Morgunblaðið - 24.09.1999, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1999 37, .
LISTIR
„Önnur vill að allt líti vel út, berst mikið á og er mikil sýndarmennskukona meðan hin er svolítill taoisti og vill bara vera í sinum hannyrðum og ekki
berast mikið á. Þegar þriðji aðilimi kemst svo upp á milli þeirra fer allt úr böndunuin," segir Guðný um systurnar tvær í myndinni, sem Tinna Gunn-
laugsdóttir og Ragnhildur Gísladóttir leika.
Alt fyrir heiður Hússins
„í þeirri fjölskyldu gat aldrei komið fyrir
neitt hneykslanlegt,“ segir í sögu Halldórs
Laxness, Ungfrúnni góðu og húsinu, sem
fjallar um það hvernig var að vera kona af
fínni fjölskyldu fyrir hundrað árum. Guð-
ný, dóttir skáldsins, hefur nú kvikmyndað
söguna og verður myndin frumsýnd í Há-
skólabíói í kvöld. Þröstur Helgason ræddi
við Guðnýju um tilurð myndarinnar og
söguna sem hún segir hafa setið í sér lengi.
HALLDÓR Laxness skrif-
aði söguna um ungfrúna
góðu og húsið árið 1933 og
birtist hún það sama ár í
smásagnasafni hans, Fótataki
manna. í formála að bókinni segir
hann að sögurnar sem hún geymi
eigi eftir að skrifa út og gera að stór-
um skáldsögum. Það varð aidrei úr
en skáldið hafði það eitt sinn á orði
við Guðnýju dóttur sína að einhvern
tíma þyrfti að segja alla söguna um
ungfrúna góðu. Og nú hefur Guðný
tekið upp þráðinn og gert söguna að
kvikmynd í fullri lengd. Hún segir að
þessi saga ætti að höfða til margra
þó að hún sé örugglega ekki ein af
þeim mest lesnu eftir föður sinn.
„Hún er mjög dramatísk en um leið
fyndin. Hún lýsir því hvernig var að
vera kona fyrir hundrað árum. A
þessum tíma hefur auðvitað margt
breyst en þessi saga er samt alltaf að
gerast.“
Fótatak manna var endurútgefin í
smásagnasafninu Þáttum árið 1954.
Þar segir Halldór í nýjum formála að
hann hafi sett þennan þátt um ung-
frúna góðu saman úr sögum sem
góður vinur hans sagði honum, en sá
hafði verið embættismaður víða um
iand. Sumar sögurnar sem þessi
ónafngreindi vinur Halldórs sagði
höfðu gerst fyrir augum hans, sumar
hafði hann eftir öðrum en þó jafnan
án þess að nefna nöfn eða tilgreina
sögustaði. Segist Halldór síðan hafa
aukið við og fellt burt eftir þörfum
skáldskaparins, og bætir við: „Og
hefur reynslan orðið hin sama og
jafnan verður um skáldsögur sem
takast sæmilega, að margur þykist
kannast við einhverja þætti úr sög-
unni. Sennilega hefur áþekk saga
gerst á öllum fjörðum landsins og
víkum þar sem verið hefur mannlíf á
annað borð.“
Guðný segir að það kunni að vera
að eitthvert eitt atvik sé á bak við
söguna en það sé kannski til marks
um sannleiksgildi formála Halldórs
að mikil rekistefna hafi orðið á meðal
aukaleikara, sem sátu við borð á
upptökustað í Flatey, um það hvar
sagan hefði gerst, sagði einn á Höfn í
Hornafirði, annai- á Vestfjörðum, sá
þriðji á Þórshöfn. „Öll stóðu þau fast
á því að þessi saga hefði gerst í
þeirra sveit og það hefur örugglega
verið rétt hjá þeim.“
Systurnar Einlægni
og Velsæmi
Sagan segir frá ungfrú Rannveigu,
prófastsdóttur í ísiensku sjávarþorpi
um síðustu aldamót. Rannveig er
hvers manns hugljúfi enda með
hjartalag engils, aufúsugestur í hús-
um hárra sem lágra og ber alis stað-
ar með sér yl og ljóma. Hún er ekki
sérlega gáfuð til munnsins en til
handanna er hún svo vel að sér að
hún á naumast sinn líka. Eldri systir
ungfrúarinnar góðu er öðruvísi skapi
farin. Frú Þuríður er stórlynd og
rekur hús sitt og eiginmanns síns,
faktorsins, af ákveðni og myndugleik
sem sh'ku fólki sæmir, enda er það í
daglegu tali aðeins nefnt „Húsið“.
Með tilliti til uppruna síns og stöðu í
litlu samfélagi telur Þuríður það
skyldu sína að gæta heiðurs og sóma
fjölskyldunnar í hvívetna, þar má
hvorki sjást blettur né hrukka eða
eins og segh’ í sögunni: „I þeirri fjöl-
skyldu gat aldrei komið fyrir neitt
hneykslanlegt.“ Það verður Þuríði
því mikið áfall þegar systir hennar,
ungfrúin góða, kemur heim úr Hafn-
ai’dvöl sinni trúlofuð dönskum meist-
Morgunblaðið/Ásdís
„Meðan ég tek ekki stóru sögurnar hans, eins og söguna um Bjart eða
Sölku - meðan ég er ekki að eyðileggja fyrir öðrum, því allir eiga sinn
Bjart og sína Sölku, þá held ég að ég sé nokkurn veginn á þurru
landi,“ segir Guðný Hallddrsddttir um glímuna við að kvikmynda sögu
föður síns, Ungfrúna gdðu og Húsið.
ara sem enginn veit haus né sporð á.
Og þá verða góðu ráðin samt fyrst
dýr þegar Rannveig eignast barn í
lausaleik. En velsæmi fjölskyldunar
er í veði og engin meðul of sterk:
„Alt fyrir heiður Hússins."
I lýsíngu Halldórs er Rannveig,
ungfrúin góða, nánast eins og Bibl-
íumynd, svo hjartahrein og saklaus.
Guðný kallai- hana engil. „Það er
rétt að sagan hefur kristilegan und-
irtón, hún er öðrum þræði um fyrir-
gefninguna, um það að maður þarf
að vera sterkur og heill til að geta
fyrirgefið. Það þótti skömm í þessa
daga, sérstaklega hjá fínu fólki að
eiga börn utan hjónabands. Voru
ýmis meðul notuð til þess að losna
við slík börn. Það þurfti að verja
heiður fjölskyldunnar með öllum
ráðum, það er þannig í sumum hús-
um að ekkert má gerast sem þykir
hneykslanlegt. Við þekkjum slík hús
enn þann dag í dag„ bæði venjuleg
heimili, þinghús og önnur hýbýli þar
sem eitt og annað gerist sem ekki er
sagt frá. Þótt allt líti vel út á yfir-
borðinu er ólga og brjálæðisgangur
undir niðri. Stundum getur slíkt
endað með ósköpum, eins og gerir í
þessari sögu.“
Systurnar eru mjög ólíkar. Hall-
dór kallar þær nornir tvær, Ein-
lægni og Velsæmi, og hvorug kann-
ast við hina. Aðspurð segist Guðný
ekki fjarri því að þessar systur séu
enn ósamrýmanlegar andstæður.
„Þær ganga illa upp saman. Önnur
vill að allt líti vel út, berst mikið á og
er mikil sýndarmennskukona meðan
hin er svolítill taoisti og vill bara
vera í sínum hannyrðum og ekki
berast mikið á. Þegar þriðji aðilinn
kemst svo upp á milli þeirra fer allt
úr böndunum."
Norrænn leikarahdpur
Það er auðvelt að sjá fyrir sér að
saga Halldórs eigi vel heima í kvik-
mynd. Frásagnarhátturinn er afar
raunsær. Sögusviðið er dregið ein-
földum og skýrum dráttum. At:
burðarásin er hröð og dramatísk. I
sögunni eru hins vegar fáar svið-
setningar með samtölum í beinni
ræðu. Guðný hefur því væntanlega
þurft að leggja persónum myndar-
innar orð í munn við samningu
handritsins. „Já, vinnan við handrit-
ið tók langan tíma vegna þessa. Sag-
an er sögð undir rós og að nokkru af
fólkinu í þorpinu, það hefur heyrt
ýmislegt og gróusögur ganga. Þetta
gengur illa í kvikmynd. Það var þó
hægt að stela setningum héðan og
þaðan úr sögunni en síðan þurfti ég
að bæta samtölum og öðru við til að
aðlaga hana að kvikmyndaforminu."
Guðný segist hafa verið búin að
undirstinga flesta aðalleikara mynd-
arinnar fyrir nokkru. „Tinna Gunn-
laugsdóttir, sem leikur Þuríði, og
Ragnhildur Gísladóttir, sem leikur
Rannveigu, voru til dæmis búnar að
safna hári í fimm ár til þess að passa
inn í hlutverkin. Upptaka myndar-
innar dróst nokkuð vegna þess að
upphaflegur framleiðandi hélt á vit
ævintýranna í Hollywood þannig að
þær systur voru komnar með hár
niður á lendar þegar við gátum loks-
ins byrjað. Við vorum búnar að ræða
fram og til baka um söguna og þær
systur sérstaklega. Leikararnir í
myndinni hafa raunar allir tekið
mikinn þátt í mótun myndarinnar,
það hafa allir haft skoðanir á sög-

unni.“
Meðal annari’a leikai’a eru Egill
Ólafsson, sem leikur tengdasoninn í
Húsinu og þarf að ganga í gegnum
miklar þjáningar sem eiginmaður
Þuríðar. Sænska leikkonan Agneta
Ekmanner leikur móður systranna.
Reine Brynólfsson, samlandi henn-
ar, leikur þorpshálfvitann. Norð-
maðurinn Björn Floberg leikur sjar-
mörinn sem kemst upp á milli systr- j
anna og danska leikkonan Ghita ■
Nörby leikur einnig lítið hlutverk.
Að sögn Guðnýjar var ákveðið að
nota norrænan leikarahóp í stað al-
íslensks í samráði við Nordisk Film,- '
sem er elsta kvikmyndafyrirtæki á
Norðurlöndum og tekur þátt í gerð
myndarinnar. „Stjórnendur Nordisk
Film segja að það séu takmörk fyrir
því hversu margir góðir kvikmynda-
leikarar séu til á Norðurlöndum og
því sé það þeirra stefna að smala
saman bestu kvikmyndaleikurum úr
hverju landi fyrir sig og kynna þá
sem norræna eða eins og þeir væru
frá einu landi. Þeir líta á Norður-
löndin sem eitt markaðssvæði og að
tungumálið skipti ekki máli. Því tal- •.
ar hver þessara erlendu leikara sitt’ r'|
tungumál í myndinni, að vísu ís-
lenskuskotið. Allir erlendu leikar-
anna höfðu reyndar mikinn áhuga á
að læra einhverja íslensku, hjá ein-
um gekk námið meira að segja svo :
vel að persónu hans var breytt í
Færeying. Þessi háttur var einnig
hafður á í kvikmyndinni Hamsun,
sem Nordisk Film framleiddi og
þóttist takast vel. Þar lék Svíinn
Max von Sydow Hamsun og Ghita
Norby lék konuna hans. Þetta fór
svolítið fyrir brjóstið á Norðmönn-
unum fyrstu þrjár mínúturnar en
síðan var leikurinn svo góður og
sagan líka að það skipti bara engu
máli hvaða tungumál talað var. Eg
held það sama muni verða uppi á ^
teningnum í Ungfrúnni góðu og
Húsinu."
Á þurru landi
Aðspurð segist Guðný ekki hafa í
hyggju að fara að kvikmynda sögur
föður síns í stórum stíl. Það kæmi
aldrei til greina. „Meðan ég tek ekki
stóru sögurnar hans, eins og söguna
um Bjart eða Sölku - meðan ég er
ekki að eyðileggja fyrir öðrum, því
allir eiga sinn Bjart og sína Sölku,
þá held ég að ég sé nokkurn veginn
á þurru landi. Mér líður ágætlega
með þetta vegna þess að ég held að
ég geri honum ekkert til miska, ég
held að hann sé bara ánægður með
þetta.“ +J
Guðný segir að hún hafi rætt mik-
ið um kvikmyndagerð við föður sinn.
„Eitt sinn ætlaði hann sér sjálfur að
skrifa fyrir kvikmyndir. Hann hafði
alltaf áhuga á þessu listformi, nema
hvað hann sofnaði alltaf á hasar-
myndum. Hann hafði góðan smekk.
Var lítt gefinn fyrir Hollywood-
framleiðsluna og ég held að það sé
enn hægt að taka undir með honum
um skort á listrænum metnaði henn-
ar. Stundum finnst manni sem
mælirinn sé alveg fullur af þessu
dóti og maður getur ekki horft á
meira. Þá þykir manni gott að ennj/
sé verið að framleiða myndir hér í
Evrópu þar sem ekki er bara hugsað
um gróða og gróða og gróða.“
HANDVERKSMARKAÐUR
á morgun laugardag kl. 11-16 • Verið velkomin, Handverksfólk.
fj ö r ð u R
- miöbœ Hafnarjjaröar
FUNDUR AMERÍKU:
Kynnist víkingaskipi
og sögu Bjarna
Herjólfssonar!
4T