Morgunblaðið - 12.10.1999, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 1999
f-----------------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ

Um
söguna
Endirinn lúrir í jjarlægri nálægð,
sífelldlega skotið á frest.
MIKILVÆGI sög-
unnar í þekkingar-
kerfi mannsins jókst
verulega á síðustu
öld. Sköpunarverkið
var ekki kyrrstætt og eilíft, eins og
skynsemishyggja upplýsingarinn-
ar sá það, heldur síbreytilegt og
forgengilegt, hver hlutur var háð-
ur framrás tímans, hver hlutur átti
sér sögu. Nákvæm flokkun hlut-
anna tók nú ekki mið af ytri ein-
kennum heldur var það umfram
allt framrás tímans sem sagði til
um hvernig og hvers vegna fyrir-
bæri tengdust eða líktust hvert
öðru. Menn skipuðu þeim niður í
tímaröð og settu þau í sögulegt
samhengi. Ef tveir hlutir tengdust
á einhvern hátt var ástæðan ekki
sú að þeir sætu hlið við hlið í skyn-
sömu flokkunarkerfinu heldur
fyrst og fremst sú að þeir höfðu
orðið til á sama tímaskeiði í þróun-
arsögunni (sbr. Foucault, Orðin og
hlutirnir).
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
Þessi áherslu-
breyting í hugs-
un mannsins
setti hugmynd-
ina um tímann á
oddinn og ýmsa fylgifiska hans.
Ailt frá því að sagan gagntók okk-
ur á síðustu öld höfum við þannig
verið með þróunina, upphafið og
endinn á heilanum. Bók Darwins
um Uppruna tegundanna er auð-
vitað erkimynd þessarar þrá-
hyggju og fyllti fræðingana mikl-
um eldmóði í leit að uppruna
hlutanna, ekki bara mannsins og
umhverfis hans heldur einnig
hugsana hans og tilfinninga - ein-
hvers staðar hlýtur allt að byrja.
Sagan hefur upphafið upphafið, í
því hafa svörin við leyndardómum
lífsins falist. En á sama tíma hefur
endirinn sveipast mýstískri hulu.
Hann tilheyrir goðsögunum, hefur
enn ekki verið skrifaður inn í
handritið nema sem möguleiki,
einhvers konar ekki-atburður; lúr-
ir í fjarlægri nálægð, sífelldlega
skotið á frest.
Nú í lok tuttugustu aldarinnar
(og annars árþúsunds) halda sumir
því fram að sagan sjálf sé liðin
undir lok, að endalok sögunnar
hafi þegar orðið sem þýði (í tákn-
rænum skilningi) að endalok
heimsins, sem allir hafa verið að
bíða eftir, komi aldrei. Sumir segja
þetta afleiðingu af pólitískri þróun
undanfarinna ára. Sagan varð til
sem díalektísk framvinda á síðustu
öld, í lok þeirrar tuttugustu hefur
þessi framvinda stöðvast í kjölfar
þess að stríðandi andstæður leyst-
ust upp, þær sættust og urðu að
hinu Sama. Einræði nýfrjálslynd-
isins hefur með öðrum orðum
stöðvað framgang sögunnar, síð-
asti atburður hennar varð í Berlín
1989 (t.d. Fukuyama, The End of
History and the Last Man).
I augum franska fræðimannsins
Jean Baudrillard liggur þetta ekki
alveg svona ljóst fyi-ir. Sagan er
vissulega á enda sem línuleg fram-
vinda en það hefur önnur saga
komið í staðinn, saga endur-
vinnslunnar. Arið 2000 - sem
margir hafa séð sem stund enda-
lokanna - mun ekki koma, að mati
Baudrillards, vegna þess að sagan,
eins og við höfum skilið hana hing-
að til, er skáldskapur, hún er til-
búin hugmynd um að sagan gerist
sem röð orsaka og afleiðinga.
Þetta þýðir samt ekki að sagan
hafi liðið undir lok - hún mun
halda áfram, bara í aðra átt. I
fjölmiðlunum hlaðast atburðir nú
upp og dreifast í allar áttir á
þvílíkum ógnarhraða að þeir
tilheyra ekki lengur tímarúmi
sögunnar eða sögubókanna
öllu heldur, þeir geta eingöngu
tilheyrt ofurverulegu tímarúmi
fréttanna þar sem hver atburð-
urinn flæðir yfir annan í brota-
kenndum myndskeiðum. Eina
sagan sem við upplifum nú er
þess vegna saga sem er þegar
liðin, endurunnin saga.
Baudrillard telur að þessir
undarlegu póst-módern tímar
séu endurvinnsla á nútíman-
um, við séum nú að endurvinna
eða jafnvel endurlifa sögu tutt-
ugustu aldarinnar. Tilgangur-
inn er öðrum þræði að leiðrétta
það sem miður fór, bæta fyrir
mistökin, leita fyrirgefningar.
En baka til glittir líka í þrána
eftir að eiga sögu áfram, að
vera hluti af sögu, að taka þátt
í hugmyndafræðilegum átök-
um, að hafa eitthvað að segja
sem brýtur gegn ríkjandi
skipulagi en staðfestir ekki að-
eins einræðið. Eftir að sagan
og atburðir hennar hurfu inn í
stjömuþoku fjölmiðlanna erum
við því dæmd til að endur-
framleiða að eilífu sögulega
framvindu aldarinnar, díalekt-
ísk átök hennar, úr sér gengna
hugmyndafræðina.
Þessa sjást merki í stjórn-
málum þar sem ímyndir
dauðra hugsjóna dúkka upp í
umræðum um hvert málið á
fætur öðru, eins og fjallað hef-
ur verið um áður í þessum
dálki. Þessa sjást einnig merki
í póstmódernískri list þar sem
listasagan er endurunnin í sí-
felldum tilvitnunum í eldri
verk. Og þessa sáust merki í
stríðum í Persaflóa og á Balk-
anskaga þar sem tilraunir voru
gerðar til að hefja heimsstyrj-
öldina þriðju og endurvekja
kaldastríðið (The Illusion of
the End).
Endurvinnslan er þannig
táknmynd póstmódernismans,
eftir-nútímans, nútímans sem
er í raun kominn aftur, bara í
einhverju öðru veldi, í x-ta
veldi eins og Baudrillard segir
á einum stað: „Einu byltingar-
kenndu breytingarnar sem
verða á hlutunum nú til dags
stafa ekki af díalektískum
átökum, heldur verða þær þeg-
ar hlutirnir eru hafnir upp í x-
ta veldi, hvort sem er fyrir til-
verknað hryðjuverka, í íróníu
eða eftirlíkingu. Díalektíkin
gegnir engu hlutverki lengur,
algleymið hefur komið í hennar
stað. Hryðjuverk birta ofbeldið
í algleymi, ríkið birtir samfé-
lagið í algleymi, klám birtir
kynlífið í algleymi, fáránleikinn
birtir hið myndræna og leik-
húslega í algleymi, o.s.frv. Svo
virðist sem hlutirnir hafi glatað
fallvaltleikanum og röklegar
skilgreiningar eigi ekki lengur
við, þeir geti aðeins endurtekið
sig sjálfa í sístækkandi og
gagnsæju formi. Þannig er því
farið með „hið hreina stríð“
Virilios: það er óraunverulegt
stríð í algleymi, mögulegt og
alls staðar nálægt. Jafnvel
geimferðir eru mise en abyme
þessa heims. Alls staðar er
veruleikavírusinn og sjálf-
speglunin að ná yfirhendinni,
leiðandi okkur inn í algleymi
sem er líka algleymi tómlætis-
ins“ (Cool Memories).
Börnin okkar
UNDANFARIÐ
hafa birst greinar í
Morgunblaðinu um
leikskóla og þann
vanda sem að þeim
steðjar nú um stundir.
Hafa yfirvöld verið
kölluð til ábyrgðar og
sagt að þau beri bæði
lagalega og siðferði-
lega ábyrgð á börnum
allra borgarbúa.
Þessu er ég sammála.
Lagalega skyldan um
að sveitarfélög skuli
sjá börnum fyrir leik-
skólaplássum er ótví-
ræð, þó segir ekki til
um hversu langt skuli
ganga í þeim efnum hvað varðar
tímalengd á dag né frá hvaða aldri
börn eiga rétt á leikskólaplássi. Eg
er þeirrar skoðunar að siðferðilega
skyldan sé rík og að í henni felist að
sveitarfélögum ásamt foreldrum
beri að búa börnum þroskavænlegt
umhverfi þar sem þau njóti öryggis
og um leið að koma sem best til
móts við þarfir foreldra.
Að standa með börnum
Það var einmitt vegna þessarar
skoðunar minnar sem ég tók þátt í
því á síðasta kjörtímabili að breyta
því ófremdarástandi sem ríkti í
leikskólamálum í Reykjavík. Svona
aðeins til að rifja það upp þá gátu
giftir foreldrar ekki svo mikið sem
sótt um heilsdagspláss fyrir börnin
sín. Leikskólamir voru að miklu
leyti byggðir upp sem hálfsdags-
leikskólar og ekki var óalgengt að
börn fengju ekki pláss fyrr en þau
voru fjögurra til fimm ára gömul.
„Hálfsdagsstefnan“ þýddi að for-
eldrar, þeir sem á annað borð fengu
pláss, voru að keyra
börnin á milli staða í
hádeginu frá leikskól-
anum til dagmæðra,
ættingja eða jafnvel að
eldri systkini (oft litlu
eldri) leystu vandann
á meðan foreldramir
voru í vinnu. Það sá
auðvitað hver hugs-
andi manneslga að
þetta var ekki hægt að
bjóða börnum upp á.
Að byggja hús
Það var þetta ást-
and sem olli því að
Reykj avíkurlistinn
ákvað að setja leik-
skólamál í forgang og gera átak í
leikskólabyggingum. Okkur fannst
nefnilega að borgaryfirvöld bæru
mikla ábyrgð á velferð barna í
borginni. Og húsnæði þarf að vera
fyrir hendi til að hægt sé að reka
leikskóla.
Við gerðum okkur líka glögga
grein fyiir því að „það er ekki nóg
að byggja hús...“ Til þess að reka
góðan leikskóla þarf vel menntað
og hæft starfsfólk. Það var þess
vegna sem:
umfangsmikil stefnumótunar-
vinna fór fram hjá Leikskólum
Reykjavíkur
20 ára afmæli Leikskóla Reykja-
víkur (áður Dagvistar barna) var
fagnað meðal annars með mennt-
unarátaki meðal starfsfólks
kannanir á viðhorfum foreldra
hafa verið gerðar
þróunarsjóður var stofnaður
ferðasjóður fyi’ir leikskólakenn-
ara var stofnaður
Það hefur lengi verið mikið
áhyggjuefni hversu fáir leikskóla-
Leikskólar
Það vantar leikskóla-
pláss, segir Kristín
Blöndal, og það vantar
starfsfólk til að vinna á
leikskólunum.
kennarar eru til í landinu. Þess
vegna höfum við ítrekað hvatt yfir-
völd menntamála til að taka fleiri
nemendur inn í leikskólakennaran-
ám.
Til að leggja okkar af mörkum
áttum við hjá Leikskólum Reykja-
víkur frumkvæði að því að sett yrði
af stað undirbúningsnám fyrir leik-
skólakennaranám, fyrir starfsfólk á
leikskólum í samvinnu við Kenn-
araháskólann. Það nám stunduðu
30 nemendur í vetur.
Þenslan
Þó að það geri ástandið á leik-
skólunum ekki betra finnst mér
rétt að það komi fram að starfs-
mannaskortur er hvorki bundinn
við leikskóla né Reykjavík. Mikil
þensla í samfélaginu veldur því að
það vantar fólk í flestar starfs-
greinar. Um það vitna tugir auglýs-
ingasíðna í dagblöðunum í hverri
viku þar sem auglýst er eftir fólki í
öll möguleg störf og skemmst er að
minnast þess að flytja þurfti inn
hundrað iðnaðarmenn til að klára
Kringluna. Samkeppnin um starfs-
fólk er því eitilhörð, sem stendur er
hreinlega ekki til nægilega margt
starfsfólk í landinu til að sinna þeim
störfum sem til falla. Það er nokkuð
Kristín
Blöndal
Framtíð Háskólans -
rannsóknarsetur eða
kennslustofnun?
NÝLEGA var und-
irritaður samningur,
með fyrirvara um
samþykkt i fjárlögum,
milli Háskóla Islands
og stjómvalda um 246
milljóna króna auka-
fjárveitingu til skól-
ans. Um leið var sagt
að nú ætti að semja
sérstaklega um fjár-
veitingu til rannsókn-
arstarfa Háskólans.
Það er óskandi að með
slíkum samningum
verði mörkuð stefna
til frambúðar.
Hagsmunabarátta
stúdenta hefur komið
inn á mörg gagnleg svið í gegnum
tíðina. Enginn þarf þó að velkjast í
vafa um að gæði menntunar eru
mikilvægasta hagsmunamálið. I
upplýsingasamfélagi nútímans er
menntun manna, bókleg eða verk-
leg, sú krafa sem einna háværust
er. En er einhver ástæða til að
kvarta yfir þeirri menntun sem Há-
skólinn veitir? Það teljum við í
Vöku ekki en við leggjum áherslu á
upplýsta og uppbyggilega umræðu
því hún leiðir undantekningarlaust
til góðs. Stúdentar geta og verða að
taka frumkvæðið í slíkri umræðu
því það eru hagsmunir okkar og
þjóðarinnar allrar sem hér eru í
húfi.
Þrátt fyrir að yfirvöld Háskólans
hafi hingað til staðið sig vel er eng-
in ástæða til að þegja þunnu hljóði.
Við verðum sífellt að vera á varð-
bergi gegn stöðnun. Nýrra leiða
verður að leita og nýjar lausnir
þarf að finna.
Rannsóknarstörfum við Háskóla
íslands hefur að mati
okkar í Vöku ekki ver-
ið gert nógu hátt und-
ir höfði. Kennslu-
skylda margi-a
prófessora er það mik-
il, að lítill tími gefst til
sjálfstæðra rannsókn-
arstarfa. Háskólinn
stendur í dag á kross-
götum. Til annarrar
handar er leið stöðn-
unar þar sem ein-
göngu er lögð áhersla
á kennslu en rann-
sóknir fara fram úti í
þjóðfélaginu. Til hinn-
ar liggur leið Háskól-
ans sem mótandi afls
hvað varðar rannsóknir, þróun,
kennslu og upplýsta umræðu.
Bestu háskólar heimsins sam-
tvinna þessa hluti og það þarf Há-
skóli Islands einnig að gera. Jafn-
framt þarf að tryggja prófessorum
við Háskólann þá aðstöðu sem
nauðsynleg er til að sinna einstakl-
ingsbundnum rannsóknum. Til
þess þarf aukið fjármagn. Þar geta
aukin tengsl Háskólans og atvinnu-
lífs komið að gagni, en einnig vilj-
um við krefja landsyfirvöld svara
um stefnu þeirra í málinu.
Fundur með Háskóla-
yfirvöldum
Það verður að móta stefnu um
jafnvægi þennslu og rannsókna við
Háskóla Islands. I þvi skyni stend-
ur Vaka fyrir umræðufundi um
framtíð Háskólans í kvöld kl. 20:30
í hátíðarsal Háskólans. Frummæl-
endur þar verða Páll Skúlason
rektor, Sigríður Olafsdóttir, sér-
fræðingur á Raunvísindastofnun,
Háskólinn
Það verður að móta
stefnu um jafnvægi
kennslu og rannsókna
við Háskóla Islands,
segir Baldvin Þór
------------y---------
Bergsson. I því skyni
stendur Vaka fyrir um-
ræðufundi um framtíð
Háskólans í kvöld kl.
20:30 í hátíðarsal Há-
skólans.
og Þórlindur Kjartansson, formað-
ur Vöku. Auk þeiri’a munu Björn
Bjarnason menntamálaráðherra,
Sigríður Jóhannesdóttir, þingmað-
ur Samfylkingarinnar, og Bjarni
Ai-mannsson, forstjóri FBA, taka
þátt í pallborðsumræðum þar á eft-
ir. Hér gefst öllum kostur á að
heyra hver vilji yfirvalda Háskól-
ans er í þessu máli og að leggja lóð
sitt á vogarskálarnar.
Framtíð Háskóla íslands er
björt og við í Vöku höfum fulla trú
á því að hann verði æðsta mennt-
astofnun landsins um ókomna
framtíð. Til þess þarf þó stuðning
og aðhald sem Vaka mun veita
áfram.
Höfundur situr ístjórn Vöku, félags
lýðræöissinnaðra stiídcn ta.
Baldvin Þór
Bergsson