Morgunblaðið - 19.10.1999, Síða 48

48 ÞRIÐJUDAGUR 19. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Betri veröld eða
„Veröld ný og góð“?
Federico Jérome
Mayor Bindé
EFTIR því sem við þokumst
nær árinu 2000 verður sífellt erfíð-
ara að ráða í framtíðina. Getur
mannkynið lifað 21. öldina af? Við
getum ekki spáð fyrir um framtíð-
ina, en við getum búið okkur undir
þana. Erum við raunverulega und-
Irbúin fyrir 21. öldina? Sökum þess
að við höfum nokkrar efasemdir
um þetta, ákváðum við að veita al-
þjóðasamfélaginu rannsóknartæki:
framtíðarmiðaða skýrslu sem ber
titilinn „Veröldin framundan:
Grunnurinn lagður að framtíð okk-
ar.“
Hugmyndin var að reyna að
svara nokkrum einföldum spurn-
ingum. Til dæmis hvort okkur
standi ógn af fólksfjöldaspreng-
ingu? Mun vera til nóg fæða fyrir
alla jarðarbúa? Mun verða mögu-
legt að útrýma fátækt? Stefnum
við í átt til félagslegrar og búsetu-
tengdrar aðskilnaðarstefnu, sem
æti orðið til þess að lýðræði
éyrði sögunni til? Munu konur ná
fram sjálfsögðum rétti sínum?
Einnig er ástæða til að velta því
fyrir sér hvernig bregðast megi við
gróðurhúsaáhrifum og gróðureyð-
ingu. Munu stríð verða háð vegna
yfirráða yfír vatni? Mun mannin-
um takast að beisla sólarorku og
endurnýtanlega orkugjafa? Mun
tækniþróun verða til þess að bilið
milli fátækra og ríkra breikki enn,
eða mun hún auðvelda fjar-
kennslu? Munu 50% eða jafnvel
af öllum tungumálum heims
verða útdauð árið 2100? Mun
kraftaverk eiga sér stað í Afríku?
Hvernig getum við þróast frá
menningu ofbeldis til menningar
friðar? Mun 21. öldin hafa mann-
úðlega ásjónu, eða mun hún taka á
sig óhugnanlega mynd „veraldar
nýrrar og góðrar“ [vísun í framtíð-
arhrollvekjuna „Brave New
World“ eftir Aldous Huxley]?
Við dögun nýrrar aldar bíða
okkar fjórar mikilvægar áskoran-
ir. Sú fyrsta er að koma á friði.
Kalda stríðinu er lokið, en friður-
inn sem nú ríkir er engu að síður
„heitur". Frá falli Berlínarmúrsins
hafa verið háðar 30 styrjaldir víða
um heim, í flestum tOvikum borg-
arastríð. Tálsýnirnar um varanleg-
an frið og endalok sögunnar eru
fyrir bý.
Onnur áskorunin snertir dreif-
ingu heimsins gæða. Munum við
verða vitni að því á næstu öld að
hluti jarðarbúa lifi við sárari fá-
tækt en nokkru sinni, á meðan aðr-
ir búa við meiri apðæfí en dæmi
eru um í sögunni? I dag lifír meira
en helmingur mannkynsins undir
fátæktarmörkum, þ.e.a.s. á tekjum
sem eru minni en 140 krónur á
dag. Hlutfall tekna ríkustu 20%
jarðarbúa gagnvart hlutfalli tekna
fátækustu 20% jarðarbúa hefur
aukist úr 30/1 árið 1960 í 61/1 árið
1991 og í 81/1 árið 1995. Samfélag
„fimmta hlutans" er því orðið að
veruleika.
Þriðja áskorunin varðar sjálf-
bæra þróun. Þrjár plánetur eins
og jörðina þyrfti til ef allir jarð-
arbúar ættu að ná neyslustigi
Bandaríkjamanna. Munu vænting-
ar okkar um þróun ekki óhjá-
kvæmilega minnka möguleika
komandi kynslóða til þróunar?
Hver mun kenna okkur að um-
gangast tæknigersemar okkar á
ábyrgan hátt?
Fjórða áskorunin er að takast á
við vandann sem leiðir af síminn-
kandi heimi. Sökum hnattvæðing-
ar hafa flest vanda-
mál áhrif út fyrir
landamæri ríkja, og
krefjast alþjóðlegrar
lausnar. Höfum við
gert nokkra lang-
tímaáætlun? Það er
ekki úr vegi að
spyrja. Mörg ríki
virðast hafa villst af
leið og jafnvel misst
viljann til að setja
sér markmið. Hefur
mannkynssagan fall-
ið í hendur „nafn-
lausra stjómenda"?
„A ögurstundu er
aðeins ímyndunar-
aflið verðmætara en
þekking," sagði Einstein. Þess
vegna verðum við að endurbyggja
alþjóðasamfélagið, ef við viljum
gera hnattvæðinguna mannúðlegri
og ljá henni raunverulega merk-
ingu. Fjórir samningar ættu að
mynda stoðir nýs alheimslýðræðis.
I fyrsta lagi er nauðsynlegt að
komast að samkomulagi um nýjan
samfélagssamning. Endurbygging
samhents þjóðfélags með því að
útrýma fátækt verður að hafa al-
gjöran forgang, í samræmi við
skuldbindingar ríkjaleiðtoga á ráð-
stefnunni um þjóðfélagsþróun í
Kaupmannahöfn. Við verðum að
leggja grunninn að þriðju iðnbylt-
ingunni og endurdreifa afrakstri
hnattvæðingar.
Annar samningurinn er náttúru-
samningurinn, byggður á banda-
lagi vísinda, þróunar og umhverf-
isverndar. Handan
samfélagssamningsins, sem sam-
tíðarmenn semja um sín á milli,
verðum við að komast að náttúru-
samningi sem tryggir sjálfbæra
þróun og vistvæna nýtingu jarð-
argæða. Vísindin verður að frelsa
úr Prómeþeifsduld þeirri, er knýr
þau til yfírráða yfir náttúrunni.
Þriðji samningurinn er menn-
ingarsamningur. Lífstíðarmenn-
tun fyrir alla ætti að vera algjört
forgangsmál ríkisstjórna og sam-
félaga. Hver borgari, rétt eins og
Aldahvörf
Er verð friðar, þróunar
og lýðræðis of hátt,
spyrja Federico Mayor
og Jérome Bindé,
starfsmenn UNESCO.
Sókrates, ætti aldrei að hætta að
læra og að læra að læra. Það eitt
og sér mun þó ekki leysa öll vanda-
mál. Binda verður enda á aðskiln-
aðarstefnuna sem ríkir í skólum og
háskólum og endurskipuleggja
menntun sem verkefni borgarans.
Byltingin sem orðið hefur í ýms-
um nýjum vísindagreinum felur í
sér mikla áskorun, en er jafnframt
nytsamlegt verkfæri til að fram-
fylgja menningarsamningnum. Við
munum þurfa að umbreyta upp-
lýsingaþjóðfélaginu í þekkingar-
þjóðfélag, á svæðum þar sem enn
er litið á síma sem lúxus. Mun
fjarkennsla hafa breytt menntast-
ofnunum í sýndarveruleikaveröld
árið 2020? Mun nám í gegnum
tölvur ná til þeirra sem áður hafa
verið útilokaðir? Munum við vera
nógu skynsöm til að gera menn-
ingarsamning sem hvetur til
menningarlegrar fjölhyggju og
samlífs ólíkra menningarkima,
frekar en að stuðla að einstreng-
ingshætti í menningarmálum?
Fjórði samningurinn er siðferði-
legs eðlis. Hvernig getum við örv-
að friðarmenningu og hugvitsam-
lega þróun, sem færi saman við
vöxt byggðan á þekkingu og út-
breiðslu þekkingar, í stað þess að
troða á einstaklingunum? Getum
við fest lýðræðið frekar í sessi í
tíma og rúmi, með því að stuðla að
framsýnum skilningi á þegnskap
og með því að skapa lýðræði sem
hefur líkt og markaðurinn hvorki
landamæri í tíma og rúmi?
En þennan siðferðissáttmála er
ekki unnt að uppfylla án þess að
deila gæðunum með sanngjörnum
hætti. I því skyni að færa ágóðann
af hnattvæðingu til allra, eins og
G-8-ríkin hafa hvatt til, ætti að
nota afrakstur friðar til að afskrifa
skuldir fátækustu ríkja heims frá
árinu 2000, til að gera Afríku og
öðrum heimshlutum kleift að byrja
upp á nýtt.
Síðast en ekki síst þurfum við að
íhuga siðferði framtíðarinnar.
Hvernig getum við aftur komið á
þeirri venju að hugsa langt fram í
tímann og losa okkur við skekkjur
skammtímasjónarmiða? Hvernig
getum við bætt hæfni okkar til að
spá fyrir um og búa okkur undir
óorðna hluti? Stjórnmálaleiðtogi
verður ekki aðeins að hafa óflekk-
aðar hendur, hann verður einnig
að hafa skýra sýn. Hvernig getum
við komið siðferði framtíðar, skildu
sem siðferði samtímans fyrir fram-
tíðina, inn í menntun barna okkar
og leiðtoga framtíðarinnar?
Það eru til lausnir á vandamál-
um 21. aldarinnar sem unnt er að
beita, svo fremi sem pólitískum
vilja er framfylgt. Mun kostnaður-
inn verða of mikill? Við teljum svo
ekki vera.
Höfum það hugfast að útgjöld
vegna hermála um allan heim
nema 49-56 milljarða króna á ári,
og unnt væri að spara verulega
með því að skera þau niður. Auk
þess væri hægt að auka framleiðni
samfélagsþjónustu, leggja af óhag-
kvæmar niðurgreiðslur og berjast
af alefli gegn spillingu.
Höfum það hugfast að sam-
kvæmt mati Sameinuðu þjóðanna
myndi það einungis kosta um 2,8
milljarða króna á ári að tryggja
öllum jarðarbúum aðgang að
grunnmenntun, fullnægjandi nær-
ingu, drykkjarvatni og lágmarks
hreinlætisaðstöðu, auk kvensjúk-
dómalækninga og fæðingarhjálpar
fyrir konur. Þessi upphæð er að-
eins 4% af samanlögðum auði 225
ríkustu manna heims.
Þróunarlönd fá ekki nauðsyn-
lega aðstoð sem kostaði einungis
2,8 milljarða króna á ári, á meðan
49-56 milljörðum er varið til varn-
armála á ári hverju. Gildir ekki
það sama um alla? Er verð friðar,
þróunar og lýðræðis of hátt? „Þú
skalt ekki búast við neinu af 21.
öldinni," sagði rithöfundurinn Ga-
briel Garcia Marques. „Það er 21.
öldin sem býst við öllu af þér.“
Mayor er framkvæmdastjóri UN-
ESCO. Bindé er yfirmaður greining-
ar- og dætlanadeildar.
Opið bréf til
forseta Islands
Eyja Margrét Agni
Bryiyarsdóttir Ásgeirsson
EFTIRFARANDI bréf ásamt
eintaki okkar af bæklingnum
„Verða tímamót í lífi þínu? Úr mín-
us í plús“ var sent skrifstofu for-
seta Islands þann 7. október.
Til hr. Ólafs Ragnars Grímsson-
ar, forseta Islands
Kópavogi, 7. október 1999
'Virðulegi forseti.
Þann 30. september síðastliðinn
barst inn á heimili okkar bækling-
urinn „Verða tímamót í lífi þínu?
Úr mínus í plús“ sem gefínn er út
sameiginlega af ýmsum kristileg-
um trúfélögum. I bæklingnum er
formáli ritaður af forseta Islands
þar sem forsetinn mælir m.a. með
bæklingnum sem leiðarvísi og
hjálparhellu á erfiðum stundum.
Vegna innihalds þessa rits og
stuðningsyfirlýsingar forsetans við
það teljum við ástæðu tiþað minna
^að þótt þjóðkirkja sé á Islandi og
mikill meirihluti Islendinga meðl-
imir í kristnum' trúfélögum eru
samt til íslenskir þegnar sem ekki
eru kristnir. Bæði má finna Islend-
inga sem aðhyllast önnur trúar-
brögð og einnig er nokkur fjöldi
fólks trúlaus. Hingað til höfum við
staðið í þeirri trú að forseti lýð-
^»ldisins íslands væri fulltrúi allra
Islendinga en ekki eingöngu þeirra
sem eru kristnir.
í ritinu „Verða timamót í lífi
þínu? Úr mínus í plús“ er dregin
upp mynd af okkur sem ekki játum
kristna trú sem andlega snauðum
villuráfandi syndurum sem þarfn-
ist hjálpar. Talað er um „frelsun“ í
gegnum kristna trú sem einu færu
leiðina til þess að verða siðferðis-
vera og þ.a.l. hljótum við sem ekki
erum kristin að vera álitin siðlaus.
Einnig er því haldið fram að allar
þær ógnir og böl sem að mannkyn-
inu steðji séu til komnar vegna
skorts á tryggð
mannfólksins við
kristna trú. Með öðr-
um orðum þá er
þetta rit sneisafullt
af hroka, fordómum
og lítilsvirðingu í
garð alls þess fólks
sem ekki er kristið.
Haft er í hótunum
við okkur í þeim til-
gangi að kristna
okkur: Ef við „frels-
umst“ ekki öll hið
snarasta munu plág-
ur og náttúruham-
farir herja á mann-
kynið auk þess sem
við sem ekki „frels-
umst“ munum „falla til jarðar með
lokaða fallhlíf1. (Hvað varð nú um
hinn kristilega kærleiksboðskap?)
Við teljum að stuðningsyfirlýsing
forseta Islands við áróður af þessu
tagi sé með öllu óviðeigandi, bæði
vegna þeirra Islendinga sem ekki
eru kristnir og í ljósi samskipta Is-
lendinga við erlendar þjóðir sem
margar hverjar aðhyllast önnur
trúarbrögð.
Svo virðist sem ákveðinn hópur
kristinna manna sé haldinn þeirri
ranghugmynd að kristnir menn
Trú
Við teljum, segja Eyja
Margrét Brynjarsdóttir
og Agni Asgeirsson, að
stuðningsyfirlýsing for-
------7-----------------
seta Islands við áróður
af þessu tagi sé með öllu
óviðunandi.
hafi fundið upp siðferðið og eigi á
því einkaleyfi. Þeir virðast telja að
einungis þeir sem eru kristnir eigi
„rétt“ á því að tileinka sér og taka
þátt í að skilgreina hluti eins og
umburðarlyndi og náungakærleik.
Þetta er viðhorf sem hlýtur að
stafa af fordómum og fáfræði og
við erum að sjálfsögðu vön að láta
málflutning þessa fólks sem vind
um eyru þjóta. I þetta skipti horfir
þó málið öðruvísi við. Okkur þykir
nóg um að Þjóðkirkjan sem fram
að þessu hefur yfirleitt gert a.m.k.
lágmarkskröfur til þess efnis sem
hún lætur frá sér fara skuli taka
þátt í útgáfu „Úr mínus í plús“ og
auðvitað erum við ekki hrifin af þvi
að biskup íslands skuli í formála
sínum leyfa sér að gefa í skyn að
við trúleysingjarnir séum óhæfir
foreldrar. En þegar sjálfur forseti
lýðveldisins tekur undir þann róg
sem í slíkum boðskap felst er okk-
ur ofboðið. Við teljum að með
stuðningi forseta íslands við um-
ræddan bækling sé vegið að trú-
frelsi okkar og rétti til að njóta
virðingar. Viljum við minna á 63.,
64. og 65. gr. í stjórnarskrá okkar
og 1. og2. gr. mannréttindayfirlýs-
ingar Sameinuðu þjóðanna. Einnig
má líta á „Úr mínus í plús“ sem
rógsherferð á hendur öllurn þeim
Islendingum sem ekki eru kristnir.
Við skilum hér með því eintaki af
„Ur mínus í plús“ sem okkur var
sent og frábiðjum okkur allan frek-
ari trúaráróður frá hendi forseta-
embættisins. Jafnframt óskum við
eftir svörum við eftirfarandi
spurningum:
1) Heyrir trúboð undir starf-
slýsingu forseta íslands?
2) Hefur forsetinn í hyggju að
lýsa yfir stuðningi við annan
áróður þar sem alið er á fordómum
í garð ákveðinna þjóðfélagshópa?
3) Er það yfirlýst stefna for-
setaembættisins að telja almenn-
ingi trú um að trúleysi jafngildi
siðleysi?
4) Telur forsetinn að stuðnings-
yfirlýsing hans við ofangreint rit
samrýmist ákvæðum sem finna má
í íslensku stjórnarskránni um
mannréttindi óháð trúarbrögðum
og í mannréttindayfirlýsingu Sam-
einuðu þjóðanna þar sem réttur til
virðingar er flokkaður meðal
mannréttinda?
Við vonumst til að forseti ís-
lands sjái sér framvegis fært að
sýna trúarafstöðu okkar sömu
virðingu og við reynum að sýna trú
hans.
Virðingarfyllst,
Agni er verkfrædingur,
Eyjn er heimspekingur