Morgunblaðið - 04.08.1999, Page 34

34 MIÐVIKUDAGUR 4. ÁGÚST 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Andi gam-
alla hluta
MYJVPLIST
Lisf asafnii)
á Aknreyri
SKÚLPTÚR
AÐALHEIÐUR S.
EYSTEINSDÓTTIR
Opið 14 til 18.
Sýningin stendur til 8. ágiíst.
í LISTASAFNINU á Akureyri
stendur nú sýning á verkum Þor-
valdar Skúlasonar sem áður var í
Listasafni Islands. En í minni salp-
um er sýning eftir listakonuna Aðal-
heiði S. Eysteinsdóttur. Aðalheiður
lærði í Myndlistaskólanum á Akur-
eyrir og starfar þar, auk þess sem
hún hefur mest sýnt á Norðurlandi
og er því listunnendum höfuðborg-
arinnar lítt kunn.
Á þessari sýningu einbeitir hún
sér að endurnýtingu alls kyns
Nýjar bækur
• LITLA ljóskubrandarabókin
hefur að geyma 138 valin skeið úr
ævi Ijósku.
• Litía. spilabókin hefur að
geyma 23 spil af ýmsum toga fyrir
alla aldurshópa. Þar á meðal eru
sígild spil, s.s. marías, rommí og
kasína. Einnig eru minna þekkt
spil eins og jassinn, lander, napóle-
on og gullgrafarar.
Utgefandi er Steinegg ehf. Bæk-
urnar eru 8,5 x 6,5 cm á stærð í
handunnu bandi. Bækurnar eru
prentaðar í Prentsmiðjunni Odda
hf. Verð hvorrar bókar um sig er
880 krónur.
gamalla hluta, en hún segir einmitt
í sýningarskrá að það hafi lengi
verið áhugamál sitt. Þessa hluti og
ýmsar smáspýtur festir hún svo
saman í mannamyndir í fullri
stærð, eins konar spýtukarla sem
síðan bera hlutina inni í sér og ut-
an á. Heildarhrifin af þessum
fígúrum eru nokkuð skemmtileg
þar sem þær standa hér og þar um
salinn eins og þær sjálfar séu
komnar til að skoða myndlistar-
sýningu. Samsetningar þessara
gömlu hluta eru líka oft hnittnar,
til dæmis þegar tveir gamlir hátar-
arar verða að kvenmannsbrjóstum
eða gamlar gluggakrækjur að
eymalokkum.
Margir listamenn á þessari öld
hafa fengist við að endurnýta gam-
alt rusl í verkum sínum og tengja
þannig listina við hið daglega líf og
sýna fram á þröngsýnina sem felst í
strangri aðgreiningu upphafinna
lista og lífsins sjálfs. Er þar nær-
tækast að nefna upphafsmanninn
sjálfan, Marcel Duchamp, en fáir
hafa haft eins mikil áhrif á list tutt-
ugustu aldar og hann. Jafnframt
varð list af þessu tagi útbreidd á
sjötta og sjöunda áratugnum með
hreyfingum á borð við Arte Povera.
Það er því margsannað að hægt
er að búa til ágeng og lífseig lista-
verk úr gömlu dóti en hjá Aðalheiði
er eins og örlítið vanti upp á til að
verkin nái að tala til áhorfandans og
verða eftirminnileg. Þau eru vissu-
lega skemmtileg og stundum blátt
áfram fyndin en ná ekki að miðla
sterkum skilaboðum eða gefa hug-
mynd um hvað listamanninum sé
niðri fyrir.
Jón Proppé
SPÝTUKONA eftir
Aðalheiði S. Eysteinsdóttur.
Leyndir dómar
TðNLIST
Skálholtskirkja
SUMARTÓNLEIKAR
J.S. Bach: Goldberg-tilbrigðin.
Helga Ingólfsóttir, semball.
Laugardaginn 31. júlí kl. 21.
ÞRIÐJU og síðustu tónleikar á
viðburðaríkan laugardaginn var í
Skálholti hófust um náttmálaleyti,
er Helga Ingólfsdóttir flutti Gold-
berg-tilbrigði Bachs við furðugóða
aðsókn á miðri verzlunarmanna-
helgi. Það eru þónokkur ár síðan
undirritaður heyrði fyrst túlkun
Helgu á þessu mikla meistara-
verki á sama stað, og verða hér-
umræddir tónleikar eflaust ekki í
síðasta skipti, því Goldberg-til-
brigðin eiga það sammerkt með
mestu gimsteinum tónsögunnar að
geta stækkað og víkkað í það
óendanlega og látið því meir af
mörkum sem maður kynnist þeim
betur með auknum aldri og
þroska. Slíkir lífsförunautar eru
fáir, jafnvel meðal hátinda tónbók-
menntanna.
Ekki er gott að segja hvað helzt
olli því að manni þótti flutningur-
inn sl. laugardag áhrifameiri en í
fyrra skipti. Það væru látalæti að
þykjast muna svo langt um liðinn
atburð í smáatriðum. Engu að síð-
ur kom flutningur Helgu nú fyrir
sem skýrari og klárari í saman-
burði - bæði í útlínum heildar og
áferð einstakra þátta. Það skal
auðvitað ekki útilokað, að viðtöku-
hæfileikum hlustandans hafi eitt-
hvað farið fram í millitíðinni, og
varla hefur betra og kraftmeira
hljóðfæri heldur spillt fyrir. En
mestu hlýtur að skipta áralöng
sambúð túlkandans við þetta
magnaða verk. Sambúð sem virðist
öðrum verkum fremur þurfa að
koma til, áður en djúpstæðir leynd-
ardómar þess taka að skila sér.
Eða hví eru tilbrigðin svo sjaldgæf
á dagskrám yngri hljómborðssnill-
inga sem raun ber vitni?
Menn myndu sjálfsagt benda á
lengdina. 80 mínútna löng tónverk
eru ekki vel fallin til að leggja sali
að fótum sér í einni svipan. Galdur
Goldberg-tilbrigðanna gerist enda
heldur ekki í hvössum virtúósum
sviptingum, þótt vissulega séu til
inni á milli, heldur með hægri
markvissri uppbyggingu sem reyn-
ir jafnt á innsæi og úthald.
Það hefði þurft heila opnu að fara
ofan í hvert einstakt tilbrigði. En
svo hendi sé slæmt af stangli, þá
vakti fljótt eftirtekt hvað leikáferðin
hjá Helgu var yfirleitt jöfn og þétt,
streymandi þar sem það átti við, og
dansandi þar sem Bach lætur tón-
sköpunargleðina renna sér til fóta,
eins og í fyrsta kanoninum (3. tilbr.)
af alls níu, sem strengdir eru eins
og gullperlur með tveggja þátta
millibili á kosmísku talnabandi. 4.
tilbrigðið næst á eftir, tiplandi
spræk sískörun, sveiflaði af afmark-
aðri hrynorku, og þó að 32.-parta-
forslög sicílíönunnar (7.) væru svo-
lítið stirð og nr. 8. fremur sveiflus-
neytt, var Fúghettan (10.) leikin af
hrífandi myndugleika. Rúberað var
á hárréttum stöðum í seinni hluta
13. þar sem hljómaskipti verða
íhugul, og handavíxlamartöð nr. 14
flaug lauflétt sem fis án þess að
neitt væri gefið eftir.
Punktun franska forleiksins (16.)
hefði mátt vera þyngri (til mótvæg-
is við lipurð fúghettu-gikksins í
seinni hluta), og 17. rann svolítið í
belg og biðu, en sexundarkanoninn
þar á eftir var skemmtilega valds-
mannslegur. 19. tilbrigðið var afar
skýrt, og níðþungur léttleiki snertl-
unnar í 20. sveif nærri fyrirstöðu-
laust um loft. Alla breve ricercar-
inn (21.) var tær sem gluggagler,
og hnígandi hálfátturunurnar í 23.,
að ógleymdri hrynrænni hótfyndni
seinni hlutans, komust frábærlega
vel til skila.
„Svarta perlan“ sem svo hefur
verið nefnd (25.), þar sem moll-
kynið kemur fyrst við sögu, var
sérlega innlifuð, og ekki var
minnsta þreytuvott að sjá af 18/16
gikknum næst á eftir eftir nærri
þriggja kortéra úthald. Sérkenni-
legur tremolando-kontrapunktur
nr. 28 verður alltaf einum of áber-
andi á sembal (hér gæti slagharpa
sennilega jafnað betur um styrk),
þótt leikurinn væri annars öryggið
uppmálað.
I 29. tilbrigði, þar sem fyrrgetið
tremolando-frum virðist enn frekar
útfært, bregður fyrir einhverjum
hraðskreiðustu nótum í öllu verk-
inu, og verður að leika líkt og lykl-
amir væru glóandi - vel að merkja
án þess að grunn-tactus fari úr
skorðum. Svo var því miður ekki
hjá Helgu, er flýtti þar allhressi-
lega - líka í endurtekningunum.
Hugsanlegar mótbárur upphafs-
sinna um að á þvílíkum stöðum sé
einmitt lag að tjá fyrrum vanmetna
„tilfinningasemi" barokkmanna
með æstu grunntempó-raski,
hljóma ekki sannfærandi. Þær ná
einfaldlega ekki músíkalskri átt.
En þessi lýti dofnuðu fljótt í
dýrðarljóma heildarinnar, er fest-
ist í vitund hlustandans með síð-
asta tilbrigðinu, hinum fræga
„Fram, fram fylking“-quodlibet
(skemmtilega þýtt sem
„söngvasópur"; gæti „lagflétta"
líka komið til greina?), og loks ít-
rekun upphafsaríunnar. Var þar
með lokið eftirterktarverðu afreki;
áþreifanlegum ávexti langtíma elju
og yfirlegu, sem ástæða væri til að
festa á hljómplötu meðan hæst
stendur.
Ríkarður 0. Pálsson
Islenzkar
kórperlur
TOJVLIST
Skálholtskirkja
SUMARTÓNLEIKAR
Kórverk eftir Smára Ólason, Elínu
Gunnlaugsdóttur, Jakob Hall-
grímsson, Báru Grímsdóttur, Ingi-
björgu Bergþórsdóttur, Gunnar A.
Kristinsson, Harald V. Svein-
björnsson, Örlyg Benediktsson og
Gunnar Reyni Sveinsson. Kolbeinn
Bjarnason, flauta; Kári Þormar,
orgel; Kammerkór Suðurlands.
Stjórnandi: Hilmar Örn Agnars-
son. Laugardaginn 31. júli kl. 15.
MEÐAN erfingjar landsins
flykktust sem læmingjar á úti-
skemmtanir með vökulli athygli
fjölmiðla, hét Sumarhátíðin í
Skálholti í kyrrþey á forvitni
tónlistarunnenda. Og sjá -
kirkjan fylltist út að dyrum! Á
fyrstu tónleikum sl. laugardags
af þrem var á ferð einn yngsti
kammerkór landsins, kenndur
við Suðurland og stofnaður fyrir
ári. Tónleikarnir báru yfirskrift-
ina íslenzk kirkjutónlist forn og
ný í þúsund ár. Viðfangsefnin
voru samt að mestu ný eða ný-
leg kirkjuleg kórverk við forna
texta, og tónhöfundar sumir
hverjir fáséðir á tónleikaskrám.
Lengi getur góður frágangur
batnað, og var það helzti galli
tónleikaskrár að þessu sinni - úr
því allir söngtextar voru birtir,
hinir latnesku þýddir og upp-
runi hvers vandlega rakinn - að
láta tónskáldin liggja í algjöru
þagnargildi.
Utsetning Þorkels Sigur-
bjömssonar á þjóðlaginu Dagur
er, dýrka ber féll niður; hefur
e.t.v. spmngið á tíma, því tón-
leikalengd fór vel yfir hefðbund-
in ldukkustundar mörk. Meðal
lítt kunnra tónhöfundanafna
mátti sjá kennarann og tónvís-
indamanninn Smára Ólason, er
átti fjórar útsetningar eða fmm-
smíðar. Þar af vom fmmfluttar
Sekvenzía Ólafs helga (11712.
öld) og Patris sapientia úr Skóla-
kveri Skálholtssveina 1687, en
endurfluttar útsetningar hans á
Þorlákstíðasekvenzíunni
Innocentem te servavit og ís-
lenzku þjóðlagi við ferðasálm
Hallgríms Péturssonar Ég byrja
reisu mín.
Tímasetning Sekvenzíunnar
var vel til fundin á nýhafinni
Ólafsmessu, sem hér á landi
þokaði fyrir Þorláksmessu af
beinhörðum fjárhagsástæðum. A
cappella ritháttur Smára gekk
út frá íslenzku organum-hefðinni
ásamt að virtist blöndu af faux-
bourdon og frjálsri mótröddun
og lét tvo kóra syngjast á úr
austur- og vesturenda kirkjunn-
ar. Tónleikaskráin ranghermdi
að „fylgirödd“ eftir Smára væri
við Sekvenzíu Ólafs, því orgel-
fylgibassinn reyndist vera í
næsta atriði á eftir, Innocentem
te servavit; fyrst liggjandi
bordúnn við einradda söng, en
síðan með sjálfstæðri hreyfíngu,
er léði módölum gregorssöngn-
um ákveðið tónalt yfirbragð, en
- líkt og fyrri útfærslan - á
smekklegan og sannfærandi
hátt. Áferð Reisusálmsins var
þykkari og hómófónískari, undir
áhrifum sálmkórala samtímans,
og hefði kórinn þar mátt stemma
ögn betur.
Seinni frumflutningur eftir
Smára, Patris sapientia, var
hugvitssamlega fersk útfærsla á
latneskum bragarhætti (vel
kunnum úr Carmina Burana),
þar sem m.a. var leikið með
rímnahrynmynztrinu 4/4-3/4-
4/4-2Z2, en líka beitt einröddun
við ýmist yfir- eða undirbordún
í fimmundum. Enn svo sann-
færandi „stílhreint", að auð-
veldlega hefði mátt ímynda sér
tilvistarmöguleika álíkra kór-
smíða hér fyrr á öldum, hefði
Lárenzíus biskup ekki upprætt
„triplun" á 14. öld.
Eftir fallega rómantíska út-
setningu Jakobs Hallgrímsson-
ar heitins á Veróníkukvæði frá
1998 söng Kammerkór Suður-
lands gamalt helgikvæði, Ég vil
lofa eina þá, við skemmtilega
etnískt litað lag Báru Gríms-
dóttur í balkankenndum fimm-
skiptum takti. Eftir Báru var
seinna frumflutt Forgefins
muntu mér í þokkafullum ný-
rómantískum stíl með ýmist
tutti- eða einsöngvarakór. Elín
Gunnlaugsdóttir lét kórinn
ákalla Drottin af miklum trúar-
hita í hinu stutta Á guð skal
heita, en aftar á dagskrá frum-
flutti KS eftir hana Um það
hvað hégómlegur hlutur veröld-
in sé við tvö erindi úr kvæði eft-
ir Sigurð Jónsson á Presthólum
(d. 1661); frábærlega tæran
módernískan satz með smekk-
legri beitingu klasahljóma sem
sat eftir í huga manns þrátt fyr-
ir örlítið endasleppt niðurlag.
Eftir Sýn mér, sólarfaðir,
mjúkmála útsetningu Jakobs
Hallgrímssonar á lagi Ingibjarg-
ar Bergþórsdóttur, komu við
sögu þrjú kórverk eftir jafn-
marga unga höfunda úr tón-
fræðideild Tónlistarskólans í
Reykjavík, að því er maður frétti
á skotspónum. Frumflutt var
Vakið! Verið viðbúnir eftir
Gunnar A. Kristinsson, fremur
stutt en ágengt. Ave Maria eftir
Harald V. Sveinbjörnsson var og
í styttra kanti, en skildi meira
eftir; upphafin og skýr blanda af
endurreisn, postrómantík og
hóflegri framsækni, gædd fersk-
um og frumlegum hljómasam-
böndum. Loks var fi-umflutt Son
minn f. kór og orgel eftir Örlyg
Benediktsson; sannkölluð fram-
úrstefna með hvínandi þykkum
klasahljómum, sem hljóta að
hafa útheimt sitt af ekki eldri
kór. Sá stóð sig hins vegar með
mikilli prýði og gerði erfiðu
verki góð skil, sem átti sína
áhugaverðu kafla, þótt heildará-
hrif þess væru nokkuð hverful
og leitandi.
Lokavers tónleikanna var hin
18 mín. langa Missa Piccola f.
kór, einsöngvara, flautu og org-
el frá 1982 eftir Gunnar Reyni
Sveinsson við valin erindi úr
Passíusálmunum ásamt
innslögum úr latneska messu-
textanum. Þetta bráðskemmti-
lega og ljóðræna kirkjuverk
Gunnars mætti heyrast oftar,
því fjölbreytni þess, iðuleg
dansandi hrynjandi og austræn
litadýrð gera heildaráhrifin
sérlega áhrifamikil. Organisti
og flautuleikari léku af mikilli
lipurð, þ.á m. eftirminnilegt
dúó í Agnus Dei. Samhljómur
kórsins var að vísu stundum
heldur hrár (sópraninn skar sig
nokkuð úr og þyrfti að ,,þæfa“),
en Kammerkór Suðurlands
sýndi hér sem víðar það mikla
hæfni af ekki eldri hóp að vera
undir dugandi stjórn Hilmars
Arnar Agnarssonar, að ætti að
spá góðu um framhaldið.
Ríkarður Ö. Pálsson