Morgunblaðið - 17.07.1999, Blaðsíða 40

v40 LAUGARDAGUR 17. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
At
f
ALÞJÓÐLEGU kvenna-
fræðaráðstefnunni í Tromsö
í Noregi sem haldin var vik-
una 20.-27. júní sl. mátti sjá margar
af þekktustu fræðikonum feminism-
ans og konur sem hafa verið virkar í
,kvennabaráttu, sumar um áratuga
skeið. Það er alltaf fróðlegt að
heyra sjónarmið annarra og afar
hollt að vera minntur á hve heimur-
inn lítur allt öðru vísi út í augum
þeirra kvenna sem koma frá þeim
löndum sem stríða við botnlausa fá-
tækt, gríðarlega mannfjölgun, sjúk-
dóma og virðingarleysi við mann-
réttindi og lýðræði.
Ein þekktasta baráttukonan sem
kom til Tromsö var Nadaw el Sa-
dawi frá Egyptalandi. Hún er lækn-
ir að mennt og hefur um langt ára-
bil barist fyrir réttindum kvenna og
virðingu við mannréttindi. Hún sat í
fangelsi á tímum Sadats forseta Eg-
yptalands og hefur orðið að
fara afar varlega undanfarin
ár, því hún hefur verið á
dauðalista öfgasamtaka
muslima. Nadaw el Sadawi
hefur skrifað margar bækur,
m.a. eina um fangavistina og
nýlega kom út fyrsta bindi
ævimmninga hennar á ensku.
Það seldist upp á svipstundu.
Það sem Nadaw el Sadawi
hafði að segja var það að kon-
ur heimsins yrðu að snúa bök-
um saman til að bæta stöðu
kvenna og ætttu ekki að láta
sundra sér. Við ættum allar
r við sömu fordómana, höml-
urnar og kerfin að stríða. Það
væri sífellt verið að sundra
fólki og skipta í hópa, t.d. með
því að tala um lönd Afríku
sem þriðja heiminn, við lifðum
1 öll í einum og sama heimin-
um. Allt er þetta í þágu vald-
hafanna og stóríýrirtækjanna
sem eru að leggja undir sig
heiminn. Það væri alið á for-
dómum í garð muslimakvenna
; sagði el Sadawi og vestur-
. landakonur gleymdu því að
það væru ekki ytri blæjur
sem væru hættulegastar, þær
væri hægt að fjarlægja. Það
væru hinar innri blæjur sem
heftu hugmyndimar, sköpun-
ina og frelsið sem væru verst-
ar. Hún tók sem dæmi að hún
, hefði eitt sinn setið á fundi
með muslimakonu tO annarar
handar sem ekkert sást af
nema augun. Hinumegin sat banda-
rísk kona sem var með svo þykkt
lag af meiki að það var ekki nokkur
leið að sjá hver hún var í raun og
veru. Hver er munurinn, spurði el
Sadawi, hvar er verið að fela hvað?
Sadawi lagði mikla áherlslu á nauð-
syn breyttrar menntunar sem
kenndi fólki að þekkja heiminn í
stað þeirrar framleiðslu á sérfræð-
ingum sem nú á sér stað. Þá ræddi
hún trúarbrögð og það hvemig
Gamla og Nýja Testamentið ásamt
Kóraninum stjómuðu lífi mikOs
hluta jarðarbúa og það af litlu um-
.burðarlyndi. Það þyrfti að breyta
'hugmyndum um Guð og gera mann-
eskjulegri. Nadaw el Sadawi var af-
ar gagnrýnin á alþjóðavæðinguna
og þá græðgi sem réði för í efna-
hagsmálum heimsins. Græðgin
veldur alls staðar kúgun og drepur,
i sagði hún. Að lokum hvatti hún kon-
ur tO átaka við upphaf nýrrar aldar,
en þegar er farið að skipuleggja að-
_ gerðir víða um heim á alþjóðlegum
baráttudegi kvenna 8. mars á næsta
ári.
Öld kvenskrímslanna
Því miður missti ég af fyrirlestum
þeirra Rigoberta Menchú Tum frið-
arverðlaunahafa Nobels frá Gu-
atemala og Vandana Shiva sem er
læknir og heimspekingur frá Ind-
landi og hefur verið afar gagnrýnin
á frjálsa verslun og alþjóðavæðing-
una. Síðast en ekki síst missti ég af
hinni þekktu fræðikonu Gayati
Chakravorty Spivak bókmennta-
fræðingi sem m.a. hefur fjaUað mik-
ið um fátæk ríki, þróun og menntun
og gaf á þessu ári út bókina A Crit-
ique of Postcolonial Reason
-Toward a History of the Vanishing
Present. Ég missti hins vegar ekki
af fyrirlestri Rosi Braidotti sem er
heimspekingur en hefur um árabO
^erið mjög virk í kvennafræðum og
samvinnu milli háskólakvenna víða
Öld kvenskrímsl-
anna er í nánd
A alþjóðlegu kvennafræðiráðstefnunni í Tromsö kom m.a. fram
____að nú er ímynd kventöffarans að verða alls ráðandi._
________Kristín Astgeirsdóttir segir frá egypsku________
_____mannréttindakonunni Nadaw el Sadawi, fyrirlestri___
Rosi Braidotti, karlafræðunum, og umræðum á ráðstefnunni
um sögu kvennahreyfínga.
MIKIÐ var um memiingarviðburði á kvennafræðiráðstefnunni. Hér Ies samíska verðlaunaskáldkonan Rauni Magga Lukkari
upp úr ljóðabálki sínum um lostafullu móðurina. Skáldkonan las á eigin tungu en síðan var lesin nýleg ensk þýðing á ljóðunum.
um heim. í fyrirlestri sínum reyndi
hún að greina þróun kvennabarátt-
unnar frá því á sjöunda áratugnum
og lagði áhrerslu á að það skipti
máli hver segði söguna og hvemig.
Hún sagði okkur söguna eins og
hún skynjar hana og notaði m.a.
tónlistardæmi tO þess. Hún byrjaði
á því að segja að ungir feministar
vOdu skOja sig frá „gömlu“ feminist-
unum, þær fyndu þeim allt til for-
áttu og teldu sig vera að setja fram
eitthvað nýtt, t.d. konur eins og Na-
omi Wolf. Nú ríkti annað samband
mOli kynslóða en áður. Feministar
sjöunda og áttunda áratugarins
sóttu sér fyrirmyndir tO mæðra
sinna og formæðra, en ungu kon-
umar í dag gagnrýndu mæðrakyn-
slóðina. Afstaðan tO mæðra og fyr-
irmynda væri eitt af því sem ágrein-
higur væri um. Að mati Braidotti er
þetta ekki réttmætt. Kvennabarátt-
an hefur breyst og það sem skiptir
máli er að átta sig á þróuninni og
túlka hana. Hún skipti sögunni í
þrjú tímabO. Fyrst var tími upp-
reisnar sem greindist í tvennt. Ann-
ars vegar voru þær konur sem
kröfðust þess að fá völd og áhrif,
hins vegar þær sem fyrst og fremst
beittu sér fyrir frelsi kvenna á öll-
um sviðum. Þá kom tími gagnrýn-
innar. Svartar konur, lesbíur og
aðrir hópar gagnrýndu kvenna-
hreyfingar fyrir að vera einsleita
hreyfingu hvítra mOlistéttarkvenna
sem sæju ekkert annað en eigin að-
stæður. Upp rann skeið er mest
áhersla var lögð á fjölbreytOeika
kvenna, mismunandi aðstæður
þeiira og að þær gætu og mættu
vera ósammála. Nú er ímynd
kventöffarans að verða alls ráðandi.
Sjálfstæða konan sem getur allt og
leyfir sér allt, er köld, hörð og yfir-
veguð ef á þarf að halda. Braidotti
spáði því að næsta öld yrði öld
kvenskrímslanna. Hún benti á þann
ótta við konur sem kæmi fram í
NADAW el Sadawi frá Egypta-
landi í ræðustól. Hún hafði af
mikilli reynslu að tniðla og talar
máli kvenna i fátækum löndum
heims. Fyrsta bindi æviminn-
inga hennar er nýkomið út.
kvikmyndum og tölvuleikjum. Menn
eins og Steven Spielberg væru að
reyna að koma körlum aftur á staO
sem húsbændum. MikOl fjöldi bóka
væri nú skrifaður um það hvað
byggi innan kvenlíkamans og kven-
hugans og áherslan væri á vondu
stelpuna sem svífst einskis. Þetta er
veröld þar sem allir verða að berj-
ast með kjafti og klóm.
Karlafræðin
Það má segja að nánast allar
fræðigreinar hafi tO skamms tíma
verið karlafræði, svo mótaðar voru
þær af aldagömlum yfirráðum
karla, viðhorfum þeirra og félags-
legri stöðu. Þetta orðaði bandaríski
sagnfræðingurinn Gerda Lerner
eitt sinn þannig að karlar tækju
sinn helming sem aOa heOdina
(They take the Half for the Whole).
Það er tímanna tákn að farið er að
skoða karlmenn og stöðu þeirra út
frá nýjum sjónarmiðum. Það ber
annars vegar að þakka kvennafræð-
unum, hins vegar þeirri hreyfingu
sem upp er komin meðal karla tO að
kveða niður ofbeldi karla gegn kon-
um. Á fundinum sem ég sótti og
varð all fjörugur, byrjaði Jörgen
Lorentzen bókmenntafræðingur á
því að fara yfir það sem hefur verið
skrifað sérstaklega um karlmenn á
undanförnum árum, s.s. karl-
mennskuhugmyndir, föðurinn, of-
beldi, íþróttir o.fl.
Ungur heimspekingur Knut
Kolnar flutti fyrirlestur þar sem
hann renndi sér fótskriðu yfir sög-
una, fjallaði um ofbeldi og sagði að
áður fyrr hefðu karlar verið metnir
eftir því hve færir þeir voru um að
beita ofbeldi, þ.e. að berjast og verj-
ast. Hann fjallaði um einvígi karla í
tengslum við heiður þeirra, en þau
tíðkuðust langt fram eftir 19. öld-
inni í Evrópu og lifa enn góðu 101 í
kúrekamyndum. Hann tók síðan
fyrir íþróttir, hugmyndir Grikkja
um líkamsfegurð karla og vitnaði tO
orða sænsks íþróttafrömuðar sem
sagði í upphafi aldarinnar að hlut-
verk íþróttanna væri að sætta
stríðsmanninn og þann siðmenntaða
sem byggi í hverjum karlmanni.
Næstur á dagskrá var fyrirlestur
Uta Klein, þýskrar konu sem hefur
unnið að því að skoða uppnma og
eðli þess hemaðaranda sem ein-
kennir Israelsríki og þær karl-
mennskuhugmyndir sem þar búa að
baki. Hún rakti söguna tO síðustu
aldar þegar sú mynd var dregin upp
af körlum í röðum Gyðinga í Evrópu
að þeir væru ýmist vellríkir og feit-
ir, eða grútlinir aumingjar sem ekki
væru tO neins nýtir, lægju í bókum
og væru kvenlegir. Þeim var mein-
aður aðgangur að herjum og lengi
nutu þeir takmarkaðra mannrétt-
inda. Ríkjandi þjóðemishugmyndir
og síðar ungmennafélagshreyfingin
lögðu mikla áherslu á fagra sál í
fögrum líkama (einkum karla) og
þær hugmyndir höfðu áhrif á Gyð-
inga. Þegar Zíonistahreyfingin var
stofnuð var eitt af markmiðum
hennar að byggja upp sjálfstraust
og karlmennsku strákanna. Stofn-
aðir voru íþróttaklúbbar sem báru
nöfn stíðshetja Israelsmanna hinna
fornu og tO varð hugtakið vöðva-
gyðingur (Muskel-Jude). Að mati
Klein hefur þessi hernaðar- og ung-
mennafélagsandi lifað góðu lífi í Isr-
ael og eflst við allar þær styrjaldir
sem háðar hafa verið á þeirri hálfu
öld sem liðin er frá stofnun ríkisins.
Nú hófust umræður og er þar
skemmst frá að segja að upp hófst
mikOl æsingur. Ungar fræðikonur
risu upp, þar á meðal doktor í trúar-
bragðasögu, og vora bálreiðar
yfir því að karlarnir báðir
höfðu alveg látið hjá líða að
minnast á, hvað þá að vitna til
alls þess sem konur hafa ritað
um ofbeldi karla gegn konum
og greiningar á karlveldinu.
Lorentzen álpaðist tO að fara
að ræða um heitar tOfinningar
doktorsins sem hleypti öllu í
bál og brand. Var hart deOt
þar tO upp reis HOkka PietOa
margreynd kona úr starfi Sa-
meinuðu þjóðanna og bar
klæði á vopnin. Hún sagði að
fyrir sér væri það alveg nýtt
að karlar væru farnir að skoða
sjálfa sig og að sér fyndist það
góðs viti. Þar með var friður
saminn.
Konur, ofbeldi og vændi
Tvo fundi sótti ég undir yf-
irskriftinni konur og ofbeldi.
Sá fyrri hófst á sögu þýskrar
konu, sem uppgötvaði eftir
áratuga hjónaband að eigin-
maðurinn hafði misnotað tvær
dætra þeirra. Hún hafði auk
þess sjálf sætt ofbeldi og hafði
alist upp hjá móður sinni sem
var vændiskona í þriðja ríki
Hitlers. Fyrirlesturinn fjallaði
einkum um þær afleiðingar
sem þessi fjölskylduharmleik-
ur hafði á hana og böm henn-
ar. Þá var fluttur fyrirlestur
um umskurð á konum í Afríku
sem olli nokkru uppnámi.
Fyrirlesarinn Cathrine Mu-
dime Akale frá Kamerún lýsti þeim
hryllingi sem á sér stað þegar kyn-
færi stúlkubarna og kvenna eru
skorin, saumuð og jafnvel saumuð
aftur eftir barnsburð að sögn tO að
auka ánægju karla. Eftir þessar lýs-
ingar sagði hún að breytingar á
þessari aldagömlu siðvenju sem
veldur miklum sýkingum og dauða
kvenna yrðu að koma innan frá að
vilja íbúanna sjálfra. Hún sakaði
vesturlandabúa um að vera að troða
sínum siðvenjum og gOdismati upp
á Afríkubúa, en nefndi ekki að búið
er að banna umskurð með lögum í
rúmlega helmingi þeirra ríkja Af-
ríku þar sem hann á sér stað. Þessi
orð hennar komu Ola við margar
konur sem hafa um árabil unnið að
því að skjóta skjólshúsi yfir stúlkur
sem flýja umskurðinn, konur sem
líta svo á að þarna sé verið að mis-
þyrma konum og stefna lífi og
heOsu þeirra í voða með aðgerð sem
þær fái engu um ráðið. Bent var á
að verst væri að þegja og að drop-
inn holaði steininn. Samkvænt ný-
legri grein í Newsweek (5. júlí) virð-
ist umskurður jafnvel vera að
aukast, m.a. sem andóf við vestræn-
um hugmyndum, þannig að konan
frá Kamerún hefur kannski nokkuð
tO síns máls.
Síðari fundurinn fjallaði um
vændi, ofbeldi og klám á norður-
slóðum. Þar er skemmst frá að
segja að konur í Noregi, Svíþjóð,
Finnlandi og Rússlandi hafa stofnað
með sér samtök tO að reyna að berj-
ast gegn ofbeldi gegn konum, sívax-
andi vændi og klámiðnaði á þessum
svæðum. Auk þess kynferðisofbeld-
is sem fyrir var bætist nú við mikill
straumur vændiskvenna frá Murm-
ansksvæðinu yfir tO Norðurland-
anna og hafa þær hreinlega sett allt
á annan endann m.a. í héruðum
Sama. Að baki býr fátækt, atvinnu-
leysi og lág laun, ef laun fást yfir-
leitt giæidd. Allt þetta neyðir konur