Morgunblaðið - 12.10.1999, Blaðsíða 50
MORGUNBLAÐIÐ
50 ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 1999
MINNINGAR
+ Lárus H. Blön-
dal bókavörður
fæddist í Reykjavík
4. nóvember 1905.
Hann iést 2. októ-
ber síðastliðinn.
Lárus var sonur
hjónanna Margrét-
ar Auðunsdóttur og
Haralds Blöndals
ljósmyndara. Systk-
in Lárusar voru
^ Björn Auðunn, f.
21. ágúst 1908, d. 2.
júní 1911; Sölvi
hagfræðingur, f.
25. desember 1910,
d. 11. júní 1989, kvæntur Elsu
Maríu Hedberg; Kirstín hjúkr-
unarkona, f. 9. febrúar 1914, d.
28. september 1955; Björn Auð-
unn rannsóknarmaður, f. 14.
júní 1921, d. 5. apríl 1995,
kvæntur EHen Snæbjörnsdótt-
ur; Gunnar bankafulltrúi, f. 14.
júní 1921, d. 1. nóvember 1997,
kvæntur Ingunni Guðmunds-
dóttur.
Lárus var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Kristjana Bene-
"oiiktsdóttir, f. 10. febrúar 1910,
d. 17. mars 1955. Foreldrar
hennar voru Guðrún Péturs-
dóttir og Benedikt Sveinsson
alþingismaður. Börn Lárusar
og Kristjönu voru: 1) Benedikt,
hæstaréttardómari, f. 11. janúar
1935, d. 22. apríl 1991. Hann var
kvæntur Guðrúnu
Karlsdóttur hús-
freyju. 2) Halldór,
forseti Alþingis, f. 24.
ágúst 1938. Hann er
kvæntur Kristrúnu
Eymundsdóttur fram-
haldsskólakennara.
3) Kristín framhalds-
skólakennari, f. 5.
október 1944, d. 11.
desember 1992. Hún
var gift Arna Þórs-
syni lækni. 4) Harald-
ur hæstaréttarlög-
maður, f. 6. júlí 1946.
5) Ragnhildur bóka-
safnsfræðingur, f. 10. febrúar
1949. Eiginmaður hennar er
Knútur Jeppesen arkitekt.
Barnabörn Lárusar eru fimmtán
og barnabarnabörn sextán.
Seinni kona Lárusar var Margrét
Ólafsdóttir, f. 4. nóvember 1910,
d. 7. júní 1982, skrifstofustjóri.
Foreldrar hennar voru Jakobina
Davíðsdóttir og Ólafur Gíslason
framkvæmdastjóri.
Lárus lauk stúdentsprófi árið
1927 frá Menntskólanum í
Reykjavík. Lagði næstu ár stund
á íslensk fræði við Háskóla fs-
lands, en hvarf frá námi um sinn.
Þingskrifari 1928-1934. Var
starfsmaður Búnaðarbanka fs-
Iands frá 1934-1936 og þá jafn-
framt ritari Kreppulánasjóðs.
Starfsmaður í skrifstofu Alþingis
og umsjónamaður með bóka-
safni þingsins frá 1936 til 1941.
Hann var skipaður bókavörður
við Landsbókasafn Islands
1941 og varð forstöðumaður
handritadeildar safnins 1962
en fékk lausn að eigin ósk
1967. Hann hóf aftur háskóla-
nám 1944 og varð magister
artium í íslenskum fræðum við
Hákóla íslands 1945. Hann
dvaldist í Kaupmannahöfn á út-
mánuðum 1952 við könnun
handrita Sverrissögu í Árna-
safni Magnússonar. Ráðinn
borgarskjalavörður í Reykjavík
1967 og gegndi því starfi til
1971 er hann réðst til Alþingis.
Hann var ráðinn alþingisbóka-
vörður 1975 og gegndi því
starfi til ársins 1982. Hann sat í
fulltrúaráði Máls og menningar
frá stofnun þess 1939 til 1976.
Hann var sæmdur riddara-
krossi fálkaorðunnar 1987. Lár-
us gaf út fjölda ritgerða og
rita. Ásamt Vilmundi Jónssyni
tók hann saman Læknar á ís-
iandi og ásamt fleirum Alþing-
ismannatal 1975. Hann sá um
útgáfu á Sálmum og hugvekj-
um Hallgríms Péturssonar fyr-
ir Tónlistarfélagið, ennfremur
sá hann um útgáfu á Endur-
minningum Sigfúsar Blöndals
og á ritgerðarsafni Þorkels Jó-
hannessonar Lýðir og lands-
hagir ásamt fleiri ritum. Stofn-
un Árna Magnússonar gaf út
rit hans, Um uppruna Sverris-
sögu, árið 1982.
Utför Lárusar fer fram frá
Háteigskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
LARUS H.
BLÖNDAL
Látinn er í hárri elli tengdafaðir
minn Lárus H. Blöndal. I hárri elli
segi ég. Hann eltist en andinn var
éí'Jigandi. Þrátt fyrir líkamleg áfóll
seinustu árin var hann sívirkur og
frjór. Hann las mikið og grúskaði,
fylgdist með fréttum og var óspar á
álit sitt. Þegar Halldór sonur hans
var á förum til útlanda í vor bað
Lárus hann að kaupa fyrir sig nýjar
bækur um stjórnmál í Evrópu,
sagðist vera búinn að lesa nóg um
gamla tíma. Bömum sínum og
bamabörnum var hann algjört upp-
sláttarrit þegar þau þurftu á að
halda. „Hann afi veit allt,“ sagði eitt
bamabamanna, þá komið í Háskóla.
Eg kom á heimili Lárasar og
Margrétar í fyrsta sinn fyrir rúm-
um þrjátíu áram. Fallegt menning-
arheimili þar sem málverk og bæk-
uí’, prýddu veggi og á píanói Mar-
gfetar mátti finna sígild verk og
sönglög og einnig danska slagara,
sem mér fannst einna skemmtileg-
ast. Þegar búið var að reiða fram
kaffi og meðlæti fór Láras með
setningu á frönsku, sem hann hafði
greinilega æft vandlega. Tengda-
dóttirin tilvonandi reyndi hvað hún
gat að skilja setninguna en allt kom
fyrir ekki. Hann neyddist til að
skrifa hana niður og dæsti um leið
sem var vandi hans þegar honum
mislíkaði. Seinna kom hann færandi
hendi með „Franske Stilpvelser" frá
1887, „Histoire de France" frá 1926
og fleiri bækur eftir ýmsa franska
höfunda. Þessar bækur tíndi hann
bókaskápnum til þess að gleðja
tengdadóttur sína og þessar bækur
þykir henni vænt um.
Ég dáðist alltaf að seiglu Lárasar
í glímu hans við Elli kerlingu. Þar
hafði hann betur uns komið var að
þeim leiðarlokum sem enginn fær
umflúið. Hann var bókavörður Al-
þingis fram undir áttrætt og var
kominn hátt á sjötugsaldur þegar
hann sótti tíma í guðfræðideild Há-
skólans í ritskýringu hjá Birni
Magnússyni og trúfræði hjá Jó-
hanni Hannessyni. Þetta gerði hann
sér til ánægju og upprifjunar. Hann
9fói gaman af að dansa og sótti
danstíma fram á níræðisaldur. Ekki
ræddi hann það neitt sérstaklega
við fjölskylduna, en upp komst um
strákinn Tuma þegar sást til hans í
sjónvarpinu. Mullersæfingar vora
hluti af tilveranni og leikfimi fyrir
aldraða. Eins og fólk af þessari kyn-
%[ðá fór hann allra sinna ferða gang-
aifdi eða í strætisvagni. Síðast en
ekki síst þá var Láras drjúgur
spilamaður og eru ófáar þær stund-
ir sem við áttum með honum við
spilaborðið. Lomber var i mestu
uppáhaldi en briddsinn var líka góð-
ur. Það var gaman að sjá blikið í
augunum þegar hann var búinn að
úthugsa eitthvert bragð til að fella
andstæðinginn. Þessar stundir
verða mér alltaf kærar í minning-
unni.
Láras var margslunginn per-
sónuleiki. Hann var þrælpólitískur
alla sína ævi. Var einn af stofnend-
um Heimdallar og síðar Kommún-
istaflokksins og þótt hann yfirgæfi
hann nokkra síðar var hann vinstri-
sinnaður til æviloka. Hann lifði
mikla umbrotatíma í stjórnmálum í
Evrópu og þar er mér hvað minnis-
stæðust frásögn hans af stúdenta-
móti í Falstri sem hann sótti 1933.
Einn af ræðumönnunum var danski
rithöfundurinn Jóhannes V. Jensen.
Þegar korter var liðið á ræðutímann
leit hann á úrið og sagði: „Hér lýk
ég máli mínu og þetta verður mín
síðasta ræða því að Hitler er kom-
inn til valda.“
Láras var gott skáld þótt hann
flíkaði því ekki og talaði jafnvel um
að láta brenna allt slíkt eftir sinn
dag. Hann var jafnframt einlægur
trúmaður og era tveir sálmar eftir
hann í nýju sálmabókinni. Trúmál
ræddum við aldrei, nema hvað ég
spurði hann einu sinni hvort hann
tryði á meyfæðinguna. Hann brosti
bara og sagði: „Hún tanta mín sagði
mér að við ættum ekki að grufla of
mikið. Við skyldum bara trúa.“
Það var gaman að tala við Láras.
Það var farið út um víðan völl og
alltaf var það sama sagan að maður
fór að spyija öldunginn út úr um
skoðanir hans eða lífsreynslu eða
hvað hann hefði verið að lesa. Oft
bar skáldskap á góma. Honum
fannst Þjóðvísa besta ljóð Tómasar
og sagði að margir teldu að kannski
væri Endurminningin eftir Grím
besta ljóð á íslenska tungu. Svör
hans og útskýringar voru skýr og
fræðandi enda var hann leitandi til
hinstu stundar.
Eftir lát Margrétar fluttist Láras
til dóttur sinnar og tengdasonar,
Ragnhildar og Knúts Jeppesen. Þar
bjó hann við gott atlæti. Fyrir
þremur áram fór hann svo á Hrafn-
istu í Hafnarfirði þar sem hann fékk
góða aðhlynningu og leið vel. Það er
mikill söknuður að Lárasi tengda-
föður mínum. Ég mun sakna þess
að heyra ekki Halldór hringja í föð-
ur sinn í miðjum vangaveltum um
eitthvert málefni og segja: „Heyrðu
pabbi...“
Kristrún Eymundsdóttir.
Þegar fregnin um andlát Lárasar
Blöndals barst kom upp í hugann
frásögnin í Gylfaginningu um glímu
Þórs við Elli í híbýlum Utgarða-
Loka.
Lengi tókst Lárasi að standast
við fyrir glímubrögðum elli kerling-
ar svo að það vakti undran og aðdá-
un þeirra sem honum kynntust.
Hann var til æviloka mikill að vall-
arsýn, teinréttur í baki og fyrir-
mannlegur. Helst var það að skert
heym háði honum.
Hitt var ekki minna um vert að
andlegt atgervi og sálarkraftar virt-
ust óskertir og öflugri en hjá flest-
um þótt yngri væra að áram. Ekki
mun þetta þó hafa stafað að því að
lífið hafi alltaf farið um Láras mild-
ari höndum en gerist og gengur eða
að lífsganga hans hafi verið án
þrauta eða áfalla.
Það fór ekki fram hjá neinum
sem hafði kynni af Lárasi, hversu
mikils ástríkis og umhyggju hann
naut af hálfu bama sinna og tengda-
barna. Eflaust hefur sá kærleikur
sem hann var umluktur gert honum
ellina betri en annars hefði orðið.
Þegar Láras fyrir fáum áram varð
að sjá á bak tveimur bama sinna
með stuttu millibili mætti hann því
mótlæti með slíkri stillingu og
æðraleysi að fágætt mátti teljast.
Þó fór svo eins og við mátti búast
að síðustu árin sótti ellin og fylgi-
kvillar hennar æ fastar að og hann
hlaut að hopa fyrir henni. Þar rætt-
ist það sem segir í Gylfaginningu:
„Fyrir því að enginn hefur sá orðið
og enginn mun verða ef svo gamall
er að elli bíður að eigi komi ellin öll-
um til falls.“
í mörg ár eftir starfslok vitjaði
Láras síns gamla vinnustaðar í
bókasafni Alþingis flesta virka daga
og stappaði stálinu í fyrram sam-
starfsmenn sína og kunningja. í há-
deginu var oftast farið út í mötu-
neytið í Landssímahúsinu og síðan
aftur í Þórshamar eða bókasafnið.
Þar komu einnig stundum íleiri
mætir menn, sem nú era sumir
horfnir yfir móðuna miklu, og var
þá oftar en ekki ýmislegt skrafað og
skeggrætt. Komur hans strjáluðust
þó síðustu árin og eftir að hann
fluttist á Hrafnistu í Hafnarfirði
fyrir nokkram árum tók fyrir þær
og var þeirra þá saknað.
Þessar samverastundir voru ætíð
ánægjulegar og uppbyggilegar.
Láras fylgdist glöggt með því sem
var ofarlega á baugi í þjóðfélaginu
og hafði lifandi áhuga á þjóðfélags-
málum. Oft kom það glögglega í ljós
hversu traust minni Lárasar var,
hvort sem um var að ræða ártöl,
menn og málefni eða hvaðeina ann-
að án þess þó að hann væri fastur í
hinu liðna. Hann var afar minnugur
á lausavísur og vel að sér um bók-
menntir fomar og nýjar svo að
hann hafði lítið fyrir því að reka á
stamp þá sem yngri vora að áram.
Sjálfur var hann liðtækur við vísna-
gerð og yrkingar, ef hann vildi það
við hafa, og gott er að minnast þess
nú að sálm á hann í sálmabók þjóð-
kirkjunnar. Ekki var þó minna um
það vert hversu hlýlegur hann var í
framkomu og kíminn og gamansam-
ur þegar því var að skipta. Það var
jafnan stutt í ískrandi hlátur og
græskulausa kímni.
Láras hóf störf hjá skrifstofu Al-
þingis árið 1928. Hann var fyrst
innanþingsskrifari eins og það var
þá kallað, þ.e. ræðuhraðritari. Síðar
gerðist hann fulltrúi á skrifstofunni
og starfaði þar til ársins 1941. Flest
er nú breytt frá því sem þá var. I
meðmælabréfi Lárusi til handa 13.
maí 1959 sem var undirritað af for-
setum þingsins, Jóni Pálmasyni,
Bemharði Stefánssyni og Einari 01-
geirssyni standa þessi orð: „Var
vinnudagur hans jafnan langur, eft-
ir að hann gerðist fulltrúi skrif-
stofustjóra, sem annarra fastra
starfsmanna þingsins. Laun fékk
Láras ekki önnur en mánaðarlaun
sín, fremur en aðrir fastir starfs-
menn, með því að eftirvinna var þá
engum starfsmanni greidd.“
Láras kunni því írá mörgu að
segja um starfshætti á Alþingi á
fyrri tíð og var ekki síst skemmti-
legt að heyra hann segja frá gengn-
um alþingismönnum og þekktum
stjórnmálaskörangum, ræðustíl
þeirra og ýmsum samskiptum við
þá. Það leyndi sér ekki hversu hug-
leikið Alþingi og málefni þess vora
Lárasi. Hann bar mikla virðingu
fyrir Alþingi sem löggjafarsam-
kundu og vildi jafnan veg þess sem
mestan.
Síðar gegndi Láras störfum á
öðram starfsvettvangi við vörslu og
varðveislu skjala og handrita. En
árið 1971 færði hann sig á byrjunar-
reit og hóf störf að nýju hjá skrif-
stofu Alþingis, fyrst við samningu
og útgáfu alþingismannatals, síðan
við endurskipulagningu og forstöðu
bókasafns Alþingis uns hann lét af
störfum. Störf hans við varðveislu
skjala og bóka reyndust farsæl og
árangursrík og búa söfnin enn að
verkum hans á marga lund, enda
þótt breyttir tímar hafi raunar haft
endaskipti á þeim söfnum sem hann
starfaði við. Starfsferil sinn rifjaði
hann upp í fróðlegu viðtali sem birt-
ist 1993 í fréttabréfi Félags um
skjalastjóm.
Þegar sá sem þetta ritar heim-
sótti Láras síðast í sumarbyrjun
ásamt tveimur fyrrverandi sam-
starfsmönnum hans í bókasafni Al-
þingis var hann sjálfum sér líkur, þó
svo að kraftar færa dvínandi. Hann
rifjaði þá upp m.a. sumarvinnu sína
á skólaárum við lagningu símalína
fyrir norðan og víðar um land. Hann
vék að því hversu mikið lán það
hefði verið fyrir sig, fátækan skóla-
pilt, að fá trausta sumarvinnu.
Einnig benti hann á hversu mikil
bylting hefði orðið í sveitum lands-
ins með tilkomu símans. Hann
minntist þess með glampa í augum
hversu þakklátt fólk var víða þeim
verkmönnum sem unnu við það að
færa því samband við umheiminn.
Og við minnumst Lárasar eins og
hann var þennan bjarta sumardag.
Skýr í hugsun og minnugur á liðna
tíð, alúðlegur og hlýlegur í viðmóti.
Með réttu mátti heimfæra upp á
hann hið fornkveðna: „Glaður og
reifur skyli gumna hver, uns sinn
bíður bana.“
Blessuð sé minning Lárasar
Blöndals.
Jón E. Böðvarsson.
Lárus fomvinur minn er horfinn
úr þvísa ljósi, nær hálftíræður að
aldri, fæddur árið 1905. Milli okkar
voru næstum tveir tugir aldursára.
En þegar við voram saman fann ég
þó aldrei annað en við værum jafn-
aldrar, nema hvað „minnisvídd"
hans teygðist að sjálfsögðu lengra
aftur í tímann, mér til fróðleiks og
skemmtunar í samræðum okkar.
Við voram báðir dálítið dómharðir,
en ævinlega sammála í dómum okk-
ar. Og við vorum ekki síður einhuga
um að njóta þess sem okkur þótti
vel gert eða hnyttilega orðað. Láras
var glaðvær og kunni margar
kýmnisögur sem hann fylgdi eftir
með dillandi hlátri djúpt frá brjósti.
Ég kynntist honum fyrst lauslega
þegar ég var ungur stúdent en hann
bókavörður í Landsbókasafninu.
Hann var hæglátur og virðulegur,
afgreiddi mann með kurteisi og
greiðvikni. Fríður maður sýnum, í
hærra lagi eftir því sem Islendingar
gerðust þá, beinvaxinn og bar sig
vel; augun skær og gáfuleg, en við-
kvæmnislegir drættir kringum
munninn. Ég horfði upp til hans í
smæð minni, en vissi annars h'til
deili á manninum.
Uns hann kom til Kaupmanna-
hafnar á útmánuðum veturinn 1952
og tók til starfa í Amasafni. Þar var
þá einnig daglegur vinnustaður
minn og hafði svo verið um nokk-
urra ára skeið. Þá tókst með okkur
Lárasi traust og innileg vinátta sem
aldrei bar skugga á.
Þegar ég renni nú augum til
baka, skil ég að við voram ekki að-
eins komnir á þennan stað tii svip-
aðra starfa heldur og af svipuðum
ástæðum og af hvötum sama
manns: Við áttum báðir að búa til
prentunar hvor sitt bindi af Islensk-
um fomritum, hinu vandaða og vin-
sæla ritsafni sem hófst með útgáfu
Sigurðar Nordals á Egilssögu 1933.
Láras skyldi gefa út sögu Sverris
konungs en ég svonefndar Eyfirð-
inga sögur - Svarfdælu meðal ann-
arra. Nordal var útgáfustjóri Forn-
ritanna, og hann hafði sent eða
kvatt okkur báða til Hafnar til að
kanna handrit sagnanna, og helst að
gera fyrst úr garði fullkomnar
handritaútgáfur til undirbúnings
hinum alþýðlegu útgáfum Fomrita-
félagsins.
En þama var að mörgu leyti ólíku
saman að jafna. Svarfdæla er frem-
ur stutt saga og mestur hlutinn að-
eins til í pappírshandritum, ungum
og auðlæsilegum. Þau reyndust þar
á ofan gagnslausar uppskriftir öll
nema eitt, og þá þurfti ég aðeins að
búa það til prentunar og skrifa svo
stutta greinargerð um hin ónýtu
handritin. En Sverrissaga er hins-
vegar löng og varðveisla hennar af-
ar flókin. Hún er varðveitt í fjóram
heillegum skinnhandritum frá mið-
öldum og allmörgum brotum - auk
yngri pappírshandrita, og ber tals-
vert á milli. Til að gera vandaða út-
gáfu þarf að kanna þetta allt, rýna í
torlæsilega staði, flokka handritin
eftir skyldleika, ákvarða grandvall-
artexta - stundum fleiri en einn,
skrifa upp og prenta allt sem á milli
ber í öðram handritum o.s.frv.
Láras hóf ungur nám í íslenskum
fræðum við Háskóla Islands. Helsti
lærimeistari hans, Sigurður Nordal,
fann fljótt hve mikið bjó í þessum
gáfaða stúdent og tók við hann ást-
fóstri sem entist meðan báðir lifðu.
Þegar Láras virtist um skeið hafa
lagt háskólanámið á hilluna, hafði
stofnað heimili og fengið fast emb-
ætti, hratt Sigurður honum aftur af
stað við lærdóminn; og þegar kom
að kollhríðinni útvegaði hann hon-
um gott orlof frá starfi hans við
Landsbókasafnið. Þannig lauk Lár-
us með prýði meistaraprófi í ís-
lenskum fræðum árið 1945, þegar
hann stóð á fertugu. Aðalritgerð
hans fjallaði einmitt um Sverris-
sögu: Hvernig er Sverrissaga sam-
an sett? Og þegar Nordal var orð-
inn sendiherra í Kaupmannahöfn
kallaði hann Láras þangað til að
rannsaka handrit sögunnar og bauð
honum vist í sendiherrabústaðnum
hjá þeim Olöfu. Um vorið eða
snemma sumars kom svo Kristjana
kona hans til Hafnar og þau fóra í
skemmtiferð suður í lönd. Lífið
sýndist brosa við þeim.
En allt er hverfult. Nokkra eftir
heimkomuna kenndi Kristjana þess