Morgunblaðið - 12.10.1999, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 1999 5Í**
sjúkdóms sem dró hana til dauða
árið 1955. Frá þessum árum á ég þó
ljúfa minningu frá heimboði til
þeirra Lárusar. Við undum þar með
honum kvöldlangt vinir tveir og
skólabræður, ég og Jóhannes Nor-
dal Sigurðsson. Kristjana var sýni-
lega nokkuð vanheil en bar sig höfð-
inglega að vanda, og tveir fallegir
sveinar, elstu synir þeirra, aðstoð-
uðu móður sína fímlega við að þjóna
gestunum. - Eftir lát Kristjönu
kvæntist Lárus aftur og átti Mar-
gréti Ólafsdóttur Gíslasonar. Hana
missti hann árið 1982.
Þess eru mörg dæmi, því miður,
að gáfuðum og hæfileikaríkum
mönnum veitist erfitt að leiða til
lykta hin torveldustu viðfangsefni
sín. Þeir vinna að undirbúningi
verksins lengi og vel og ná góðum
áfangastöðum, en þegar kemur að
lokaátakinu er því líkt sem þeir
hrökkvi undan, þeir taka að verja
tíma sínum til smærri verkefna eða
flýja inn í falska draumaheima.
Eg gat þess að Lárusi hefði veist
langsótt að ljúka háskólaprófinu
þótt það hefðist um síðir. Við út-
gáfu Sverrissögu vann hann síðan
stórmikið verk sem ég mun lýsa
nánar hér á eftir. En á prent komst
sagan aldrei, hvorki handritaútgáf-
an sem hann vann að svo kappsam-
lega í Kaupmannahöfn 1952 né
heldur útgáfan fyrir Hið íslenska
fornritafélag. Eg veit að þetta var
Lárusi þung raun. Vissulega hafði
hann margt sér til málsbóta, og þá
ekki síst að þetta var lengst af hjá-
stundaverk samfara fullum emb-
ættisstörfum og öðru brauðstriti af
ýmsu tagi. Sjálfur var hann og fús
að finna sitthvað til skýringar, jafn-
vel misrétti eða framtaksleysi ann-
ai'ra. En ég ætla að hitt mundi
sönnu nær að útgáfu Sverrissögu
hefði hann aldrei fengið lokið einn
síns liðs, hverjar sem aðstæður
hefðu verið. Hitt reyndist honum
farsælla að vinna sín útgáfuverk í
félagi við aðra. Þannig gerði hann
hið merka mannfræðirit Læknar á
Islandi í samvinnu við Vilmund
Jónsson landlækni, einnig bindi til
viðauka við handritaskrár Lands-
bókasafns og fleiri verk ásamt sam-
starfsmanni sínum Grími Helgasyni
bókaverði. Eftir á má harma að
honum skyldi ekki veitast til að-
stoðar við Sverrissögu einhver
samstarfsmaður - eða samstarfs-
menn, þá hefðu útgáfur hans á sög-
unni náð að fullkomnast.
En þótt það lánaðist ekki þá lá
margt annað eftir Lárus Blöndal.
Hann rækti embættisstörf með
samviskusemi nær óslitið frá ung-
um aldri og fram yfir venjuleg
starfslok embættismanna. Sérstak-
lega skal þess getið að hann var
borgarskjalavörður Reykjavíkur
1967-71, en áður hafði hann verið
bókavörður við Landsbókasafnið í
hálfan fjórða áratug, síðustu árin
forstöðumaður handritadeildar
safnsins. Einmitt á þeim árum átti
hin nýja Handritastofnun Islands
þar heimili sitt, og sem starfsmaður
hennar naut ég daglega samvista
hans og fyrirgreiðslu.
Þótt Lárusi auðnaðist ekki að
gefa Sverrissögu út á prent, þá reit
hann um söguna heila bók sem
Árnastofnun gaf út árið 1982 (Um
uppruna Sverrissögu). Þetta er
textafræðilegt verk, samþjappað og
efnismikið, þar sem tekin eru til
meðferðar afmörkuð vandamál, og
fæ ég ekki betur séð en niðurstöður
Lái-usar séu traustar og vel sann-
aðar.
Þegar Lárus var vel hálfníræður
að aldri, árið 1992, afhenti hann
Arnastofnun „til ráðstöfunar að
eigin mati“ aðdrætti sína til undir-
búnings útgáfu Sverrissögu. Og þá
fylltist ég undrun og aðdáun er ég
sá hvílíkt feiknaverk þarna var um
að ræða. Alls eru þetta fjórtán
pappakassar, svo stórir að hver
þeirra mundi hæfilega rúma 1000
vélritunarblöð. Ailir eru kassai-nir
fullir af skrifuðum blöðum. í átta
fyrstu kössunum eru „samhljóða og
afbrigðilegir leshættir fjögurra höf-
uðhandrita Sverrissögu", svo sem
segir í meðfylgjandi skrá Lárusar,
alls 15.437 miðar og blöð. í síðari
sex kössunum er meðal annars vél-
ritað eintak af meistaraprófsritgerð
Lárusar, uppskriftir og ljósrit ým-
issa handrita sögunnar og fleira.
Þegar Lárus afhenti mér þessa
miklu aðdrætti sína átti ég aðeins
tvö ár eftir sem forstöðumaður
Ámastofnunar og var hvorki vel
heilsuhraustur né framtakssamur.
Ég gerði því enga sérstaka ráðstöf-
un fyrir þessum efniviði, en tjáði
vini mínum að ég hefði trú á því að
verk hans ætti eftir að koma að
gagni þótt síðar yrði. Nú leyfi ég
mér að ævilokum hans að varpa
fram þeirri tillögu að fé verði veitt
og fenginn ungur fræðimaður til að
halda fram verki Lárusar og nýta
það til nýrrar handritaútgáfu
Sverrissögu. Um er að ræða eitt
allra merkasta verk íslenskra bók-
mennta, elstu vel varðveittu Nor-
egskonungasöguna, mikið snilldar-
verk sem meðal annars var ein
helsta fyrirmynd Snorra Sturluson-
ar við konungasagnaritun hans.
Seint mun nokkur koma sem end-
urvinnur frá grundvelli sambæri-
legt verk við það sem Lárus hefur
innt af höndum. Þá er vænlegra að
byggja á því sem hann hefur þegar
gert, snyrta það og auka - og leiða
það svo til lykta í nýrri útgáfu
Sverrissögu.
„Mínir vinir fara fjöld,“ sagði
skáldið gamla. Svo hlýtur að fara,
falls er von að fomum trjám. Vissu-
lega er söknuður eftir sérhvern
horfinn vin. En að skilnaði okkar
Lárusar er mér þó ofar í huga
minningin um allar okkar góðu
samverustundir, alla þá gleði og
hlýju sem mér veittist af vináttunni
við þennan „góða dreng og merki-
lega mann“.
Börnum hans og öðrum niðjum
og vandamönnum sendi ég innileg-
ar samúðarkveðjur.
Jónas Kristjánsson.
Þegar litið er yfir feril Lárusar
H. Blöndals, er lézt fyrir skömmu á
94. aldursári, sést, að hann fékkst
við margt um dagana. Hann lagði
að loknu stúdentsprófi 1927 stund á
íslenzk fræði við Háskóla íslands,
en vann með námi að ýmsum störf-
um, var símavinnumaður, banka-
maður, þingskrifari og starfsmaður
í skrifstofu Alþingis og umsjónar-
maður með bókasafni þingsins,
kvæntist og stofnaði heimili og
eignaðist mörg mannvænleg böm,
en íslenzku fræðin toguðu alltaf í
hann, og lauk hann meistaraprófi í
þeim 1945. Hann hafði ráðizt bóka-
vörður í Landsbókasafni 1941 og
starfaði þar allt til 1. des. 1967, varð
forstöðumaður handritadeildar
safnsins í ágúst 1962 og var þá þeg-
ar orðinn mjög kunnugur handrit-
unum, hafði búið til prentunar II.
aukabindi handritaskrárinnar 1959
og átti sinn þátt í III. aukabindi, er
eftirmaður hans í handritadeildinni,
Grímur M. Helgason, leiddi til
lykta 1970.
Þegar Lárus lét af störfum í
Landsbókasafni, gegndi hann emb-
ætti borgarskjalavarðai’ fjögur ár ,
1967-71, en sneri þá aftur að störf-
um hjá Alþingi, fyrst á skrifstofu,
en var Alþingisbókavörður
1975-82.
Lárus vann alla tíð að ýmsum út-
gáfustörfum samhliða embættis-
verkum, og má þar nefna m.a. ritið
Læknar á Islandi (ásamt Vilmundi
Jónssyni) 1944 (2. prentun 1945), í
annairi og nýrri útgáfu 1970; Al-
þingismannatal 1845-1975 (ásamt
öðrum) 1978. Hann annaðist útgáfu
endurminninga frænda síns, Sig-
fúsar Blöndals, 1960 og ritgerða-
safns Þorkels Jóhannessonar í 2
bindum 1965-66. Og fleira sitthvað
mætti telja.
Til stóð, að hann sæi um útgáfu
Sverrissögu á vegum Fornritafé-
lagsins, en félagið frestaði þeirri út-
gáfu, og tók Lárus þá saman merki-
legt rit Um uppruna Sverris sögu,
er út kom 1982. Var það flókið og
heillandi efni, er hann naut mjög að
kljást við og dvaldist þá um hríð í
Kaupmannahöfn við rannsókn
handritanna.
Starfa Lárusar sér víða stað í
handrita- og bókaskrám Lands-
bókasafns, en skráningarstörf létu
honum mjög vel, rithöndin fögur og
skýrgreiningar glöggar. Ég minnist
samvinnurinar og kynnanna við
hann með þakklæti og votta börn-
um hans innilega samúð nú að leið-
arlokum.
Finnbogi Guðmundsson.
Lárus Blöndal bóka- og skjala-
vörður var svo áhugasamur og
næmur að hann varð einn þeirra
manna sem eru vottar aldarinnar.
Hann var ungur róttækur mennta-
maður og þroskaðist með straum-
um tímanna. Hann var hugsandi
maður og andans maður í eiginleg-
um skilningi þessara orða, leitandi
og kröfuharður við hugsun sína. Ég
fékk að vera skjólstæðingur hans í
ýmsum skilningi og minnist hans
með virðingu og þökk.
Starfsævi sína helgaði Lárus
Blöndal hljóðlátum og seinlegum
nákvæmnisverkum á bóka- og
skjalasöfnum. Þegar hann var að
kenna mér prófarkalestur, á bókum
Olafs Tryggvasonar huglæknis frá
Hamraborg, gerði hann kennsluna
ógleymanlega með dæmum og til-
vísunum af áratugareynslu. Hann
lýsti því að við sagnaútgáfur Fom-
ritafélagsins voru prófarkir, t.d.
Brennu-Njálssögu, lesnar orð fyrir
orð og líka staf fyrir staf aftur á bak
frá síðustu blaðsíðu og fram úr - að
neðanmálsgreinum ógleymdum.
Lárus vann að rannsóknum hand-
rita, samanburði og frágangi texta
Sverrissögu og gerði grein fyrir því
í bók sinni „Um uppruna Sverris
sögu“ sem út kom hjá Amastofnun
1982. Þar gerir hann grein fyrir þvi
mikla starfi sem lá til grundvallar,
og í formálanum lýsir hann m.a.
hindrunum sem upp höfðu komið.
Niðurstöður hans um samsetningu
og uppruna sögunnar, um stöðu
sagnahlutans „Grýlu“ í verkinu og
um þátt Karls Jónssonar ábóta í rit-
un sögunnar hafa orðið varanlegur
skerfur til íslenskra fræða.
Ásamt Vilmundi Jónssyni vann
Láms stórvirkið „Læknar á Is-
landi“ og „Alþingismannatal“ með
öðmm samverkamönnum. Hann
gerði skýrslur um Handritasafn
Landsbókasafnsins og yfirlit um
framfærslu- og sveitarstjómarmál
til forna. Hann vann einnig að ýms-
um útgáfum, svo sem Tónlistarfé-
lagsútgáfunni á verkum Hallgríms
Péturssonar, svo og á ritgerðasafni
Þorkels Jóhannessonar og endur-
minningum Sigfúsar Blöndal. Er þá
ótalið grundvallarstarf við Hand-
ritasafn Landsbókasafns, í Borgar-
skjalasafni og Skjala- og bókasafni
Alþingis.
Láms var á yngri árum þing-
skrifari og varð vitni að ýmsum
sögulegum atburðum þingsögunnar
á þeim tíma. Var lærdómsríkt að
kynnast yfirveguðu mati hans á at-
burðum, mönnum og málefnum.
Síðar hneigðist hugur hans til ann-
arra áhugamála m.a. trúarbragða-
fræði og hugmyndasögu. Hann var
skáldmæltur og sér þess t.d. stað í
Sálmabók Þjóðkirkjunnar. Um ára-
bil var hann einn helsti fræðimaður
Frímúrarareglunnar á Islandi.
Láms var einn af stofnendum
Máls og menningar. Hann var afar
fróður um bókmenntir og skáld-
skap og bar nákvæmt skyn á
tungutak og stíl. Var fróðlegt að
læra af honum um mótun setninga
og orðasambanda í skáldverkum
Halldórs Laxness en Lárus vann að
sumum þeirra undir prentun.
Lárus Blöndal sá á bak ástvinum,
m.a. eiginkonum, syni sínum Bene-
dikt hæstaréttardómara og dóttur
sinni Kristínu kennara. Var að
þeim sjónarsviptir, enda afbragðs-
menn á besta aldri. Síðasta skeiðið
dvaldist hann á Hrafnistu í Hafnar-
firði og hafði bækur sínar hjá sér.
Þegar ég vitjaði hans þar í fylgd
með Haraldi var hann enn alveg
með á nótunum í umræðuefnum en
farinn að kenna þess meins sem
loks réð úrslitum. Eftirlifandi ást-
vinum votta ég hluttekningu.
Lárusi Blöndal, kennara og vel-
gjörðamanni, fylgja bænir og þakk-
ir.
Jón Sigurðsson.
í dag kveð ég hinstu kveðju föð-
urbróður minn Lárus H. Blöndal.
Hann var elstur sex systkina, lifði
þau öll og þótti það mest ofrausn af
almættinu. Örlögin mótuðu lífs-
reynslu hans og þroska strax í
bemsku. Þau ófu honum reynslu-
þrunginn ævidag ljóss og skugga,
litríka ævi, og báru honum jafnt
barmafullan bikar sorga og kaleik
ljúfra unaðsstunda á langri ævi.
Gæfa hans og vöggugjöf var mikið
æðruleysi og innri styrkur. Hugsun
hans var krefjandi. Hugurinn
hneigðist að fræðimennsku og
þeirri innri sjálfsskoðun sem bein-
ist að betrun og göfgun hugarfars-
ins og stefnir einlægt að því óend-
anlega takmarki að hefja hug og
hjarta á hærra stig. Hann kleif
lífstindinn af sjálfsögun og sálar-
þreki. Lífssýn hans var víðfeðm og
djúp.
Svo lýsir hver sem þekkt hefur.
Ég kynntist Lárusi þegar ég vann
með honum á Borgarskjalasafninu
og síðar á bókasafni Alþingis. Þess-
ar samverustundir gleymast mér
aldrei. Þær voru fræðsla og hug-
ljómun fremur en vinna; innsýn í
veröld skruddu og skænis, bóka,
ritlinga og einblöðunga; listin að
hemja, raða, flokka og greina; en
umfram allt að safna, geyma og
forða frá glötun og gleymsku. Hafi
ég ekki þá þegar borið í mér erfða-
bundinn bókorm smaug hann mér í
merg og bein við þessi kynni. Ég
þakka honum það.
Lárus var fjölþættrar náttúru
eins og hann átti kyn til; mikill
húmoristi, hrókur alls fagnaðar,
einfari og alvörumaður. Hann var
aristókrat í hugsun og eðlisfari,
stórlundaður og skapríkur að eðlis-
lagi en fór vel með það, blíðlyndur,
hrifnæmur og viðkvæmrar lundar
líkt og bræður hans. Þar mættust
sterkar andstæður af traustum
stöfnum móðurætta og föðurleggs.
Þessi margslungna flétta mótaði
ómstríðar sálir og stórsniðna
karaktera, sem nutu gleði og
glaums en voru þó að eðlislagi dul-
ir; gjöfulir án þess að ota fram sínu
en áttu til að springa út eins og
fagnandi blóm mót sólarfaðmi þeg-
ar þau fræ er þeir geymdu dýrust
fundu jarðveg og næringu í áhuga-
sömum hlustanda.
Lárus var ættrækinn, vinhollur,
trygglyndur og samkvæmur sjálf-
um sér. Hann var fjölfróður, víðles-
inn og manna glaðastur á góðri
stund, enda Blöndalir þótt glaðvært
fólk í veislusal, örlyndir, lífsnautna-
menn, listhneigðir og skáldmæltir.
Þessi skaphöfn sindrar björt í
frændgarði og afkomendum.
Aldinn höfðingi og sameiningar-
tákn Blöndalsættar - afkomenda
Haraldar L. Blöndal og Margrétar
Auðunsdóttur - er hniginn í valinn.
Börnum, tengdafólki og frændgarði
öllum votta ég hugheila samúð.
Haraldur G. Blöndal
og Qölskylda.
Mér er bæði ljúft og skylt að
minnast Lárusar föðurbróður míns.
Elsta eikin er fallin.
Börn Haraldar afa og Margrétar
ömmu eru nú öll gengin yfir móð-
una miklu. Með fráfalli Lárusar er
skarð fyrir skildi. En margs er að
minnast og margt ber að þakka.
Símtölin, bréfin, samverustund-
irnar, vísumar, sögurnar, minning-
arnar hans, sem hann svo ljúflega
deildi með mér - ómetanlegur fjár-
sjóður, nammidósin - alltaf til stað-
ar og ekki skorið við nögl, brosið
hans og hláturinn, fallegu hendurn-
ar og silfurgráa hárið. Lárus var
gæddur góðum mannkostum. Hann
var hnyttinn og stríðinn, sérvitur
og stundvís með afbrigðum. Bók-
hneigður var hann og fróður, vel
lesinn, ætthollur en umfram allt
hlýr og einlægur. Ég virti hann og
dáði. Leit á hann sem sérstakan
„afa“, með hans leyfi að sjálfsögðu.
Það eru þáttaskil í lífi okkai' sem
eftir lifa. Snertingin við fortíðina er
ekki eins skýr. Enginn veit hvað átt
hefur, fyrr en misst hefur, orð að
sönnu.
Ég kveð minn aldna frænda og
vin með söknuði í hjarta. Ég þakka
dýrmætar minningar, samvistir og
samfylgd látins vinar, þakka allt
sem hann var mér og bið Drottin
um eilífa hvíld og eilíft ljós honum
til handa.
Ég bið góðan Guð að helga sökn-
uð ástvina og trega. ^
Nú finn ég angan löngu bleikra blóma,
borgina hrundu sé við himin ljóma,
og hejTÍ aftur fagra, forna hljóma,
finn um mig yl úr brjósti þínu streyma.
Ég man þigenn og mun þér
aldrei gleyma.
Minning þín opnar gamla töfraheima.
Blessað sé nafn þitt bæði á himni
ogjörðu.
Brosin þín mig að betra manni gjörðu.
Brjóst þitt mér ennþá hvild og
gleði veldur.
W varst mitt blóm, mín borg, mín harpa
og eldur.
(Davíð Stef.)
Áslaug M.G. Blöndal.
í dag er jarðaður Lárus afi minn.
Hann var mér mjög kær.
Þær eru mér minnisstæðar ferð-
imar inn á Rauðalæk til ömmu Mar-
grétar og afa þegar ég var strákur.
Afi átti til að fara með okkur krakk-
ana í bíó og best var þá ef hægt var
að sjá skylmingamyndir. Þeirra
naut hann jafnmikið og við.
Afi var gjafmildur og fundvís á
ýmislegt sem litlum dreng þótti til
um. Gjafimar breyttust eftir hv^.
sem ég eltist, en alltaf vom þó bæk-
ur áberandi.
Eftir að amma Margrét dó fluttist
afi til Rönku föðursystur minnar og
með honum samkomustaður stór-
fjölskyldunnar. Þar átti hann góð ár
og naut ástúðar Rönku og fjölskyldu
hennar.
Afi var mikill íslenskumaður.
Hann átti gott bókasafn, ást sinni á
bókum skilaði hann til bama sinna
og bamabama. Hann var Ijóðelskur
og trúrækinn og meðal þess senjr^
hann orti em nokkrir sálmar. Hann
var víðlesinn og áhugasamur um allt
milli himins og jarðar, hvort sem
það voru fomfræði eða fréttir dags-
ins.
Líf hans spannaði öldina alla. Sem
ungur og ákafur maður var hann
virkur í stjómmálum. Lífsviðhorf
hans mótuðust á umbrotatímum í ís-
lenskri sögu. Vegna starfa sinna í
Alþingi, vináttu og fjölskyldubanda
við forystumenn stjórnmálaflokka
bjó hann yfir mikilli þekkingu á ís-
lenskri stjómmálasögu. Eftir að ég
hóf nám í stjómmálafræði sótti ég
oft í þennan brunn.
Á síðustu ámm átti ég innileg
samtöl við afa minn um atvik úr ævi
hans en líka atburði sem fyrir okkul***
flestum eru aðeins sagnfræði. Með
honum hverfur sá aldarspegill sem
ómetanlegt var að geta rýnt í.
Afi var tæplega 94 ára er hann
lést. Hann missti tvær eiginkonur,
Kristjönu og Margréti. Tvö bama
hans em látin, Benedikt faðir minn
og Kristín. Hann var elstur systkina
sinna en þau em öll látin og félag-
amir flestir famir á undan honum.
Hann dó saddur lífdaga en ég
kveð með söknuði.
Lárus.
Okkar elskulegi Láms er látinn.
Við höfum öll misst mikið. Sterk
nærvera hans og lífsreynsla veittí1
ætíð huggun og styrk á erfiðum
stundum.
Við minnumst þess hve geislaði
frá Lárasi, gleði og kátína á góðum
stundum þegar fjölskyldan kom
saman.
Deyr fé,
deyja frændr,
deyrsjalfritsama;
en orðstírr
deyr aldregi,
hveim er sér góðan getr.
(Úr Hávamálum)
Við lútum höfði í söknuði og af
virðingu.
Guð blessi minningu Lámsar H.
Blöndal.
Snæbjörn Heimir B. Blöndal,
Margrét Sigríður B. Blöndal,
Kristjana Elinborg B. Blöndal,
Kirstín Erna B. Blöndal og
fjölskyldur,
Ellen Þóra Snæbjörnsdóttir.