Morgunblaðið - 29.07.1999, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 29. JÚLÍ 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Kosovo-Albaninn Adem Gasi segist bjartsýnn á framtíð Kosovo-héraðs
ADEM Gasi er 55 ára Kosovo-Al-
bani sem flúði frá Kosovo 28.
mars síðastliðinn og kom hingað
til íslands ásamt eiginkonu sinni
4. maí. Gasi er fæddur og uppal-
inn í Lazic, sem er lítið þorp í
nágrenni Klína, vestur af Pristína, héraðshöf-
uðborg Kosovo. Foreldrar hans voru bændur
en auk Gasis áttu þau eina dóttur. Gasi sleit
bamsskónum í Lazic þar sem hann gekk í
barnaskóla en í Djakovica stundaði hann fram-
haldsnám. Gasi útskrifaðist svo með lögfræði-
próf úr háskólanum í Pristína. Frá árinu 1991
hefur hann starfað með Kristilega demókrata-
flokknum í Kosovo sem framkvæmdastjóri
flokksins og hefur hann setið fyrir flokkinn á
hinu óformlega þingi í Kosovo frá árinu 1992.
Um 50.000 meðlimir eru í Kristilega demókra-
taflokknum í Kosovo.
Helstu baráttumál Gasis í stjórnmálum hafa
verið að upplýsa önnur ríki Evrópu um ástand-
ið í Kosovo „því það vissi enginn í rauninni
hvað var þar um að vera,“ segir Gasi. Hann
segir það hafa verið erfítt að koma sjónarmið-
um flokksins á framfæri. „Eins og þið vitið
hefur fréttaflutningi í Kosovo og Serbíu verið
stjómað af yfirvöldum í Belgrad og því gátum
við ekki upplýst Kosovo-AIbana né aðra um
ástandið í gegnum fjölmiðla. Við höfðum ekki
tækifæri til að eiga í beinum viðræðum við rík-
isstjórnir í Evrópu og því reyndum við að
koma boðum og upplýsingum til systurflokka
okkai- í Evrópu, þ.e. flokksmeðlima demókra-
taflokka, í von um að þeir kæmu upplýsingun-
um áfram til ríkisstjórna landa sinna.“
Viðbrögðin sagði Gasi hafa verið „góð á end-
anum, eins og raun ber vitni, þrátt fyrir
að Evrópuríkin hafi brugðist svolítið seint
við“. Gasi segir starfsemina ekki hafa ver-
ið hættulausa og í ljósi þess hafi hann og
samstarfsmenn hans beitt öllum möguleg-
um ráðum til að koma boðunum áleiðis.
„Við notuðum öll tiltæk boðkerfí. Faxtæki
voru notuð, skýrslur og skjöl voru lesin
staf fyrir staf í gegnum síma, alls kyns
upplýsingar og gögn voru falin í bílum hjá
fólki sem var á leið til útlanda, eða í far-
angri þeirra sem ferðuðust með lestum og
rútum. Starfsmenn flokksins urðu að fara
huldu höfði eða fela gögn sín vandlega á
sér ef þeir fóru með þau frá einum bæ til
annars.“
Gasi segir lögregluna ítrekað hafa
reynt að koma í veg fyrir þetta upplýs-
ingaflæði og starfsemi flokksins almennt.
„Serbnesk stjómvöld töldu flokkinn ekki
löglegan. Einungis einn flokkur var viður-
kenndur af serbnesku ríkisstjóminni í
Kosovo og það var Lýðræðisflokkurinn,
flokkur Ibrahims Rugova. Aðrir flokkar
störfuðu samt sem áður í Kosovo en vora
ekki viðurkenndir af stjórnvöldum í Ser-
bíu.
Fyrir kom að lögregla handtók flokks-
meðlimi - til að mynda þar sem við voram
við fundahöld á skrifstofu flokksins - fór
með þá á lögreglustöðina þar sem þeir
vora svo lamdir og hvað eina. Eg veit ekki
almennilega hvað þeir gerðu við þá. í
stuttu máli sagt reyndi hún að gera allt til
að koma í veg fyrir starfsemi okkar.“
Öllum skólum fyrir
Albana lokað
,Að mínu mati var ástandið sambæri-
legt því sem var í Suður:Afríku á tímum
aðskilnaðarstefnunnar. Öll völd voru í
höndum lögreglunnar og hún gat farið
með þau eins og henni hentaði. Til dæmis
réðst hún inn á heimili fólks, lagði þar allt
I rúst og fór með karlmennina í fangelsi án
þess að þurfa að útskýra gjörðir sínar fyr-
ir kóngi eða presti. Við höfðum engin völd
og engan rétt.
Frá og með árinu 1989 lokuðu serbnesk
stjórnvöld öllum skólum fyrir albönsk
börn, unglinga og háskólanema í Kosovo.
Albanskir kennarar vora reknir úr störf-
um og krökkunum var ekki einu sinni leyft
að fara á fótboltavelli eða aðra leikvelli í
nágrenni skólanna. Við þurftum því að
koma á laggirnar okkar eigin heimarekna
skólakei’fí þar sem fólk bauð kennurum og
nemendum afnot af húsum sínum undir
kennslu því að við höfðum ekki ráð á að
byggja nýjar skólabyggingar.
Námið var nemendum að kostnaðarlausu þar
sem kennararnir kenndu án þess að fá greitt
fyrir og húsráðendur vildu ekki fá neina
greiðslu fyrir afnot af heimilunum. Reynt var
að safna peningum á ýmsa vegu til að hjálpa til
við rekstur skólakerfísins og Kosovo-AIbanar
sem unnu erlendis sendu peninga heim til
kennslunnar. Svona hefur þetta gengið fyrir
sig í tíu ár.“
Gasi segir mikla einingu hafa ríkt meðal al-
banskra íbúa Kosovo. „Ef það þurfti til að
mynda að mála húsin sem notuð voru undir
kennsluna komu málarar og gerðu það án þess
að fá borgað fyrir. Fólk reyndi að gera allt fyr-
„Draumur minn
hefur ræst -
Kosovo er frjálst“
Hann neyddist til að flýja heimaland sitt, Kosovo, er
Serbar ráku hann ásamt eiginkonu hans og átta þús-
----------------------------—-——---y---
und íbúum Klína frá heimilum sínum í mars sl. I sam-
tali við Hrund Gimnsteinsdóttur segir Adem Gasi,
fyrrverandi dómari og forseti bæjarstjórnar, frá flótta
sínum undir vernd Frelsishers Kosovo um hálendið í
átt til Svartfjallalands, frá hörmungunum sem hann og
fólkið hans hafa þurft að þola í fjöldamörg ár, frá við-
■-______-------------------7-----------
ræðum hans við dómsmálaráðherra Islands og vonir
hans um bjarta framtíð Kosovo-héraðs.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
ADEM Gasi flúði frá Kosovo í mars sl. og er nú staddur á Islandi en stefnir að því að halda aftur heim
hið fyrsta. Gasi er bjartsýnn á framtíð Kosovo-héraðs, sem hann segir vera ríkt frá náttúrunnar hendi
og hýsa duglegt fólk.
ir þjóðina, íyrir börnin og skólakerfið og það
gerði það ókeypis."
Án atvinnu í tíu ár
Gasi talar hlýlega um heimabæ sinn, Klína,
en þar lét hann til sín taka í velferðarmálum
bæjarins. „í bænum og nágrenni hans búa
50.000 manns en í Klína einum búa um 10.000
manns. Á 21 árs starfsferli mínum í Klína vann
ég í tólf ár sem dómari - til ársins 1989 - og svo
var ég forseti bæjarstjórnar.
Til ársins 1989 var réttarkerfið í Júgóslavíu
nokkuð sanngjarnt gagnvart öllum. Eftir það
svipti Milosevic hins vegar alla Kosovo-Albana
réttindum og henti þeim út á götu. Þá var ég
rekinn úr starfi - líkt og flestir aðrir Kosovo-
Albanar í raun og vera.“
Gasi er fjögurra barna faðir, á tvo syni og
tvær dætur sem öll era búsett á Islandi. Elsta
dóttir hans og eiginmaður hennar komu til Is-
lands árið 1987 en með hjálp þeirra komu hin
systkinin til landsins, það síðasta fyrir rúmu
ári. Þau höfðu verið við nám í háskóla í Kosovo
en vegna síversnandi ástands þar ákváðu þau
að koma til íslands.
Gasi vildi reyna að halda börnunum í Kosovo
í lengstu lög því hann stóð ætíð í þeirri trú að
ástandið myndi batna. Þó kom að því að
ástandið var orðið óbærilegt er serbneskir her-
menn ráku Gasi og eiginkonu hans frá heimili
þeirra I Klína. Þvi fylgdu þau fordæmi barna
sinna og flúðu til Islands í byrjun maí.
„Menntað fólk eins og ég vildi ekki fara frá
Kosovo heldur vera þar áfram og búa aðra íbúa
undir það sem var í vændum og útskýra fyrir
þeim hvað var að gerast. Við vildum alls ekki
fara frá Kosovo. Það var aldrei á dagskrá að
gera það.
Albanar sem yfirgefið hafa Kosovo er fólk
sem hrakið hefur verið frá héraðinu. Þetta er
fólk sem hefur þurft að þola margt og því hefur
það flúið. Það flúði ekki vegna þess að lífið átti
að vera betra á Vesturlöndum, sem hefur því
miður verið erfitt að útskýra fyrir mörgum
Vesturlandabúum.
Árið 1980 byrjuðu Serbar að drepa Albana
sem gegndu herþjónustu í Júgóslavíuher. Þeir
myrtu þá á meðan á herþjónustunni stóð og
sendu þá svo heim í líkkistum og gáfu þá skýr-
ingu að þeir hefðu framið sjálfsmorð. Er við
svo opnuðum kisturnar sáum við að viðkom-
andi hafði verið skotinn með tíu skotum.
Hvernig má slíkt vera ef menn fremja sjálfs-
morð?-
Mörg dæmi voru um þetta og því kom að því
árið 1986 að við ákváðum að senda ekki fleiri
Albana í herinn. Júgóslavíustjórn krafðist þess
hins vegar áfram að Albanar frá Kosovo
gegndu herskyldu með þeim afleiðingum að
fjöldi ungra drengja og karlmanna á her-
skyldualdri flúðu til Evrópu.“
Gasi segir þjóðernishreinsanir Serba í
Kosovo hafa verið vel skipulagðar og að í raun-
inni hafi þær staðið yfir í fjöldamörg ár.
„Menntamenn innan serbnesku akademí-
unnar, sem rekin er af hinu opinbera, hafa
í fjölmörg ár verið að ski-ifa um áætlanir
Serba um að „hreinsa" Kosovo af Albön-
um. Til að mynda skrifaði maður að nafni
Ilija Garashanin fyrir hundrað árum um
hvernig standa ætti að þjóðernishreinsun-
um á Albönum í Kosovo. Árið 1937 gerði
það annar þekktur maður innan akademí-
unnar sem heitir Vasa Qubrillovic.
Þótt kaldhæðnislegt sé má að mörgu
leyti þakka það seinni heimsstyrjöldinni að
Albanar hafi, á þessum tíma, komist hjá
því að þessi langtímaáætlun um þjóðernis-
hreinsanir yrði framkvæmd. Milosevic hélt
að nú væri rétti tíminn til að taka þessa
stefnu upp, sem gekk ekki hjá honum því
að Vesturlönd komu okkur til bjargar.
Serbnesk yfirvöld gerðu sér einnig grein
fyrir völdum menntafólks í Kosovo og til
að halda sem fastast um stjórnartaumana
gripu þau til þess ráðs að fangelsa mennta-
fólk þar og ofsækja á annan hátt. I mörg
ár vora serbnesk yftrvöld á eftir þessu
fólki. Það sem var að gerast í Króatíu
komst ekki í hálfkvisti við það sem Serbíu-
stjórn gerði við Kosovo-Albana því í
Kosovo varði ástandið í mörg ár. Vegna
þessara þjóðernishreinsana Serba eru
fleiri Albanar búsettir í Tyrklandi í dag en
þeh’ era í Kosovo.“
Gasi segir óvíst hversu margir Albanar
hafi búið í Kosovo áður en loftárásimar
hófust en íbúafjöldi var skráður þar síðast
árið 1981, þrátt fyrir að slík skráning eigi
að fara fram á tíu ára fresti samkvæmt
lögum. „Um það bil tvær milljónir bjuggu í
Kosovo áður en Serbar hófu að herja á
héraðið en allt frá árinu 1980 hafa Albanar
verið að flýja Kosovo."
Gasi segir stjórnarskrá Serbíu vera til-
tölulega lýðræðislega en stjórnvöld í
Belgrad hafi ekki farið að lögum hennar og
því hafi þau getað blekkt Vesturlandabúa
og leynt því fyrir þeim hvernig ástandið
var í rauninni.
Árið 1989 svipti ríkisstjórn Serbíu
Kosovo sjálfstjórn og frá þeim tíma var öll
löggæsla undir stjórn serbneskra yfir-
valda. „Kosovo-albanskir lögreglumenn
tóku þá ákvörðun að segja upp störfum
sínum í mótmælaskyni því þeir vildu ekki
vera undir stjórn yfnvalda í Belgrad.
Því var svo komið að Albanar í Kosovo,
sem voru 90% af íbúum héraðsins, höfðu
enga albanska lögreglumenn til að gæta
öryggis þeirra. Þessi 8-10% Serba í
Kosovo fóra því með lögreglustjórn yfir
okkur, 90 prósentum íbúanna. Sem dæmi
má nefna var bæjarstjóri eins sveitarfélags
Serbi, þrátt fyrir að allir íbúarnir væra Alban-
ar.“
Mannréttindasamtök
sett á laggirnar
„Ég og mínir samstarfsmenn trúðum því all-
an tímann að friður myndi komast á í Kosovo.
Okkar helsta vandamál var hins vegár að opna
augu fólks í öðram Evrópulöndum og heimin-
um öllum íyrir því hvað raunveralega var um
að vera en ekki einungis því sem það vildi sjá.
Þegar svo var komið að allur lögregluflotinn
var skipaður Serbum, bæði frá Serbíu og þeim
sem bjuggu í Kosovo, átti lögreglan erfítt með