu undanfarið.
Mikilvægur hluti líkanagerðar sem
þessarar er að prófa líkanið.
„Við ákváðum að keyra gögn frá
skattleysisárinu 1987 í líkaninu, til
að skoða viðbrögð einstakra þjóðfé-
lagshópa við þeim aðstæðum sem
urðu þá og skoða hvort vinnufram-
boðshegðun og þróun helstu þjóð-
hagsstærða væri í samræmi við
reynsluna," segir Axel Hall.
Aðspurður um notagildi þjóð-
hagslíkans Hagfræðistofnunar seg-
ir Axel að svona líkani sé ætlað að
líkja eftir áhrifum skattabreytinga.
Þannig megi til dæmis nota líkanið
til að skoða áhrif jaðarskatta á
neysluhópa og velferð. Líkanið er
fjölhæft að sögn Axels. Þannig er
t.d. hægt að nota það til greiningar
á áhrifum umhverfisskatta sem eiga
að hvetja til minni útblásturs gróð-
Axel Hall
Sveinn Agnarsson
J. Michael Orszag
Gylfl Magnússon Már Guðmundsson
prófessor í hagfræði við Warwick
University ræða um þjóðhagslík-
anagerð. Axel Hall, sérfræðingur
við Hagfræðistofnun, mun tala um
„áskorun til þjóðhagslíkans: Tilraun
með raungögn" og Páll Harðarson,
hagfræðingur hjá Þjóðhagsstofnun,
mun fjalla um nýtt þjóðhagslíkan
fyrir ísland.
Frederic S. Mishkin, hagfræði-
prófessor við Columbia University,
mun ræða um fjármálalegt jafnvægi
og hagkerfið, og loks mun Már Guð-
mundsson fjalla um forathugun sem
gerð hefur verið á reynslu Islend-
inga af fjármálalegu ójafnvægi.
urhúsalofttegunda. „Líkan eins og
þetta getur nýst á marga vegu, og
það virðist vera áhugi á líkaninu því
að fyrirspurnir streyma inn um að
skoða ýmsa hluti,“ segir Axel Hall.
Sveinn Agnarsson kynnir athug-
un á vinnumarkaðnum og Evrópska
myntsvæðinu, EMU. „Við á Hag-
fræðistofnun ákváðum að athuga
hvaða áhrif aðild að EMU hefði á
vinnumarkaðinn, en okkur fannst
þar vera nýtt sjónarhorn," segir
Sveinn. Að sögn Sveins era þrjú
skilyrði fyrir því að aðild að mynt-
svæði sé hagkvæm.
„I fyrsta lagi verða hagkerfin að
sveiflast í takt. í annan stað verður
að vera fyrir hendi sveigjanleiki
nafnlauna í hagkerfinu, og loks þarf
vinnuafl að hafa hreyfanleika hvað
varðar að færa sig á milli svæða
innan myntsvæðisins þegar koma
fyrir áföll sem ríða yfir hagkerfið,“
segir Sveinn. ,A-m.k. eitt þessara
skilyrða viljum við að sé uppíyllt til
að aðild að EMU geti verið heppi-
leg, en ekkert þeirra er uppfyllt á
íslandi samkvæmt athugunum okk-
ar og annarra. Af þeim sökum,
skoðað út frá málefnum vinnumark-
aðarins, teljum við skynsamlegt að
bíða með aðild að EMU.“
J. Michael Orszag hefur unnið að
endurmati lífeyriskerfis opinberra
starfsmanna ásamt Tryggva Þór
Herbertssyni og Stefáni Svavars-
syni, og er tilgangur endurmatsins
sá að skoða hve viðkvæmar áætlanir
ríkisins um lífeyrisskuldbindingar
era með tilliti til þróunar vaxta,
tíðni þess að fólk hætti störfum,
tíðni dauða og svo framvegis.
„Útreikningur þessara skuld-
bindinga inniheldur ýmsa mjög
flókna útreikninga, en eitt það við-
kvæmasta er laun fólks ásamt at-
vinnuháttum og hvernig þau þróast
gagnvart ríkinu, þ.e. hvernig vöxtur
launa þróast hjá þeim sem era
áfram í starfi hjá hinu opinbera eða
hverfa til starfa annars staðar í hag-
kerfinu. Það er það sem við eram
fyrst og fremst að skoða,“ segir J.
Michael Orszag.
Einnig era þeir Orszag og
Tryggvi að hefja vinnu að endur-
mati á lífeyriskerfi á Norðurlönd-
um, og verður þar meðal annars
skoðað hvort heildar-lífeyriskerfi
fyrir Norðurlönd sé raunhæfur
kostur. Að sögn Michael Orszag era
niðurstöður ekki komnar í vinnu
þeirra, og verður þvi hér aðeins um
kynningu að ræða.
Gylfi Magnússon hefur unnið að
svonefndum kynslóðareikningum,
en þeir era mat á því hvemig tekju-
öflun og útgjöld ríkisins á hverjum
tíma hafa áhrif á fólk eftir því
hversu gamalt það er.
„Þama er sérstaklega skoðað
hvort núlifandi kynslóðir eru að lifa
um efni fram og að velta byrðum yf-
ir á framtíðarkynslóðir, eða jafnvel
öfugt, þ.e. hvort núlifandi kynslóðir
séu það sparsamar að framtíðar-
kynslóðir þurfi að borga minna í
skatta en núlifandi kynslóðir," segir
Gylfi.
Að sögn Gylfa era kynslóðareikn-
ingar eitt af þeim tækjum sem
varpa ljósi á ríkisfjármálin. „Það er
rætt um ýmsar tölur varðandi ríkis-
fjármálin, eins og t.d. hallann á rík-
issjóði. Hinsvegar era þær tölur lík-
ari skyndimynd af stöðu mála. Kyn-
slóðareikningamir athuga hins veg-
ar hvert stefnir, út frá áætlunum
um hagvöxt, fólksfjöldaþróun og
annað slíkt,“ segir Gylfi.
Már Guðmundsson heldur tvö er-
indi, um hagstæðustu gengisstefnu
og forathugun á reynslu Islendinga
af fjármálaójafnvægi.
„I fyrra erindinu fjalla ég um
sögu gengisstefnunnar á Islandi og
mat á reynslunni. Niðurstaðan þar
er sú að hagstæðasta gengisstefnan
sé ekki einhlít heldur breytist með
tímanum. Þessi fastgengisstefna
sem við höfum fylgt hefur reynst
okkur vel, en auðvitað þarf að skoða
hvort annað fyrirkomulag hentar
betur. Annars vegar væri það teng-
ing við evruna, en hins vegar flot-
gengi með verðbólgumarkmiði eins
og er í Bretlandi.
Síðara erindið fjallar um hvernig
fjármálakerfið og þjóðarbúið hafa
spilað saman á undangengnum ára-
tugum. Niðurstaða er sú að ytri
áfóll hafa haft áhrif á fjármálakerf-
ið, en fjármálakerfið sem slíkt hefur
ekki haft svo mikil áhrif. Nú era
hinsvegar að koma upp nýjar að-
stæður. Þegar næst mun bjáta á í
íslenskum efnahagsmálum mun það
verða í fyrsta sinn við skilyrði
frjálsra fjánnagnsflutninga og
væntanlega einkavædds bankakerf-
is. Þetta mun kalla á mun öflugra
bankaeftirlit en áður og traustari
vöku Seðlabankans yfir aðstæðum,“
segir Már Guðmundsson.