Morgunblaðið - 24.09.1999, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Friðrik
sýnir í Lista-
horninu á
Akranesi
FRIÐRIK Jónsson heldur nú
málverkasýningu í Lista-
horninu, Kirkjubraut 3 á
Akranesi og stendur hún til
4. október.
Sýndar eru vatnslitamynd-
ir og olíumálverk, sem flest
eru ný. Friðrik hefur verið
við nám í Myndlistaskóla
Kópavogs frá 1992 í teikn-
ingu, módelteikningu og síðar
í vatnslitun og olíumálningu.
Kennarar hans hafa verið
Erla Sigurðardóttir, Ingiberg
Magnússon, Kristinn G.
Harðarson og Birgir Snæ-
björn Birgisson. Friðrik hef-
ur sótt námskeið í West Dean
College í Sussex í Englandi
og einnig sótt tvö sumarnám-
skeið hjá Bridget Woods hér
á landi. Þetta er þriðja einka-
sýning Friðriks.
KVIKMYJVDIR
Norræna stult-
og IieimiIdarmynda-
hátídin f
Háskðlabíói
KOSNINGAKVÖLD
„VALGNATTEN"
eftir Anders Thomas Jensen.
DANSKI kvikmyndagerðarmað-
urinn Anders Thomas Jensen hlaut
Óskarsverðlaunin í flokki stutt-
mynda á síðasta ári fyrir hina
snjöllu gamanmynd Kosningakvöld
eða „Valgnatten" en Jensen er
kunnur stuttmyndahöfundur og var
þessi mynd sú þriðja í röð frá hon-
um sem hlaut tilnefningu til
Óskarsins.
Hún segir frá einkar frjálslynd-
um manni sem þolir ekki kynþátta-
fordóma í hvaða mynd sem er en
hefur mikla ást á lýðræðisþjóðfé-
laginu. Hann starfar fyrir hjálpar-
samtök og kvöld eitt sest hann
þreyttur inn á krá eftir að hafa sent
teppi til Albaníu og kemst að því að
hann hefur gleymt að kjósa og það
eru aðeins nokkrar mínútur þar til
kjörstöðum verður lokað. Hann
Spennandi
kosningar
stekkur af stað en
leigubflstj óramir
gera honum lífið leitt
því hver og einn
(hann er sffellt að
skipta um bfla í
vandlætingu sinni) er haldinn kyn-
þáttafordómum.
Jensen nýtir stuttmyndaformið
út í ystu æsar, segir spennandi og
kómíska dæmisögu með yfirbragði
háðsádeilunnar um nútímamanninn
sem reynir að vera fordómalaus
jafnaðarmaður er lætur sér annt
um meðborgara sína en heimurinn
er ekki jafn fullkominn og hann.
Hann reynir hvað hann getur að
vera ekki eins og sá við hliðina á
honum á bamum, sem drekkur
ekki mexíkóskan bjór vegna kyn-
þáttafordóma og sér ekki tilgang-
inn í því að senda teppi til
Albaníu, en sam-
félagið er
þannig úr
garði gert að
það reynist
honum fjarska
erfitt þegar til
kemur. Snjöll saga
meistaralega útfærð.
Trier um Trier
Heimildarmynd um Lars Von
Trier er sýnd í pakka með Kosn-
ingakvöldinu og er líklega fyrir þá
sem aldrei fá nóg af hinum danska
leikstjóra og ólíkindatóli. Hún
heitir Hinir auðmýktu eða „De
ydmygede“ og er eftir Jesper Jar-
gil. Fylgst er með Lars við tökur á
hans síðustu mynd, Fávitunum, en
heimildarmyndin er tekin í sama
dogma-stílnum og hún. Þarna sést
einn athyglisverðasti leikstjóri
Evrópu að störfum og gefur heim-
ildarmyndin góða innsýn í verklag
hans þessa stundina.
Hún gefur líka innsýn í leik-
stjóra sem hefur einstaklega gam-
an af að tala um sjálfan sig. Von
Trier hefur leyft aðgang að hljóð-
upptökum sem hann gerði þegar
hann segist hafa verið vansvefta á
næturnar meðan á tökum Fávit-
anna stóð og talaði inn á segulband
en með þeim eigum við að komast
að sálarlífi hans innri manns.
Hann er eins og opin bók. Talar
um leikarana, ótta sinn við krabba-
mein, um það þegar hann fann sig
ekki í partíum á yngri árum og
hvernig áhrif það hefur á vinnuna
með leikarahópnum í Fávitunum,
hvernig hann fær leikarana til
þess að gera sitt allra besta, kröfu
hans um algjört raunsæi og svo
mætti áfram telja.
Danir virðast sérstaklega upp-
teknir af þessum leikstjóra sínum,
Hinir auðmýktu er önnur langa
heimildarmyndin sem gerð hefur
verið um hann á stuttum tíma, og
fyrir aðdáendur leikstjórans er
hún sjálfsagt ómissandi.
Arnaldur Indriðason
Rússnesk töfrabrögð
Af sýningu Rúnars Gunnarssonar á Mokka.
Engin menn-
ing án rimla
TOMjIST
lláskölabfó
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Sinfóníuhljómsveit fslands lék Píanó-
konsert nr. 1 eftir Pjotr Tsjafkovskfj
og Seheherazade eftir Nikolaí
Rimskfj-Korsakov. Einleikari var
Kun Woo Paik og stjórnandi Rico
Saccani. Fimmtudagskvöld kl. 20.
SAGAN segir að þegar Schubert
sendi Göthe lagið um Álfakónginn
og fleiri lög við ljóð skáldjöfursins,
hafi Göthe þótt lítið tfl tónsmíð-
anna koma og endursent þau án
nokkurs svars. Svipað henti Pjotr
Tsjaíkovskí þegar hann var að
semja fyrsta píanókonsert sinn
1875. Hann vildi tileinka píanósnill-
ingnum Nikolaí Rubinstein verkið,
en píanóleikaranum þótti lítið til
þess koma og hafnaði tileinkuninni.
Göthe og Rubinstein áttu báðir eft-
ir að sjá eftir því að hafa ekki tekið
tónskáldunum betur, og áttu á end-
anum eftir að unna umræddum
verkum. Allt frá frumflutningi Pí-
anókonserts Tsjaíkovskís nr. 1 í b-
moll hefur verkið verið eitt það al-
vinsælasta sinnar tegundar. Verkið
er líka mikilúðlegt og stórbrotið;
heillandi melódíur, trylltir dansar,
þjóðleg stef, ljóðræna og dramatík,
stór hljómsveit og virtúósitetið
áem krafist er í leik einleikarans
engin venjuleg flugeldasýning.
Verkið er í þremur þáttum, og hver
þáttur byggður á innri andstæðum
í stefjum hraða og dýnamík. Sin-
fóníuhljómsveitin lék af miklum
krafti. Rico Saccani valdi tempó í
rösklegri kantinum og leikur
hljómsveitarinnar var snarpur en
mjög öruggur. Einleikari kvölds-
ins, Kun Woo Paik hefur ýmislegt
Gunnlaugur
sýnir á Hötel
Héraði
Egilsstöðum. Morgunblaðið
NÚ STENDUR yfir mynd-
listarsýning Gunnlaugs S.
Gíslason á Hótel Héraði á
Egilsstöðum. Þar sýnir hann
14 landslagsmyndir unnar
með vatnslitum. Allar eru
myndirnar úr íslenskri nátt-
úru, sumar af austfirsku
landslagi. Myndirnar eru mál-
aðar á sl. 2-4 árum en eru þó
flestar nýjar. Þetta er fjórt-
ánda einkasýning Gunnlaugs
en hann hefur einnig tekið
þátt í fjölda samsýninga.
sér til ágætis, þar með talið að geta
spilað tónstigamótív Tsjaíkovskíjs í
samstígum áttundum á svo að
segja ólöglegum hraða upp og nið-
ur hljómborðið. En mikið vantaði á
að þessi píanóleikur hefði eitthvert
innihald umfram það. Ægifagurt
annað stefið í fyrsta þætti var bók-
staflega lamið í gegn, og svo var
um fleiri staði í verkinu þar sem lý-
rík og blíða eiga að ráða ríkjum,
sem andstæður hröðu og kraft-
miklu kaflanna. Það vantaði ekkert
á flinkheitin, en mikið í músíkalska
dýpt. Það voru vonbrigði. Hljóm-
sveitin lék þó mjög fallega; -
strengirnir fóru á kostum, og ein-
staka sólóstef eins og upphaf ann-
ai’s þáttar hjá fyrstu flautu voru
yndislega fallega spiluð. Það eru
ekki nema tveir dagar síðan undir-
rituð fletti síðast í gegnum erlent
tónlistartímarit til að lesa frábæra
dóma um leik Sinfóníuhljómsveit-
arinnar. En svona góð hljómsveit
getur ekki sætt sig við minna en
sólista af sama standard. Það er
augljóst.
Scheherazade var ein af mörg-
um eiginkonum Shakriars soldáns.
Hann var þeirrar skoðunar, að best
væri að lóga eiginkonum sínum
strax eftir brúðkaupsnóttina, til að
koma í veg fyrir að þær fyndu sér
ef til vill aðra elskhuga seinna
meir. Scheherazade var ekki tilbú-
in að gangast undir þetta og barg
lífi sínu með því að segja soldánin-
um sögu strax fyrstu nóttina. Áður
en að sögulokum kom, lést Sche-
herazade sofna, og soldáninn gat
auðvitað ekki látið drepa hana áður
en sögulok voru ljós. Scheherazade
fékk því að lifa aðra nótt, sem var
nógu löng til að hægt væri að hefja
nýja sögu. Þannig leið þúsund og
ein nótt í salarkynnum soldánsins,
við sögur og ævintýr, og þegar þar
var komið, ákvað soldáninn að
hætta þeirri vitleysu að drepa kon-
ur sínar svo grimmilega. Sögur
Þúsund og einnar nætur hafa verið
sagðar æ síðan í ýmsu formi, - í
leikritum, tónlist, dansi og bíó-
myndum. Nikolaíj Rimskíj Korsa-
kov var að vinna við að ljúka við
óperu látins vinar síns, AJexanders
Borodins, um ígor fursta í ársbyrj-
un 1888, þegar hann fékk áhuga á
að semja tónlist í anda Þúsund og
einnar nætur. Auðvitað eru getgát-
ur uppi um að kveikjan hafi verið
hinir austrænu og seiðandi dansar
Pólóvetanna, og vel gæti svo verið.
Rimskíj-Korsakov lauk við hljóm-
sveitarsvítuna Scheherazade um
sumarið, og var verkið frumflutt í
Pétursborg í október sama ár.
Þættir svítunnar eru fjórir. Sá
fyrsti heitir Hafið og skip Sinbaðs
sæfara, annar þátturinn heitir
Saga Kalenders prins, sá þriðji Pr-
insinn og prinsessan unga og sá
fjórði Hátíð í Bagdad, hafið og
skipbrot. Scheherazade á sitt eigið
stef í verkinu, - undurfallegt fiðlu-
sóló, sem gengur í gegnum allt
verkið og bindur það saman í heild.
Soldáninn á líka sitt stef, ábúðar-
mikið, þungt og sterkt, sem heyr-
ist strax í upphafi verks leikið af
málmblásurum. Rimskíj-Korsakov
leit þó ekki svo á að stef Scheher-
azade og soldánsins væru neins
konar leiðarstef eða leitmotiv, frek-
ar en önnur stef sem ganga í gegn-
um alla þættina. Sögurnar eru ekk-
ert tengdar en stefin flakka milli
þátta engu að síður. I endurminn-
ingum sínum ítrekar tónskáldið
þetta, og svo virðist sem það hafi
valdið honum nokkrum heilabrot-
um hvort verkið ætti yfír höfuð að
skoðast sem prógrammúsík. Hann
íhugaði ennfremur að kalla þættina
fjóra eingöngu Forleik, Ballöðu,
Ádagio og Finale.
Hvað sem heflabrotum tón-
skáldsins leið er ekki hægt að neita
því að tónlistin er sterk og mynd-
ræn. Frábær orkestrasjón Rimskíj-
Korsakovs opinberar dulúðug æv-
intýri, heitar arabískar nætur, eró-
tík og spennu fyrir þann sem vill
lesa það úr verkinu sem tónskáldið
ýjar að. Á hvom veginn sem maður
kýs að hafa það, er Scheherazade
magnaður seiður, þar sem tón-
skáldið leikur með litbrigði hljóm-
sveitarinnar af hreinni snilld. Verk-
ið er fyrst og fremst óður til hljóð-
færisins Sinfóníuhljómsveitar. Sin-
fóníuhijómsveit Islands undir
stjóm Ricos Saccanis var í miklum
ham, og lék verkið í einu orði sagt
frábærlega. Saccani stjómaði utan-
bókar og augljós nautn hans af
þessari tónlist skilaði sér í raf-
mögnuðum flutningi verksins. Sig-
rún Eðvaldsdóttir sem lék stef
Scheherazade þurfti ekki að beita
neinum brögðum tfl að laða fram
unaðslega lýrík sem setti svip sinn
á allan flutninginn. Strengjasveitin
var stórkostleg. Ekki voru málm-
blásararnir síðri og drynjandi stef
soldánsins grimma vora beinlínis
hrollvekjandi í flutningi þeirra.
Fjölmargir hljóðfæraleikarar eiga
sólóstrófur í verkinu, og allir sem
einn spiluðu af þeim eldmóð og yndi
sem stjórnandinn lagði upp með.
Lokaþáttur verksins var leikinn af
gífurlegum og músíkölskum krafti,
svo kynngimögnuðum, að varla hef-
ur annað eins heyrst í Háskólabíói.
Þessu verður erfitt að gleyma.
Bergþóra Jónsdóttir.
MYJYDLIST
Mokka,
Skðlavörðustíg
LJÓSMYNDIR
RÚNAR GUNNARSSON
Til loka scptember. Opið daglega
frá kl. 10-23:30, en sunnudaga
frá kl. 14-23:30.
LJÓSMYNDIR hafa ekki öðlast
þann sess sem þeim ber hér heima
og stafar það væntanlega af þeim
leiða misskilningi að ljósmyndun sé
létt verk og löðurmannlegt og geti
þar af leiðandi ekki verið list í sama
skflningi og sú myndgerð sem kref-
ur menn um ákveðið handverk og
mæðu samfara því. Ef til vill ruglar
það okkur í ríminu að við skulum
eiga ljósmyndavél sem auðvelt er að
munda og mynda með. „Hver auli
getur stutt á takkann og tekið
mynd,“ segjum við. „Hvað er list-
rænt við þess háttar verknað?"
Samt hefur ljósmyndin stöðugt
verið að sækja í sig veðrið og nú er
svo komið að hún sést jafnoft á list-
sýningum erlendis og málverk enda
er ekkert lát á tækniþróuninni í
tengslum við hana. Þannig er nú
hægt að stækka ljósmyndir upp í
stærðir stærstu málverka án þess
að fóma nokkru af tærleik smá-
myndarinnar. Þá er litljósprentun
að verða æ fullkomnari með hverju
árinu sem líður, að ógleymdri staf-
rænni myndgerð, en líklega á hún
eftir að leysa filmuna endanlega af
hólmi.
Það er eilítfll ljóður á ráði Rúnars
Gunnarssonar, sem nú sýnir á
Mokka, að gefa engar upplýsingar
um vinnubrögð sín né tækni því
Ijósmyndir hans af hvers konar
girðingum eiga svo sannarlega skil-
ið að gerð þeirra og stærð sé tíund-
uð. Rúnar hefur sýnt það gegnum
tíðina að hann á brýnt erindi við
okkur með myndum sínum.
Skemmst er að minnast Ijósmynda-
bókar hans Einskonar sýnir, frá
1995, þar sem hann brá upp mörg-
um frábærum myndum af mönnum
og mannlífi, heima og erlendis.
Gestir Mokka geta flett bókinni á
staðnum og sannfærst um ágæti
Rúnars sem ljósmyndara, en þar
kom fram ótvíræður styrkur hans í
meðferð litlausrar filmu.
Sýningin á Mokka er mjög ólík
myndunum í bókinni. Hún er öll í lit
og lýsir eins og áður sagði hinum
ýmsu tegundum hólfunar í umhverfi
okkar. Ljósmynd af gömlu, vinalegu
grindverki í gamla bænum hangir
gegnt annarri af rammgerðri girð-
ingunni utan um hegningarhúsin á
Litla Hrauni. Þannig eru verkin
sextán allegorísk; ætluð til að fá
okkur til að hugleiða gjörðir okkar
með því að beina sjónum að þeirri
margtákna athöfn; hvernig við ginV
um í öllum hugsanlegum tflgangi;
góðum sem slæmum. Þótt ef til vill
sé þetta þema ekki ýkja tilkomu-
mikið í sjálfu sér gefur það Ijós-
myndaranum tækifæri til að fjalla
um mikilvægar og almennar menn-
ingarlegar framkvæmdir án þess að
gerendurnir séu þar næm. Með
einkar látlausum hætti lyftii- Rúnar
upp speglinum og neyðir okkur til
að skoða sjálf okkur gegnum eilífa
þörf okkar til að hólfa og girða,
marka okkur bás eða læsa inni.
„Engin menning án rimla" gæti ver-
ið niðurstaða þessarar ágætu sýn-
ingar.
Halldór Björn Runólfsson