Morgunblaðið - 28.05.1999, Síða 40

40 FÖSTUDAGUR 28. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Holskefla
hæfileika
Fyrrum járnbrautamálaráðherra væri
flestum öðrum hæfari til að hafa með
höndum sendiherrastöðu erlendis
síðar á ferlinum.
E
g hef heyrt þessu
fleygt en tel æski-
legt að við förum í
þessi viðtöl við Hall-
dór Ásgrímsson,
sem stefnt var að, strax eftir
helgina. Ég mun færa rök fyrir
því að það sé eðlilegt að litið sé til
Reykjaneskjördæmis.“
Kona er nefnd Siv Friðleifs-
dóttir. Hún er þingkona Fram-
sóknarflokksins fyi'ir Reykjanes-
kjördæmi. Siv Friðleifsdóttir tel-
ur eðlilegt að hún gegni embætti
ráðherra.
Ofanrituð ummæli lét þingkon-
an falla á dögunum er hún var í
útlöndum. Hafði henni þá borist
til eyrna sá orðrómur að hún
væri ekki í hópi
VIÐHORF
Eftir Asgeir
Sverrisson
þess hæfileika-
fólks, sem ætl-
að væri ráð-
herraembætti í
ríkisstjóminni nýju.
Nú fer því fjarri að Siv Frið-
leifsdóttir sé ein um þessa skoð-
un. íslendingar hafa á undanliðn-
um vikum notið þeirrar blessunar
að mikill fjöldi yfirtak hæfra
stjórnmálamanna hefur lýst sig
tilbúinn til að sinna störfum ráð-
herra.
Viðbrögð Sivjar Friðleifsdóttur
voru hins vegar skiljanleg vel ef
ekki beinlínis eðlileg. Pegar frétt-
ir hermdu að þvílíkan mökk af
hæfileikafólki væri að finna í röð-
um stjómarflokkanna tveggja að
fjölga yrði ráðherrum um tvo
mátti það skoðast sem viss höfn-
un að vera ekki talin(n) í þeim
hópi.
Hæfileikarnir eru enda svo yf-
irþyrmandi að vart kemur á óvart
að nauðsynlegt reynist að fjölga
ráðherram um 20% í ríkisstjóm-
inni. Óumdeilanlega er eðlilegt að
um fimmtungur þingheims gegni
jafnan embætti ráðherra. Hafa
ber í huga að einungis tæpur
þriðjungur þingmanna stjórnar-
flokkanna tveggja mun þá hafa
slíkt embætti með höndum.
Það undarlega er að fólkið í
landinu virðist ekki gleðjast sér-
staklega yfir þessum tíðindum.
Þvert á móti er það sjónarmið
áberandi að fjölgun ráðherra sé í
senn ástæðulaus og kostnaðar-
söm fyrir skattborgarana.
Vitanlega stenst þessi afstaða
ekki skoðun.
Flestar þjóðir heims myndu
fagna því að slíkur fjöldi hæfi-
leikamanna hefði valist til setu á
þingi að nauðsynlegt reyndist að
fjölga ráðherraembættum til að
beisla þá náðargáfu sem því fólki
var gefin. Utlendir menn og lé-
legir myndu margir hverjir vafa-
laust telja það mikla blessun að
mannavalið væri slíkt að unnt
reyndist að mynda svo öfluga rík-
isstjóm sem raun ber vitni á ís-
landi; ríkisstjórn þar sem saman
hafa valist hæfileikaríkir og
sterkir stjómmálamenn.
Illgirni og eðlislæg leiðindi
margra fjölmiðlamanna koma
gjaman í ljós þegar unnið er
stjórnarmyndun. Þannig hafa
óvandaðir menn rifjað upp að
Davíð Oddsson forsætisráðherra
nefndi það við setningu lands-
fundar Sjálfstæðisflokksins í
októbermánuði 1993 að stefna
bæri að fækkun þingmanna um
10-15 og „fækkun ráðherra að
sama skapi.“
Það er með öllu ómaklegt að
hafa þessi ummæli í flimtingum.
Davíð Oddssyni var vitaskuld öld-
ungis ókunnugt er hann lét þessi
orð falla að hann myndi tæpum
sex árum síðar standa frammi
fyrir þeirri þróun að framúrskar-
andi hæfum stjórnmálamönnum
hefði fjölgað svo snögglega að
nauðsynlegt reyndist að fjölga
ráðherraembættum. Almenning-
ur gerir sér enda ljóst hversu
óendanlega mikilvægt það er að
stjórnmálaleiðtogar hafi styrk og
þor til að bregðast hart við
breyttum aðstæðum líkt og for-
menn ríkisstjórnarflokkanna
tveggja hafa nú gert.
Sérstök ástæða er og til að
fagna því að slíkur fjöldi kvenna í
stjórnarflokkunum tveimur skuli
tilbúinn til að bjóða fram ótví-
ræða hæfileika sína á ráðherra-
stóli. Fyrir einhverjum kynni að
vefjast að gerast pólitískir kyn-
skiptingar til að geta þjónað
hagsmunum lands og þjóðar. Það
segir sitt um fórnarlund íslenskra
stjórnmálakvenna að þær skuli
ekki setja titilinn „ráðherra" fyrir
sig er þær leita leiða til að
tryggja að íslenska þjóðin fái not-
ið hæfileika þeirra. Orðið „ráð-
heira“ vísar augljóslega til karl-
manns sem ræður en það er
ánægjulegt að íslenskar konur
setji slíka smámuni ekki fyrir sig
þótt einhverjar útlendar og léleg-
ar kynsystur þeirra kynnu að
gera það.
Óhjákvæmilegt er að nokkur
spenna skapist þegar svo margir
augijóslega hæfir einstaklingar
takast á um takmarkaðan fjölda
embætta. Slík spenna er hins
vegar óæskileg að því leyti sem
hún raskar stöðugleika í stjórn-
málalífi landsmanna. Þvi er eðli-
legt að á kjörtímabilinu verði
hugað að frekari fjölgun ráð-
herraembætta til þess að tryggt
verði að hæfileikar yfírburða-
manna nýtist jafnan sem best.
Þótt almennt og yfirleitt sé
engin ástæða til að horfa eftir
fyrirmyndum til útlanda í neinum
þeim efnum sem varða íslensku
þjóðina mætti ef til vOl gera hér
undantekningu. Nefna má að í
Rússlandi er starfandi jám-
brautamálaráðherra og sýnist
leikmanni blasa við að unnið
verði að því að koma slíku emb-
ætti á fót á íslandi. Líkt og al-
kunna er hafa fyrirmyndir verið
sóttar þangað austur áður og
stjórnmálamenn í báðum löndun-
um hafa talið heppilegast að af-
henda völdu fólki þjóðarauðinn.
Þá virðist Ijóst að sá sem gegnt
hefði embætti járnbrautamála-
ráðherra væri flestum öðrum
hæfari til að hafa með höndum
sendiherrastöðu erlendis síðar á
ferlinum.
Á vesturlöndum hefur nú um
nokkurt skeið ríkt einhugur um
það mat að valdi fylgi ábyrgð og
þroska þurfi til að fara með það.
Það mikla mannvit, sem einkennt
hefur umræðu um skipan ráð-
herra í ríkisstjórninni og sá
þroski, sem birtist í fórnarlund
þess mikla fjölda fólks er lýst
hefur sig tilbúið til að sinna slíku
starfi, er enn ein sönnun þess að
stjórnmálamenn á íslandi hafa
djúpan skilning á hinum heim-
spekilegri hliðum valds og
ábyrgðar. Hlýtur það að teljast
réttnefnt fagnaðarefni og vekja
vonir um enn frekari framfarir á
öllum sviðum þjóðlífs og menn-
ingar.
________UMRÆÐAN
Erfðir og
hjartasjúkdómar
ERFÐIR og sjúk-
dómar hafa verið ofar-
lega á baugi á síðustu
áram, bæði á Islandi
og erlendis. Erfðir
kransæðasjúkdóms
hefur þegar verið
rannsóknarverkefni
innan Hjartaverndar
um nokkurt skeið. Við
vitum að kransæða-
sjúkdómur verður til
vegna flókins samspils
erfða og umhverfis.
Hóprannsóknir
Hjartaverndar á und-
anförnum 30 árum hafa
fundið marga áhættu-
þætti fyrir hjarta- og
æðasjúkdómum í íslendingum og
er hátt kólesteról í blóði hvað best
þekkt. Rannsóknir hafa sýnt að
umhverfisþættir hafa veruleg áhrif
á kólesteról í blóði og þær hafa
einnig sýnt að erfðir gegna þar um-
talsverðu hlutverki, þótt framlag
genanna sé mismikið milli einstak-
linga.
Við höfum öragglega vel flest
heyrt sögur af mönnum sem eru
mjög svipaðir að öllu leyti, fæddir í
sömu sveit, aldir upp í líku umhverfi
borða áþekkan mat og stunda svipað
líferni. Annar deyr úr kransæða-
stíflu frá konu og fjórum bömum
þegar hann er 45 ára en hinn lifir til
níræðs og sér börn og bamabörn
vaxa úr grasi. Hver er ástæðan?
Ástæðan liggur meðal annars í
erfðaupplagi einstaklingsins sem þá
gjarnan sést í ætt hans þar sem tíðni
hjartaáfalla og skyndidauða er há.
Kransæðasjúkdómur á sér þó marg-
ar orsakir og gjaman er sagt að
samspil erfða og umhverfis ráði út-
komunni. Framlag hvors um sig er
þó mismikið og er fullljóst, að því
yngri sem einstaklingurinn er þegar
hann fær kransæðasjukdóminn
þeim mun meiri er þáttur erfða í
framgangi hans.
í sumum ættum er ljóst að um
verulega sterkan erfðaþátt er að
ræða. í þeim ættum er tollurinn
hár og stór hluti einstaklinganna,
einkum þó karlmennirnir fá hjarta-
áfall langt fyrir aldur fram. Þessar
ættir vita vel af þessu og þetta vofir
yfir þeim líkt og draugur. Gamli
ættardraugurinn, sem
hefur fylgt ættinni
kynslóð fram af kyn-
slóð.
En hvert er þetta
erfðaupplag? Er það
einungis eitthvað
óljóst sem ekki er
hægt að festa hendur á
eða er það eitthvað
áþreifanlegt? Langoft-
ast er það óáþreifan-
legt og óljóst og snúast
rannsóknir á hjarta-
og æðasjúkdómum,
bæði hér á landi og er-
lendis um það að
reyna að draga fram-
lag erfða fram í dags-
ljósið. í nokkrum tilvikum vitum
við allmikið og jafnvel það mikið að
við getum beitt þekkingunni til að
Hjartasjúkdómar
Markmiðið er og verð-
ur að efla heilsuvernd,
segir Yilmundur
Guðnason, og stuðla
að fyrirbyggjandi
læknisfræði.
finna einstaklinga sem eru í marg-
falt aukinni áhættu á að fá hjartaá-
fall.
Nefnum dæmi. Allt að 30% af
einstaklingum sem fá hjartaáfall
fyrir 55 ára aldur hafa einhverja
tegund arfgengrar brenglunar í
efnaskiptum blóðfítu. Sú arfgenga
blóðfitubrenglun sem við eram
komin hvað lengst í að skilja er arf-
bundin kólesterólhækkun. Arf-
bundin kólesterólhækkun orsakast
vegna galla í prótíni sem hreinsar
kólesterólríkar sameindir úr blóði.
Einstaklingar sem hafa galla í
þessu prótíni ráða því ekki við að
hreinsa kólesteról úr blóði á jafn
áhrifaríkan hátt og þeir sem ekki
hafa galla í því.
Þannig geta tveir menn lifað
svipuðu lífi, annar þeirra hefur
galla í þessu prótíni, segjum bara
að það sé ég, en hinn maðurinn sem
er vinur minn hefur ekki gallann. Á
hverjum sunnudegi förum við og fá-
um okkur rjómaís. Ég næ ekki að
hreinsa kólesterólið út úr blóð-
rásinni sem kemur inn í líkamann
við rjómaísátið og kólesterólið
hækkar i blóðinu hjá mér. Líkurnar
á að ég fá ótímabært hjartaáfall
vegna snemmkomins kransæða-
sjúkdóms aukast líka og verða all-
veralegar. Vinur minn hefur ekki
þennan galla og rjómaísinn hækkai’
ekki kólesterólið hjá honum. Ef ég
vissi ekki af þessum galla hjá mér
þá flyti ég sofandi að feigðarósi ef
ekkert væri gert í því að reyna að
finna mig. Það er nefnilega til
áhrifarík meðferð við þessari
brenglun sem orsakast af þessum
erfðagalla, meðferð sem breytti
lífslíkum mínum verulega ef henni
væri beitt. Ég er ekki í nokkrum
vafa um að ég vildi láta finna mig
og meðhöndla, þótt ekki væri nema
vegna barnanna minna og barna-
barnanna í framtíðinni. Reyndar
finnst mér það vera skýlaus réttur
minn að vera leitaður uppi og rann-
sakaður og boðið uppá viðeigandi
meðferð, reyndist ég hafa gallað
fituhreinsiprótín.
Rannsóknir undanfarinn áratug
hafa fundið þennan galla í íslensk-
um ættum þar sem snemmkomin,
ótímabær dauðsföll vegna
kransæðastíflu eru algeng. Það er
því ætlun okkar í Hjartavernd að
hefja skipulega leit að þessum galla
í íslendingum. Þetta verður gert í
samvinnu við Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunina og aðlþjóðlegan vinnu-
hóp sem hefur það að markmiði að
finna þessa einstaklinga í tæka tíð
til að unnt sé að meðhöndla þá og
seinka kransæðasjúkdómnum og
jafnvel að koma í veg fyrir hjartaá-
fall.
Markmið Hjartaverndar er og
verður að efla heilsuvernd og stuðla
að fyrirbyggjandi læknisfræði. Um
leið er beitt rannsóknum til að
reyna að skilja betur hvað veldur
sjúkdómum, einkum hjarta- og
æðasjúkdómum og ekki síst hvern-
ig greina megi einstaklinga í veru-
legri áhættu öruggar og fyrr.
Þannig er um leið og þekkingarinn-
ar er aflað með rannsóknum beitt
öflugri heilsuvernd og einstakling-
um beint til læknisfræðilegrar með-
ferðar þegar þess gerist þörf.
Ljóst er að þegar hefur mikið
áunnist í að átta sig á framlagi
erfða til hjarta- og æðasjúkdóma.
En það er jafnvel enn ljósara að
verulegur spölur er enn eftir í land
hvað varðar nægilega þekkingu til
að unnt sé að beita erfðafræðileg-
um aðferðum til að meta áhættu á
hjarta- og æðasjúkdómum í hefð-
bundinni læknisrannsókn. Ég vil að
lokum benda á að án rannsókna
verða engar framfarir í læknis-
fræði.
Höfundur er læknir og
erfðafræðingur.
Samnorrænt hjartaþing verður haldið hér á íslandi
í byrjun júní. A þinginu verða kynntar nýjustu
rannsóknir á sviði hjartasjúkdóma. Af þessu tilefni
standa Hjartavernd og Hjartasjúkdómafélag ís-
lenskra lækna fyrir greinaskrifum ætluðum al-
menningi á þessu sviði. Eitt af markmiðum Hjarta-
verndar er að fræða almenning um áhættuþætti
hjarta- og æðasjúkdóma og fá fólk til að tileinka sér
fyrirbyggjandi aðgerðir á þessu sviði. Öflugar
rannsóknir Hjartaverndar og íslenskra lækna hafa skilað sér í
aukinni þekkingu og skilningi á eðli, orsökum, forvörnum og ár-
angursríkari meðferð hjartasjúkdóma. Þessi þekking mun nýt-
ast okkar kynslóð og næstu kynslóðum í baráttunni við sjúkdóm-
inn. Það er einlæg ósk Hjartaverndar og Hjartasjúkdómafélags
íslenskra lækna að þessi greinaskrif komi að góðum notum.
.
Vilmundur
Guðnason
Utiskiltl