Morgunblaðið - 12.10.1999, Blaðsíða 36

36 ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MENNTUN
Námsnet Háskóli Islands er með námsnet sem styður bæði við kennslu og nám. A því er hagnýtt efni sem nemur
nú þegar hundruðum vefsíðna. Sveinn Guðjónsson ræddi við Jón Erlendsson, forstöðumann Upplýsingaþjónustu
Hí, um Netið og þau nýju viðhorf sem upplýsingatæknin er að skapa í öllu námi.
Breytt
vinnubrögð
í háskólum
• Námsnetið getur sparað mikla vinnu
við óþarfa glósugerð nemenda
• Víðtæk miðlun upplýsinga sem
spannar flesta þætti æðri menntunar
Jón Erlendsson, forstöðumaður Upplýsingaþjónustu Haskóla Islands.
íslenskur prófessor
í forystu fyrir vefvæðingu
UPPLYSINGAÞJONUSTA Há-
skóla íslands efndi nýverið til
kynningarfundar þar sem Dr.
Asgeir Sigurðsson, prófessor í
tannlækningum við University of
North Carolina (UNC) í Banda-
ríkjunum kynnti störf sín að beit-
irigu upplýsingatækni í fræðslu,
en hann hefur haft forystu um
vefvæðingu kennslu í tænn-
læknadeild skólans. Dr. Ásgeir
hefur hlotið mikla viðurkenningu
fyrir störf sín á
þessu sviði. Auk
þess sem hann
sfjómar vef-
væðingu tann-
læknafræðslu
hjá UNC vinnur
hann að gerð
„bókar“á
margmiðlunar-
diski um sér-
grein sma, tannholsfræði.
Upplýsingaþjónusta Há-
skóla Islands hefur frá
árinu 1997 unnið að þró-
un við að koma á laggim-
ar og reka Námsnet HI á vegum
Námsnetsnefndar Háskólans. Um
er að ræða átak til að aðstoþa kenn-
ara og nemendur við HÍ við að
koma hvers kyns kennslugögnum á
Veraldarvefínn, gjaman í sam-
vinnu fyrrgreindra aðila. Að sögn
Jóns Erlendssonar yfirverkfræð-
ings, forstöðumanns Upplýsinga-
þjónustunnar, em nú komnar inn á
vef Námsnetsins nokkur hundruð
vefsíður sem hafa að geyma
hagnýtar upplýsingar um vefsíðu-
gerð, vefkennslu, samvinnu kenn-
ara og nemenda um námsgagna-
gerð sem og þau nýju viðhorf sem
upplýsingatæknin er að skapa í öllu
námi. Stöðugt er unnið að því að
auka og bæta þetta efni. Nokkur
hluti upplýsinganna er nú þegar
öllum aðgengilegur á heimasíðu
UH.
„Við höfum verið í mikilli þróun-
arvinnu allt frá árinu 1997 og höf-
um aflað okkur viðamikilla gagna
um allt er lýtur að vefkennslu,
kennslufræði auk margs annars er
máli skiptir," sagði Jón Erlends-
son, yfirverkfræðingur og for-
stöðumaður Upplýsingaþjónustu
Háskóla Islands, er hann var
spurður um framgang og stöðu
mála hjá „Námsneti Háskóla Is-
lands“. Nú er komið inn á Náms-
netið viðamikið efni sem allir kenn-
arar, jafnt sem stúdentar auk
annarra hafa aðgang að. Nóg er að
byrja með að fara bara inn á slóð-
ina: http://www.hi.is/ljoner, og
rekja sig síðan áfram eftir þörfum,
sagði Jón ennfremur.
Forsaga málsins er sú að á fundi
sínum, 6. febrúar 1997, samþykkti
Háskólaráð tillögur stúdenta í ráð-
inu um að skipa nefnd, Námsnets-
nefnd HÍ, til að koma á laggirnar
og reka „Námsnet Háskóla Is-
lands“. í nefndinni eiga sæti þeir
dr. Magnús Jóhannsson prófessor
og Björgvin Guðmundsson hag-
fræðinemi auk Jóns. Framkvæmd-
in beinist að því að þróa og starf-
rækja stoðkerfi fyrir kennara.
Tilgangurinn er einkum sá að
greiða sem mest götu þeirra við að
koma efni um námskeið sín inn á
Veraldarvefinn.
„Það sem við erum að vinna að
núna hjá Upplýsingaþjónustunni er
annars vegar fyrrgreind aðstoð við
kennarana en einnig að ýta undir
það að nemendur taki virkan þátt í
þessu starfi með þeim,“ sagði Jón
Erlendsson. „Um þessar mundir
erum við meðal annars með stórt
verkefni í gangi sem lýtur að 200
manna námskeiði, þar sem kenna-
rinn, Bjöm Birnir, prófessor, hefur
boðið nemendum full afnot af fyrir-
lestrapunktum sínum að því gefnu
að þeir annist vinnuna við að undir-
búa þá fyrir útgáfu á vefnum. Hóp-
ur nemenda í viðkomandi nám-
skeiði er þegar byrjaður á þessu
verki. Kennarinn mun síðan fara
yfir glósurnar til að tryggja að þær
séu réttar og ítarlegar. Einnig er í
gangi vinna við að aðstoða allmarga
kennara í læknadeild.
Tímafrek glósugerð
„Það gefur augaleið að þetta
sparar feikilega vinnu við óþarfa
glósugerð nemenda," sagði Jón
ennfremur. „Við skulum gera ráð
fyrir að hver stúdent sé um það bil
fjóra til sex tíma í kennslustundum
dag hvern. Gera má ráð fyrir að um
50 til 60% af þessum tímum séu fyr-
irlestrar. Samdóma álit margra
stúdenta er að ein til þrjár klukku-
stundir fari dag hvem í „óþarfa
glósugerð" hið minnsta, það er
skráningu á hvers kyns námsefni
sem nemendur verða að kunna skil
á fyrir próf og ekki er miðlað á ann-
an hátt en í fyrirlestrum. Miðað við
6.500 manna nemendahóp þá má
gera ráð fyrir því að um 10-15.000
klukkustundir fari dag hvem í
þessa „handvirku gagnagerð". Tal-
ið í ársverkum er þessi gagnslitla
vinna um 5-7 ársverk dag hvern.
Við þetta má bæta að margt annað,
svo sem dæmi og lausnir, væri
einnig ástæða til að gefa út. Rétt er
að vekja sérstaklega athygli á því
að hér er ekki á ferðinni peitt sem
er sérstakt vandamál í HI. Um all-
an heim og á öllum skólastigum
tíðkast vinnusóun af þessu tagi.
Vinnusóun í „handvirkri gagna-
gerð“ í HI er langt í frá algild regla.
Margir kennarar eru mjög dugleg-
ir við að miðla nauðsynlegum frum-
og stoðgögnum, ýmist með prent-
un, fjölföldun eða á vefnum. Þetta
dregur mjög úr vinnusóuninni og
mælist vel íyrir meðal nemenda.
Sem betur fer era þessi aldagömlu
vinnubrögð á undanhaldi, meðal
annars vegna tilkomu upplýsinga-
tækninnar og veraldarvefjarins.
Langmestu skiptir þó að skipta
verkum við skráningar- og útgáfuv-
innuna og eins að tryggja gæði efn-
isins með því að gera kennarana að
lykilaðilum í samvinnunni," sagði
Jón Erlendsson.
Námsnetsnefnd HI
Háskólaráð skipaði Námsnets-
nefnd HÍ í febrúar 1997. Frum-
kvæðið að málinu kom frá stúdent-
um og var Björgvin Guðmundsson,
einn nefndarmanna, helsti hvata-
maður tillögugerðarinnar. í nefnd-
inni sitja auk hans þeir Magnús Jó-
hannsson prófessor og Jón
Erlendsson, yfírverkfræðingur og
forstöðumaður Upplýsingaþjón-
ustu HÍ. Mestöll þróunarvinnan
sem unnin er á vegum nefndarinn-
ar hvílir á Upplýsingaþjónusu Há-
skólans. Einkum er um að ræða
mjög víðtæka öflun og miðlun upp-
lýsinga sem spannar flesta þætti
æðri menntunar og kennslutækni.
Sérstök áhersla er á virka hagnýt-
ingu veraldarvefjarins og upplýs-
ingatækni í fræðslu sem og virka
samvinnu kennara og nemenda við
þróun námsgagna og aðferða við
nám og fræðslu.
Umræða hefur verið innan
nefndarinnar á nauðsyn þess að
hluti þess efnis og þeirra gagna
sem verða til í tengslum við nám og
fræðslu innan Háskóla íslands nýt-
ist almenningi hér á landi. Að sögn
Jóns Erlendssonar hefur dr. Magn-
ús Jóhannsson nú þegar unnið
merkilegt starf af þessu tagi meðal
annars með alkunnum pistlum sín-
um í sunnudagsblaði Morgunblaðs-
ins. Flestallir þessir pistlar era að-
gengilegir fyrir allan almenning á
heimasíðu Magnúsar. Námsnets-
nefnd hyggst beita sér fyrir því að
sem flestir kennarar og jafnvel
námsmenn við HI stuðli að almenn-
ingsfræðslu á fagsviðum sín á svip-
aðan hátt.
Samvinna um námsgagnagerð
skilar miklum árangri
í tengslum við vinnuna við
Námsnet HI hefur verið gerð um-
fangsmikil könnun á þáttum er
varða hagkvæmni í fræðslu, það er
aðferðum sem stuðla að sem bestri
nýtingu fjár til að ná sem mestum
og raunhæfustum árangri. Þetta
verkefni, er nefnist „Framleiðni í
námi og fræðslu" er stutt af fjárlag-
anefnd Alþingis. Það er unnið í
samvinnu UH og Kennaraháskóla
íslands sem og allmargra inn-
lendra framhaldsskóla. Bæði verk-
efnin eru náskyld og styðja hvort
annað.
Jón sagði að sú mikla grunnvinna
sem unnin hefur verið í tengslum
við þessi verkefni hefði þegar leitt í
ljós fjölda möguleika til að bæta
nýtingu fjár í menntun sem og að
auka raunhæfan námsárangur.
Síkar áherslur hafa verið afarveik-
ar til þessa innan íslenska mennta-
kerfisins. „Þess má geta að þegar
verkefnið hófst tókst ekki að hafa
upp á neinum gögnum hér á landi
er varða framleiðni í menntun. Nú
er búið að afla viðamikilla gagna,
þekkingar og sambanda á þessu
sviði,“ sagði Jón.
Víða tíðkast að nemendur skipt-
ist á fyrirlestraglósum og úrlaus-
num á einstaklingsgrandvelli,"
sagði Jón ennfremur. „Mun betra
er að allur nemendahópurinn í
hverjum bekk skipti verkinu sín á
milli. Best er þó að slík samvinna
fari fram undir verkstjóm eða rit-
stjóm kennarans sem fer þá yfir
efnið og ti-yggir að það sé rétt. Slík
vinnubrögð eru kennaranum í hag
að því gefnu að leiðréttingar verði
ekki óhóflega miklar. Fullkomlega
skipuleg samvinna um verkskipta
námsgagnagerð var hafin í einum
menntaskólabekk (4Z) árið 1963.
Hún náði skjótlega tO 14 efnis-
flokka, það er orðaglósa, dæma o.fl.
Það sama var gert í verkfræðideild
HÍ árin 1966-1967. Árið 1968 var
síðan hafin samvinna af svipuðu
tagi við kennara deildarinnar sem
gekk afarvel,“ sagði Jón. „Svipað
verk var unnið af UH árin 1990 til
1991 undir heitinu „Samvinna
kennara og nemenda um náms-
gagnagerð". Það gekk afar vel og
vora gefin út yfir 10 rit í verkskiptri
samvinnu þar sem kennarinn ann-
aðist ritsjórn og gæðaeftirlit."
Einn kennarinn í Læknadeild,
Hannes Petersen, sem tók nýlega
upp þau vinnubrögð sem Náms-
metsnefnd HÍ hefur beitt sér fyrir
lagði niður hefðbundna fyrirlestra í
fagi sínu eftir að þeir vora allir
komnir á vefinn og tók þess í stað
upp verkefnakennslu. Fyrir vikið
fékk hann kennsluverðlaun lækn-
anema í janúar á þessu ári.
Breytingar á grundvallar-
viðhorfum
Einn mikilvægasti árangurinn af
þeim verkefnum sem hér er lýst er
stórbætt þekking á veigamiklum
breytingum á grundvallarviðhorf-
um í fræðslu og námi sem á sér stað
um þessar mundir víða í heiminum.
Fjöldi þungavigtarmanna í
menntamálum erlendis er farinn að
tala um að þörf sé á gagngerri end-
urskoðun á rekstri æðri menntast-
ofnana. Helstu drifkraftamir að
baki þessum nýju viðhorfum eru
aukinn skilningur á gildi og mildl-
vægi kennslufræða, tilkoma upp-
lýsingatækninnar og veraldarvefj-
arins sem og stóraukin
alþjóðavæðing fræðslu. Svo dæmi
séu tekin er nú boðið upp á rúmlega
17.000 námskeið á veraldarvefnum
um allan heim.
Svo virðist að mjög mikil aukn-
ing muni verða á slíku framboði á
komandi árum. Algengast sé að
nemendur verði að greiða sam-
bærilegt verð fyrir slíkt nám og
greitt er fyrir hefðbundin símenn-
tanámskeið. Nokkur dæmi eru þó
til um að þau séu í boði á ótrúlega
lágu verði og er ljóst að á slíku gæti
orðið töluverð aukning. Auk
menntastofnana hefur fjöldi stór-
fyrii-tækja og útgáfufyrirtækja
haslað sér völl á símenntamarkaði
með stofnun eigin „háskóla“ (e.
Corporate Universities). Að sögn
Jóns eru slíkir skólar nú um 1.600
talsins. Þeir vinna ýmist einir eða í
samvinnu við hefðbundna háskóla.
„Ein afleiðingin sem blasir við er
gallhörð hnattræn samkeppni á sí-
menntamarkaði sem gæti leitt til
þess í vissum tilvikum að aðOar hér
á landi sem starfa á þessu sviði
verði fyrir nokkram eða jafnvel
verulegum samdrætti á einstökum
sviðum," sagði Jón. „Enn sem kom-
ið er virðist þessi þróun hæg hér-
lendis en því er ekki að treysta að
svo verði lengi.
Þær fjölmörgu og gagngera
breytingar sem hér er drepið á hafa
enn sem komið er ekki hlotið neina
viðeigandi umfjöllun hér á landi.
Innlend umræða um menntamál er
augljóslega í afar þröngum og fá-
breyttum farvegi miðað við þá fjöl-
breytni og grósku sem ríkir á er-
lendum vettvangi.“
Að sögn Jóns Erlendssonar era
fjölmörg dæmi um dugnað kennara
við HÍ við að nýta veraldarvefinn.
„Þótt skólinn hafi ekki verið mikið í
sviðsljósinu borið saman við aðra
skóla, varðandi nýtingu veraldar-
vefjarins í námi og fræðslu, er engu
að síður að finna innan skólans fjöl-
marga duglega einstaklinga í öllum
deildum HI, sem hafa staðið sig vel
í þessu tilliti. Hvað einstökum
deildum viðvíkur þá má geta þess
að mest virðist hafa verið unnið
innan viðskipta- og hagfræðideild-
ar og verkfræði- og raunvísinda-
deildar. Um þessar mundir er í
gangi sérstakt átak í vefvæðingu
fræðslu í læknadeild HI á vegum
námsnetsnefndar HÍ. Atak þetta er
stuttaf kennslumálanefnd HÍ.“
Jón Erlendsson, forstöðumaður
Upplýsingaþjónustu HÍ, lét þess að
lokum getið að allar nánari upplýs-
ingar varðandi þessi mál og margt
fleira væri að sjálfsögðu að finna á
vefsíðu Námsnets HI sem er http://
www.hi.is/~j oner.