Morgunblaðið - 24.09.1999, Blaðsíða 36

, 36 FÖSTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ

Til saman
burðar
Um hneigð sem forðum var torfubundin
en lýtur nú hnattvœddum lögmálum.
AF einhverjum sökum
hefur náttúran gert
manninn þannig úr
garði að honum er
eðlislægt að gera
samanburð. Vísast hefur
frummaðurinn tekið að bera helli
sinn saman við gjótu nágranna-
fjölskyldunnar um leið og hann
náði því þróunarstigi að fá skihð
séreignarstefnu Sjálfstæðis-
flokksins. Og enn bera menn
saman kjör sín og hlutskipti í líf-
inu; hvers vegna á Þrúðsteinn á
13 bæði gæfuleg börn og glæsi-
bifreið á sama tíma og bömin
mín em jafnvel leiðinlegri en ég
sjálfur og bfllinn minn er vél-
vædd hryggðarmynd launanna,
sem mér hafa verið skömmtuð í
lífinu?
Samanburður er fyrirbrigði,
sem erfítt er að höndla. Hann
getur bæði
VIDHORF
Eftir Ásgeir andi“, upp-
Sverrisson lýsandi Og
hvetjandi. Og
síðan hefur umfang samanburð-
arins breyst; hann var forðum
torfubundin mannleg hneigð en
á upplýsingaöld geta heilu þjóð-
irnar borið saman kjör sín, lífs-
hætti, stjórnarfar og hvaðeina,
sem fallið er til að draga upp
mynd af samfélaginu.
Fátt er það, sem bregður jafn
skýru Ijósi á hentistefnu margra
íslenskra stjórnmálamanna og
samanburðurinn. Fólkið, sem al-
menningi tekst aftur og ítrekað
að kjósa yfír sig, bregst yfirleitt
illa við ef tekið er að bera t.a.m.
ábyrgð og siðferði í íslenskum
stjórnmálum saman við þær
venjur, sem tíðkast í nágranna-
ríkjunum. Það sama á við ef verð
á nauðsynjavörum, forsjár-
hyggja, skattar og önnur and-
styggileg birtingarform ríkis-
valdsins á Islandi eru borin sam-
an við þau, sem útlendir menn
verða að þola. Þegar hömlumar
og höftin, sem íslenskir stjórn-
málamenn hafa þröngvað upp á
lýðinn í landinu, eru rædd með
tilliti til hlutskiptis annarra
þjóða heldur forystusveitin því
oftar en ekki fram að slíkur sam-
anburður sé í senn villandi, sið-
laus og til þess eins fallinn að
kynda undir óróa í samfélaginu.
Þegai’ niðun-ifsmenn leyfa sér
síðan að bera laun og lífskjör á
Islandi almennt saman við þau,
sem þjóðir t.a.m. annars staðar í
Norður-Evrópu njóta, eru for-
sendurnar með öllu ótækar og
aðferðafræðin meingölluð.
Hins vegar fagnar stjórn-
málastéttin jafnan slíkum sam-
anburði þegar hann leiðir í ljós
óvenju lágt verðbólgustig, lítið
atvinnuleysi eða samkeppnis-
hæfni atvinnulífsins á alþjóðleg-
an mælikvarða. Slysist einhver
útlendingslufsa til að láta út úr
sér að hagstjórn á íslandi
standist fyllilega samanburð við
það sem best þekkist í heimin-
um eru þau ummæli meðhöndl-
uð eins og þjóðin hafi verið út-
valin til að fá höndlað trúarleg
sannindi.
Svonefndir „landsbyggðar-
þingmenn" eru dugmestu sam-
anburðarfræðingar stjórnmála-
stéttarinnar. Þeir klifa á því að
lífskjörin í dreifbýlinu séu ömur-
leg borið saman við þau, sem
höfuðborgarbúa njóta. Lands-
byggðarfólk búi við þvílíkan
skort á menningu að reisa þurfi
sérstök hús til að leiða það út úr
myrkviði andleysis og sálardoða.
Allt er í Reykjavík vegna þess
að samanburður leiðir í ljós að
ekkert er í dreifbýlinu.
Þessi samanburðarfræði hafa
nú náð því stigi að fulltrúar
landsbyggðarinnar eru teknir að
krefjast þess í fullri alvöru að
fólk í dreifbýlinu borgi lægri
skatta til að vega upp á móti
„aðstöðumuninum". Þar hefur
farið fremstur í flokki Guðni
Agústsson landbúnaðarráðherra
og leið undrunarbylgja um þjóð-
félagið þegar í ljós kom að
valdsmanninum var alvara.
Töldu menn enda að Guðni
Agústsson væri að gi'ínast líkt
og hann hefði gert allan sinn
stjórnmálaferil.
Ef samanburður sem þessi er
gildur og úiTæði þau, sem
Guðni Agústsson og aðrir „vin-
ir“ dreifbýlisins boða, réttmæt
er hættan sú að íbúar í þéttbýli,
meirihluti þjóðarinnar, taki að
krefjast þess að hugað verði að
„aðstöðumuni“ þeim, sem ein-
kennir kjör þeirra og þegna
annarra ríkja Vestur-Evi'ópu.
Kann þá að hljóma hæst sú
krafa að verð á nauðsynjavörum
verði fært í það horf, sem þekk-
ist meðal þokkalega siðaðra
þjóða. Nauðsynjavörur eru
hvergi dýrari í Evrópu og þá
staðreynd má rekja til skatt-
heimtu og þeirrar haftastefnu,
sem íslenskir stjórnmálamenn,
hafa, þrátt fyrir allt frelsisgarg-
ið, fylgt til að vernda landbúnað
hér á landi fyrir samkeppni.
Einhverjii' munu vafalaust
benda á fákeppni og einokunar-
aðstöðu lykilfyrirtækja í þjóðfé-
laginu, sem sömuleiðis hafa not-
ið verndar íslenskra stjórnmála-
flokka. Aðrir munu leggja
áherslu á vinnuvikuna, sem er
hin lengsta í Evrópu enda hafa
íslendingar nú uppgötvað að
„frítíminn" svonefndi gerir þeim
kleift að auka internet- og sjón-
varpsnotkun sína til mikilla
muna. Aður en þessi afþreying
var í boði var vinnan sjálfsögð
og viðtekin flóttaleið frá því að
þurfa að eiga óhófleg samskipti
við sína nánustu í innilokun við-
varandi fimbulvetra.
Vera kann einnig að einhverj-
ir óþjóðhollir menn taki að bera
stjórnmálalífið á íslandi saman
við það, sem þekkist erlendis og
krefjast þess að viðtekin viðmið
um siðferði og ábyrgð verði inn-
leidd í lýðveldinu. Aðrir munu
kannski kvarta undan skattpín-
ingu og því virðingarleysi, sem
einkenni meðferð opinberra
fjármuna. Enn aðrir kunna að
setja fram þá skoðun að alræði
stjórnmálaflokka þurfi að víkja
fyrir leikreglum verðleikasamfé-
lagsins.
Samanburðurinn breytist í
takt við tímana. Hnattvæðingin
gerir að verkum að komandi
kynslóðir munu snúa baki við
hugsun öfundsjúka hellisbúans
og líta á heiminn allan sem leik-
svið sitt. Það fólk mun bera sam-
an siði, lífshætti og lífskjör á Is-
landi og í öðrum ríkjum. Stand-
ist samfélagið ekki þá skoðun
verður það einfaldlega ekki sam-
keppnishæft og hæfasta fólkið
velur að setjast að erlendis.
Og hverjir eiga þá að niður-
greiða sþattana fyrir kjósendur
Guðna Agústssonar?
Kom, sá og sigraði
Þorvaldur Þorsteinsson afliendir gesti rós á opnun verks síns, Pour
l/artiste inconmi, í ARC, Borgarlistasafninu í Tokyo-höllinni í París.
MYNPLIST
Sjónþing,
yfirl i tssvn i ng
l>ui*valdar
Þorsteinssonar
Menningarmiðstöðin Gerðubergi
Til 17. október. Opið mánudaga til
fimmtudaga frá kl. 9-21, föstudaga
frá kl. 9-19 og um helgar frá kl.
12-16.
ÞORVALDUR Þorsteinsson er
einhver fjölhæfasti listamaður okk-
ar. A örskömmum tíma hefur hann
skapað sér nafn innan myndlistai'-
innar og leikbókmenntanna með
óvenjulegum efnistökum. Hinn
fjórða þessa mánaðar var haldið
Sjónþing í Menningarmiðstöðinni
Gerðubergi, hvar reynt var að nálg-
ast myndlistarmanninn Þorvald,
þótt ekki væri tími til að fara ofan í
saumana á öðrum þáttum listsköp-
unar hans. Stjórnandi umræðunnar
var Sigmundur Ernir Rúnarsson,
fréttamaður, en spyrlar voru Þór-
hildur Þorleifsdóttir, leikhússtjóri,
og Jón Proppé, listheimspekingur
og gagnrýnandi. Umsjón með sjón-
þinginu hafði, eins og venjulega,
Hannes Sigurðsson, nýráðinn safn-
stjóri Listasafnsins á Akureyri.
Líkt og hæfði sjónvarpsmanni
var í stað pallborðsins komið mikið
og þægilegt sófasett, þar sem Sig-
mundur Ernh' og spyrlamir
breiddu úr sér. I salnum stóð svo
Þorvaldur sjálfur og stjómaði lit-
skyggnuvélinni um leið og hann
rakti lipurlega feril sinn og skoðan-
ir. Svo vel tókst listamanninum að
rifja upp liðin atvik úr lífi sínu sem
listamanns að lítið mæddi á spyrl-
um. Stjórnandinn hélt hins vegar
vel á spöðunum svo að lítill tími fór í
hangs og útúrdúra. Það var með
öðrum orðum óramargt sem gerði
þessa kynningu að einu best heppn-
aða sjónþingi sem haldið hefur verið
í Gerðubergi. Ekki var verra að
húsfyllir var og mikið hlegið, sem
bendir til að menn hafi skemmt sér
hið besta.
Segja má að Þorvaldur hafi kom-
ið, séð og sigrað með rífandi
skemmtilegri framkomu sinni og
heillandi látleysi, þar sem saman fór
greinargóð lýsing á verkum hans og
skýr skilgreining á markmiðum.
Þar sannaðist að Þorvaldur er af-
bragðsgóður kennari sem á gott
með að laða fram viðbrögð áheyr-
enda. Hversu óvenjuleg sem list
hans kann að þykja, borin saman
við það sem menn eiga að venjast
dagsdaglega, virtist hann ná næsta
auðveldlega til gesta þingsins. Voru
þó ábyggilega margir að kynnast í
fyrsta sinn sjónarmiðum í listum
sem eru töluvert nýstárleg og ólík
öllu því sem þeir hafa hingað til
talið heyra til vettvangi myndlistar.
Það herbragð hentaði Þorvaldi
vel að setja sig í spor þess sem efast
um að allt megi kalla list. Stundum
lét hann í veðri vaka að venjuleg
skilgreining þess heitis næði trauðla
yfir þá tegund gjömings sem hann
tileinkaði sér. Það breytti því þó
ekki að eitthvað yrði að kalla fyrir-
bærið. Sem dæmi má nefna þau
fjölmörgu verk Þorvaldar þar sem
hann kemur einhverri fram-
kvæmdakeðju í gang en heldur um
leið sjálfum sér til hlés.
Gott dæmi um slíkt verk er
Draumaskrifstofan, framlag hans til
Nordica-sýningarinnar í Helsinki
1997. I staðinn fyrir að koma sjálf-
um sér á framfæri með áberandi
listaverki opnaði hann hugmynda-
banka með aðstoð fjáröflunar- og
einkaleyfíssérfræðinga. Þangað
mátti almenningur leita með hug-
myndir sínar og freista þess að
hrinda þeim í framkvæmd með
hjálp góðra manna. Það skipti eng-
um togum að skrifstofu þessari bár-
ust endalausar tillögur af alls kyns
tagi meðan á sýningunni stóð og
komust færri að en vildu.
Annað dæmi frá Helsinki er þeg-
ar Þorvaldur reyndi að bjóða þrem-
ur utangarðsmönnum að ganga að
hlýju listasafnsins þar sem hann var
kominn til að taka þátt í sýningu um
samþættingu listarinnar og lífsins
fyrir utan veggi safnsins. Hann fór
þess á leit við stjórn safnsins að ut-
angarðsmennirnir fengju fram-
kvæmdaféð sem honum var ætlað
svo að sem best færi um þá meðan á
sýningunni stæði. Því miður hafnaði
safnið tillögunni og Þorvaldur varð
að láta sér nægja mynd af félögun-
um þrem yfir inngangi sýningarinn-
ar, þar sem þrír kátir vesalingar
buðu gesti velkomna.
Það er þessi háski í verkum Þor-
valdar sem gerir þau svo ómót-
stæðilega mannleg og hann sjálfan
svo gagnheilan sem myndrænan
hugsuð. I viðleitni sinni til að af-
hjúpa hina rómantísku goðsögn um
séníið og gjalda samferðamönnum
sínum það sem samferðamönnunum
ber hegðar hann ser eins og lista-
maðurinn óþekkti. I nóvember 1997
gerði Þorvaldur einmitt minningu
„óþekkta listamannsins" að kjarna
blómaverslunar sinnar í ARC,
gamla Nútímalistasafninu í París,
þar sem hann var einn af þátttak-
endunum í samsýningunni „Hvít
nótt“. Fyrir tuttugu franka gátu
sýningargestir keypt blóm til minn-
ingar um óþekkta listamanninn, en
af þeim hefur verið krökkt í París-
arborg síðustu aldirnar.
Með höfuðin full af hugleiðingum
um nýja landvmninga svo göfugrar
myndlistar í annars hörðum heimi
fór varla kjaftur ósnortinn af þessu
Sjónþingi Þorvaldar Þorsteinsson-
ar. Hina mörgu og fögru sigra hans
má svo sjá í húsakynnum Gerðu-
bergs til sautjánda október.
Halldór Björn Runólfsson
Vísnatón-
leikar í Nor-
ræna húsinu
TÓNLEIKAR verða haldnir í fund-
arsal Norræna hússins laugardag-
inn 25. september kl. 16 þar sem
fram koma vísnasöngvarinn og
textahöfundurinn Geirr Lystrup og
Hege Rimestad fiðluleikari. Dag-
skráin er unnin í samvinnu við
norska sendiráðið. Aðgangur er
1.000 kr.
I fréttatilkynningu segir: „Geirr
Lystrup hefur starfað sem trú-
badúr í aldarfjórðung. Hann er eft-
irsóttur textahöfundur og þekktur
fyrir persónulega og hlýja texta
með brodd gagnvart samfélaginu.
A síðustu árum hefur hann einnig
gert margar einherjaplötur og leik-
verk fyrir börn. Honum hafa einnig
hlotnast ýmsar viðurkenningar, til
dæmis Prpysen-verðlaunin, þrenn
Spellemans-verðlaun og þriggja ára
starfsstyrkur frá hinu opinbera.
Tónleikum Geirrs Lystrup og
Hege Rimestad er ætlað að sýna
breiddina í skáldskap Lystrups.
Aðaláherslan verður lögð á vísur af
þrem síðustu geisladiskum hans
sem gefnir voru út í samvinnu við
hans föstu hljómsveit, „Godtfolk".
Hege Rimestad er eftirsóttasti
spunafiðluleikari Noregs en auk
þess semur hún leikhústónlist.
Nýjasti einherjageisladiskur henn-
ar heitir „Hvite pil“. Hún er líka
fastráðin í sveitinni „Godtfolk".
Auk þess að vera undirleikari
Lystrups á tónleikunum ætlar hún
að flytja atriði ein síns liðs.
Rimestad hefur áður leikið í
norsku hljómsveitunum Veslefrikk,
Tits & Hits og í eigin hljómsveitum
Kaniner tii salgs og Rimestad
Rock/n Polka Band. Hún er eftir-
sóttur tónhöfundur fyrir leikhús og
hefur undanfarin ár leikið með
söngkonunni Mari Boine. Hege Ri-
mestad sameinar þætti úr norskri
þjóðlagatónlist þáttum úr þjóð-
lagatónlist annarra landa, ekki bara
frá Evrópulöndum heldur líka frá
Asíu og þó einkum Indlandi."
Fiðla og píanó
í Stykkis-
hólmskirkju
HALDNIR verða tónleikar í
Stykkishólmskirkju sunnudaginn
26. september kl. 20.30. Flytjendur
eru Sigurbjörn Bernharðsson,
fiðluleikari, og Anna Guðný Guð-
mundsdóttir, píanóleikari.
Leikin verður sónata eftir
Janacek, fjögur rómantísk lög eftir
Dvorák, Fantasía eftir Schönberg
og loks sónata op. 96 fyrir fiðlu og
píanó eftir Beethoven.
Þau Sigurbjörn og Anna Guðný
fluttu þessa dagskrá í Salnum í
Kópavogi í júní sl. við góðar undir-
tektir áheyrenda og gagnrýnenda,
segii' í fréttatilkynningu.
Aðgangseyi-ir er 1.000 kr.
Ókeypis er fyrir 16 ára og yngri.
Kynning á
Kalevala
NÁMSKEIÐ hjá Endurmenntun-
ar- stofnun sem heitir „Kalevala:
Upphaf finnskrar þjóðernisvitund-
ar og bókmennta" hefst mánudag-
inn 27. september.
I námskeiðinu mun Aðalsteinn
Davíðsson, eand.mag. í íslenskum
fræðum, kynna goðsagna- og hetju-
kvæðaflokkinn Kalevala, finnska
samsvörun við íslenskar fornbók-
menntir, Hómerskviður og gi-ískar
goðsögur.
Þess má geta að sýningin „Lengi
lifi Kalevala" frá Gallen-Kallela-
safninu í Helsinki verður opnuð í
Norræna húsinu í nóvember og auk
þess verður dagskrá um Kalevala í
húsinu.
Námskeiðið nær yfir þrjú kvöld;
27. september, 4. og 11. október.
Það er opið öllum sem hafa áhuga á
sagnfræði, bókmenntum og menn-
ingu.