Morgunblaðið - 15.01.2000, Síða 39

38 LAUGARDAGUR 15. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 15. JANÚAR 2000 39 -
fMtripmMiiMti
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
AÐGERÐIR GEGN
VERÐBÓLGU
VERÐBOLGA er orðin það mikil, að hún er alvarleg ógn-
un við þann efnahagslega stöðugleika, sem við höfum
státað af undanfarin ár. Samkvæmt upplýsingum Hagstof-
unnar hækkaði vísitala neyzluverðs um 5,8% síðustu tólf
mánuði og nú í byrjun janúar hækkaði hún um 0,8%. Augljóst
er, að efnahagslífið þolir ekki slíka verðbólgu til lengdar og
því er brýn þörf á því, að þjóðin öll, stofnanir hennar, fyrir-
tæki og verkalýðshreyfing sameinist í átaki til að stöðva
þessa þróun. Svo mikið er í húfi.
Aukning verðbólgunnar nú um 0,8% svarar til ríflega 10%
hækkunar á einu ári. Þegar litið er á hækkun einstakra liða
vísitölunnar sést, að hana má að miklu leyti rekja til hækkun-
ar á opinberum gjöldum, fasteignagjöldum, leikskólagjöld-
um og hækkunar ýmissa þjónustugjalda, t.d. fyrir heilsu-
gæzlu. Ríki og sveitarfélög bera því talsverða ábyrgð á
þessari verðbólgugusu í upphafi ársins. Þá hafa matvæli
hækkað talsvert og virðist sem samkeppni á matvörumarkaði
skili ekki jafn miklum árangri og áður.
Seðlabankinn hefur nú enn einu sinni hækkað vexti til að
hamla gegn verðbólguþróuninni og fyrir hálfum mánuði tóku
gildi fjárlög, sem jafnframt eiga að hamla gegn þenslunni,
með miklum tekjuafgangi ríkissjóðs. Hvorttveggja tekur
talsverðan tíma að hrífa í efnahagskerfinu. Ekki bætir úr
skák, að fjármálakerfið hefur ekki trú á því, að nægilega sé
aðgert, sérstaklega af hálfu ríkisstjórnarinnar.
I þjóðhagsspá fyrir árið 2000 er gert ráð fyrir, að verð-
bólga innan ársins verði 3,5%. Miðað við vísitöluhækkunina í
janúar eru litlar líkur á því, að þessi spá gangi eftir. Hún er
reyndar notuð í forsendum fjárlaga og því eru horfur á því, að
niðurstaðan verði önnur en stefnt er að. Ríkið og sveitarfélög
verða ekki síður fyrir búsifjum af völdum verðbólgu en at-
vinnulífið og allur almenningur. Óhjákvæmilegt er, að ríkis-
stjórnin axli ábyrgðina og grípi til aðgerða gegn vaxandi
verðbólgu.
Fljótvirkasta leiðin til að draga úr þenslunni er að hækka
skatta, en sú leið er ekki fær vegna þess, að kjarasamningar
eru framundan. Ríkisstjórnin getur þó gripið til annarra
leiða til að draga peninga úr umferð og minnka þar með
þenslu. Má þar nefna sölu ríkisfyrirtækja, en þó fyrst og
fremst aðgerðir til að auka sparnað landsmanna. Til þess
þarf hvata, sem gerir sparnað eftirsóknarverðan fyrir fólk.
Ríkisstjórnin getur gripið til slíkra aðgerða með tiltölu-
lega skjótum hætti og sýnt þar með, að henni sé full alvara að
tryggja stöðugleikann.
FYRSTIPÓLITÍSKI
FLÓTTAMAÐURINN
ÞAÐ vekur óneitanlega athygli að nú í vikunni var einstakl-
ingi í fyrsta skipti veitt pólitískt hæli á íslandi. í Morgun-
blaðinu í gær var haft eftir Georg Kr. Lárussyni, forstjóra út-
lendingaeftirlitsins, að sautján ára pilti frá Afríkuríkinu Zaire,
Francis Bukasa, hefði á þriðjudag verið veitt pólitískt hæli. Buk-
asa kom hingað til lands í september á síðasta ári og hefur verið í
umsjón Rauða kross Islands á þeim tíma sem síðan er liðinn.
Einnig kom fram í fréttinni að fjórtán hælisleitendur eru nú í
umsjón Rauða krossins hér á landi.
Islendingar eru í hópi þeirra þjóða, sem ekki hafa kynnst kúg-
un og hemaði. Við búum við einstaka pólitíska og efnahagslega
velmegun. Þegar litið er á þróun mála í heiminum á tuttugustu
öldinni eru slíkar aðstæður hins vegar undantekning fremur en
regla.
Það má færa sterk rök fyrir því að það sé siðferðisleg skylda
þeirra þjóða, sem eru svo heppnar að búa við aðstæður á borð við
okkar, að aðstoða einstaklinga, sem sæta ofsóknum vegna
stjómmálaskoðana sinna, trúarbragða eða litarháttar. Einstakl-
inga sem oft hafa ekkert annað til saka unnið en að vilja búa við
frelsi og lýðréttindi sem við göngum út frá sem vísum og hafa
orðið að flýja heimkynni sín til að forðast frelsissviptingu, pynt-
ingar eða jafnvel dauða.
Vissulega hafa Islendingar lagt sitt af mörkum í sívaxandi
mæli á undanfömum áram. Má nefna móttöku flóttamanna frá
Víetnám á sínum tíma, að ekki sé minnst á þá fjölmörgu flótta-
menn frá ríkjum fyrrverandi Júgóslavíu, sem hingað hafa komið
á síðustu áram.
Ekkert ríki getur leyst vanda allra þeirra, sem eiga undir
högg að sækja í heiminum. Okkur ber hins vegar, rétt eins og
öðram þjóðum, sem þurfa ekki að kvarta undan hlutskipti sínu,
skylda til að veita flóttamönnum aðstoð í þeim mæli, sem við telj-
um okkur ráða við. Það er því fagnaðarefni að í byrjun ársins
2000, rúmlega 55 áram eftir stofnun lýðveldisins, skuli einstakl-
ingur í fyrsta skipti fá pólitískt hæli á Islandi.
Reglur um viðskipti starfsmanna fyrirtækja í verðbréfaþj ónustu fyrir eigin reikning;
FJARFESTINGAR-
BANKI
ATVINNULÍFSINS
Ákvæðum verðbréfavið-
skiptalaga ábótavant
MEINT ólögleg innheija-
viðskipti í Búnaðarbank-
anum, í tengslum við út-
boð bankans í desember
sl., voru í kastljósi fjölmiðla nú í vik-
unni. í framhaldi af því hefur umræða
farið af stað um hvort lögum og reglum
um verðbréfaviðskipti starfsmanna
fyrirtækja í verðbréfaþjónustu sé
ábótavant. Sé litið til Danmerkur kem-
ur í ljós að þarlend verðbréfaviðskipta-
lög hafa að geyma sérstök ákvæði um
viðskipti yfirmanna fyrirtækja á fjár-
magnsmarkaði með verðbréf fyrir eig-
in reikning. Engin ákvæði er hins veg-
ar að fínna um þetta í íslensku
verðbréfaviðskiptalögunum.
Spákaupmennska óheimil
112. gr. dönsku verðbréfaviðskipta-
laganna, frá 1995, segir að fram-
kvæmdastjórum, aðstoðarfram-
kvæmdastjórum, deildarstjórum og
aðstoðardeildarstjórum í fyrirtæki í
verðbréfaþjónustu sé óheimilt að
stunda spákaupmennsku með verð-
bréf fyrir eigin reikning. Einnig er sú
skylda lögð á stjórnendur fyrirtækj-
anna að þeir setji reglur innan fyrir-
tækisins um hvaða öðrum starfsmönn-
um sé óheimilt að stunda
spákaupmennsku. Að endingu er í
greininni kveðið á um að fjármálaeftir-
litið danska skuli setja nánari reglur
um það hvenær um spákaupmennsku
starfsmanna sé að ræða.
Athyglisvert er að í sambærilegt
ákvæði hefur ekki verið tekið upp í
verðbréfaviðskiptalög hér á landi, því
ósjaldan er því svo farið við ____
samningu og breytingu ís-
lenskra laga, að dönsk lög
eru höfð til fyrirmyndar.
Trúlega myndu dönsk yfir-
völd líta svo á að innherja-
viðskipti yfírmanna verð- “
bréfafyrirtækja, sambærileg við þau
sem fjórmenningamir í Búnaðarbank-
anum stunduðu, séu spákaupmennska
samkvæmt ákvæðum laganna og
brjóti þar með gegn lögunum. Eflaust
er þetta þó háð mati hveiju sinni, t.d.
út frá því hversu mikil fjárfestingará-
hættan er og hvort kaupin eru fjár-
mögnuð með lánsfé eða eigin fé við-
komandi yfirmanns. I öllu falli er Ijóst
að yfirvöld hér á landi þurfa að koma
fram með skýrari reglur um margt
sem viðkemur starfsháttum starfs-
manna fyrirtækja í verðbréfaþjónustu.
Þessar dönsku reglur og ýmis álitamál
sem risið hafa á markaðinum hérlendis
á undanfömum misserum eru til vitnis
um það.
Skylda til setningar
verklagsreglna
En þrátt fyrir að með lagaákvæðum
sé unnt að leggja bann við ýmiss konar
ósæmilegri hegðan þeirra sem undir
þau falla er erfitt að setja tæmandi
ákvæði í lög um allar þær mögulegu
aðstæður sem upp geta komið. Nauð-
I dönsku lögunum um verðbréfaviðskipti er
sérstök ákvæði að finna um viðskipti yfír-
manna fyrirtækja í verðbréfaþjónustu fyrir
eigin reikning. Jón Sigurðsson kannaði hvaða
reglur giltu hér á landi um þessi viðskipti og
almennt um góða starfshætti á markaði.
Beiting og túlk-
un verklags-
reglna æði mis-
munandi
synlegt er að sérfræðistéttir setji sér
verklags- eða siðareglur. Markmiðið
með slíkum reglum er að gera viðkom-
andi aðila betur meðvitandi um hvaða
skyldur hvíla á þeim og gefa leiðbein-
ingar um það í hverju góðir starfs-
hættir eru fólgnir.
Rík skylda hvílir á starfsmönnum
fyrirtækja í verðbréfaþjónustu að
stunda góða starfshætti og hafa hags-
muni markaðsins ávallt í fyrirrúmi.
Siðferðiskröfur þær sem gerðar eru til
þeirra eru í anda þeirra krafna sem al-
mennt eru gerðar til sérfræðinga um
góða og gegna starfshætti, t.d. lög-
fræðinga og endurskoðenda. Þrennt
má nefna því til stuðnings. í fyrsta lagi
eru flestir þessara starfsmanna sérf-
ræðimenntaðir, margir t.d. með við-
skipta- eða hagfræðimenntun. í annan
stað má benda á að í verðbréfavið-
skiptalögum er sett það skilyrði fyrir
veitingu starfsleyfis fyrir fyrirtæki í
verðbréfaþjónustu, að framkvæmda-
stjóri þess hafi sótt námskeið og lokið
prófi sem löggiltur verðbréfamiðlari.
_________ Einnig má nefna að til þess
að starfsmenn fyrirtækj-
anna geti stundað viðskipti
í kerfi Verðbréfaþings Is-
lands, verða þeir að sitja
námskeið sem Verðbréfa-
þing stendur fyrir og
standast próf, sem m.a. tekur til laga
og reglna á verðbréfamarkaði.
Fram til þessa hefur Fjármálaeftir-
litið gert þeim aðilum, sem það hefur
eftirlit með, að setja sér verklagsregl-
ur. Byggist sú skylda á 21. gr. verð-
bréfaviðskiptalaga, en þar er mælt fyr-
ir um að fyrirtæki í verðbréfaþjónustu
setji sér verklagsreglur, sem Fjár-
málaeftirlitið staðfesti. Er ákvæðinu
einnig beitt um lánastofnanir, banka
og sparisjóði, sem veita verðbréfa-
þjónustu, samanber ákvæði í lögum
um viðskiptabanka og sparisjóði um að
reglur verðbréfaviðskiptalaga taki til
þessara aðila eftir því sem við á.
Fyrirmynd að siðareglum sett
Fljótlega eftir endumýjun verð-
bréfaviðskiptalaga, árið 1996, hófu
samtök verðbréfafyrirtækja samræm-
ingarstarf vegna verklagsreglna, að
sögn Finns Sveinbjörnssonar, fram-
kvæmdastjóra sambands íslenskra
viðskiptabanka. Fyrirtækin settu sér
fyrirmynd að verklagsreglum og sam-
þykkis þáverandi bankaeftirlits var
leitað. Að því fengnu aðlöguðu fyrir-
tækin sínar eigin reglur að fyrirmynd-
inni og lögðu þær fyrir eftirlitið að
nýju til endanlegs samþykkis.
Páll Gunnars Pálsson, forstjóri
Fjármálaeftirlitsins, segir stofnunina,
sem og bankaeftirlitið í fyrri tíð, hafa
gengið á eftir því við fyrirtækin í verð-
bréfaþjónustu, að þau settu sér verk-
lagsreglur. Innan Fjármálaeftirlits sé
litið svo á að þar sem stofnunin stað-
festi reglurnar hafi þær víðtækara
gildi en innanhúsreglur almennt. Aug-
Ijóst sé i huga þeirra sem starfi að eft-
irlitsmálum að stjómendum fyrirtækj-
anna beri ávallt að fylgja ákvæðum
reglnanna.
Hins vegar veiti svona reglusetning
enga tryggingu fyrir því að farið sé eft-
ir reglunum eða hvernig stjórnendur
fyrirtækjanna beiti þeim.
Aðspurður sagði Páll Gunnar að
nær öll fyrirtæki í verðbréfaþjónustu
hefðu skilað verklagsreglum inn til
Fjármálaeftirlits.
Mismunandi beiting reglnanna
Af samtölum við stjórnendur nokk-
urra fyrirtækja á fjármálamarkaði
virðist sem beiting og túlkun verklags-
reglna sé æði mismunandi eftir fyrir-
tækjum.
Finnur Sveinbjörnsson segir að því
sé ekki að neita, að fyrirtæki í verð-
bréfaþjónustu líti verklags- og siðar-
eglur mismunandi augum hvað varðar
viðskipti starfsmanna með eigin bréf.
Ekki sé auðvelt að segja til um ástæð-
ur þess, en hugsanlega felist skýringin
í mismunandi viðhorfum stjómenda í
hverju og einu fyrirtæki.
Valur Valsson, bankastjóri íslands-
banka, segir menn þar á bæ taka þess-
ar reglur alvarlega, enda hafi bankinn
sett starfsmönnum sínum strangar
siðareglur. Þær heimili starfsmönnun-
um þátttöku í útboði hlutabréfa, í
bankanum, í mjög takmörkuðum mæli.
Gunnar Viðar, forstöðumaður lög-
fræðideildar Landsbankans, segir
siðareglur vera í gildi innan bankans. í
þeim sé m.a. að finna ákvæði sem taki
til viðskipta starfsfólks með verðbréf.
Við túlkun þeirra reglna sé hliðsjón
höfð af ákvæði um almennt hóf starfs-
manna. Innri endurskoðandi og for-
stöðumaður lögfræðideildar sjái í sam-
einingu um þessa túlkun, komi upp
álitamál. Að sögn Gunnars hefur
Landsbankinn haft þann háttinn á að
vara starfsmenn við mikilli spákaup-
mennsku nema þá ef þeir hafi hand-
bært það fé sem þeir skipta með. Þetta
sé gert í ljósi þess að ávallt sé sú hætta
fyrir hendi, stundi starfsmaður mikla
spákaupmennsku, að hann tapi háum
fjárhæðum og þá jafnvel um leið starfi
sínu hjá bankanum.
Starfshópur vinnur að
endurskoðun reglna
Um þessar mundir er vinnuhópur að
störfum sem hefur það hlutverk að
endurskoða fyiTrmynd að siðareglum
fyrirtækja í verðbréfaþjónustu. í
hópnum eiga sæti fulltrúi samtaka
verðbréfafyrirtækja, ásamt fulltrúum
banka, sparisjóða og lánastofnana á
verðbréfamarkaðinum.
Finnur Sveinbjörnsson er í forsvari
fyrir hópinn og segir hann ástæðu þess
að ráðist var í endurskoðun fyrir-
myndarinnar vera þá, að á síðasta ári
hafi fyrirtækin í verðbréfaþjónustu og
starfsfólk þeirra komið fram með
ábendingar um ákveðna hnökra á nú-
gildandi verklags- og siðareglum inn-
an fyrirtækjanna. Um slíka hnökra
megi nefna tvö dæmi. Annars vegar
það, að starfsmönnum fyrirtækjanna
og mökum þeirra er óheimilt að skipta
með óskráð bréf. Þau ákvæði koma í
veg fyrir að maki starfsmanns fyrir-
tækis í verðbréfaþjónustu geti tekið
við óskráðum bréfum, sem hluta af
starfskjörum sínum. Hitt dæmið
snertir viðskipti með erlend verðbréf
gegnum Netið, en samkvæmt verk-
lagsreglunum er starfsmönnum
óheimilt að eiga viðskipti ________
með verðbréf nema í gegn-
um það fyrirtæki sem þeir
starfa hjá. Þótti nauðsyn-
legt að skoða í þessu sam-
bandi hvernig reglumar
samrýmdust þessum nýja
viðskiptamáta gegnum Netið.
Nýjar siðareglur
væntanlegar fljótlega
Starfshópurinn var settur á laggim-
ar í lok síðasta árs. Mótaði hópurinn
hugmyndir sínar og lagði að því búnu
drög fyrir stjórn samtaka verðbréfa-
fyrirtækja, en hún óskaði eftir því að
nokkur atriði yrðu könnuð betur. Að
sögn Finns hefur töluverður þrýsting-
ur verið á þessum hóp um að ljúka
störfum sem fyrst og býst hann við því
að fyrirmyndin verði fullmótuð á
næstu vikum og þá muni viðræður
hetjast við Fjármálaeftirlitið um hana.
Þegar niðurstaðan úr þeim viðræðum
liggi fyrir verði framkvæmdin með
sama hætti og þegar fyi-ri fyrirmyndin
var samin, þ.e. að fyrirtækin laga fyr-
irmyndina að sínum reglum og leita að
því búnu samþykkis Fjármálaeftirlits.
Aðspurður um innihald reglnanna
sagði Finnur að í þeim væri að finna
sérhæfðar reglur sem einkum tækju
til viðskipta með verðbréf. í tengslum
við útboð á verðbréfum verði starfs-
Nauðsyn á
skýrari laga-
ákvæðum og
reglum
mönnum fyrirtækja í verðbréfaþjón-
ustu, sem útboðið annast, óheimilt að
eiga viðskipti með ný hlutabréf uns
forkaupsréttartíma lýkur. Starfs-
mönnum verði þó heimilt að nýta
forkaupsrétt sinn vegna bréfa sem út-
gefin eru í félagi sem áður hefur fengið
bréf sín skráð opinberlega.
Að sögn Finns verður fyrirtækjun-
um sjálfum falið að útfæra nánar
ákvæði um framkvæmd reglnanna.
Aftur á móti verði líklega mælst til
þess að fyrirtækin taki upp í reglur
sínar öll ákvæði fyrirmyndarinnar sem
takmarka viðskipti starfsfólks með
verðbréf.
Finnur segist ekki hafa áhyggjur af
því að fyrirtækin muni fara gegn slík-
um tilmælum. Bæði komi þar til þrýst-
ingur frá markaðinum, að innan allra
fyrirtækja á verðbréfamarkaðinum
gildi sambærilegar reglur og eins sé
afar ólíklegt að Fjármálaeftirlitið
muni fallast á að eitt fyrirtækjanna
setji reglur fyrir starfsfólk sitt sem
geri minni kröfur til þeirra en starfs-
fólks hjá öðrum fyrirtækjum.
Siðareglur Verðbréfaþings
Fyrirtækin á verðbréfamarkaðinum
hafa ekki einvörðungu til fyrirmyndar
við setningu verklags- og siðareglna
þær reglur sem nú er verið að breyta.
Hinn 1. júlí í sumar setti stjóm Verð-
bréfaþings Islands svonefndar siðar-
eglur fyrir aðila að þinginu, en þeir eru
m.a. viðskiptabankar, sparisjóðir og
verðbréfafyrirtækin. Með þessum
reglum vildi stjórnin mælast til þess
við þessa aðila að þeir settu sjálfir sín-
ar eigin reglur, en þó með hliðsjón af
reglum þingsins. Dregur þetta nokkuð
úr gildi þeirra, ásamt þeirri staðreynd
að reglumar lúta einvörðungu að við-
skiptum þingaðila og starfsfólks þeirra
með verðbréf skráð á þinginu og aðra
markaðsstarfsemi sem fer fram í
tengslum við þingið. Reglumar hafa
m.ö.o. ekki gildi varðandi aðra hluta en
þá sem snúa að viðskipta- og upplýs-
ingakerfi Verðbréfaþings. Einnig
verður að líta til þess að þær em mjög
almennt orðaðar. Mjög matskennt er
því hvað getur talist brot.
Mikilvægi siðanefndar
Finnur Sveinbjömsson segir að
endurskoðuð fyrirmynd að siðareglum
markaðarins muni ekki innihalda
ákvæði um viðurlög vegna brota gegn
reglunum. Ætlast sé til þess að fyrir-
tækin sjálf beiti agaviðuriögum innan-
húss brjóti starfsmenn þeirra gegn
reglunum.
Til þess að siðareglur þjóni markm-
iðum sínum og til að unnt sé að leggja
mat á það hvort viðkomandi starfs-
maður hafi gerst brotlegur við góða
starfshætti, verður siðanefnd að vera
til staðar. Áð öðmm kosti hafa reglu-
rnar lítið vægi. Lítil umræða hefur
skapast hér á landi um stofnun siðan-
efndar á verðbréfamarkaði. Þar sem
mikil óvissa virðist ríkja um hvað
starfsmönnum fyrirtækja á fjármála-
markaðinum hér á landi er heimilt í
viðskiptum, er mikilvægt að slíkri
nefnd verði komið á fót. Siðanefnd get-
_________ ur verið rétti aðilinn til að
taka til meðferðar kvartan-
ir frá fjárfestum, getur úr-
skurðað um hvort starfs-
menn fyrirtækjanna hafi
uppfyllt starfsskyldur sín-
”“““ ar, gefið út tilmæli um góða
starfshætti o.s.frv. Yfirvalda á fjár-
málamarkaðinum væri að koma shkri
nefnd á laggirnar, en æskilegt væri að
fulltrúar sem flestra aðila, er að mark-
aðinum koma, ættu sæti í henni.
Verðbréfaþing telur breytingar
nauðsynlegar
Mál Búnaðarbankans virðist hafa
vakið margar spumingar varðandi við-
skipti starfsfólks fyrirtækja í verð-
bréfaþjónustu. Verðbréfaþing léði
máls á því, í yfirlýsingu vegna málsins,
að nauðsynlegt væri að skýrari laga-
ákvæði og reglur yrðu settar um fram-
kvæmd útboða, um viðskipti umsjóna-
raðila, innheija og starfsmanna með
bréf í tengslum við útboð, svo og við-
skipti hlutafélaga með eigin bréf. Páll
Gunnar Pálsson segir einnig að mikil-
vægt sé að farið verði ofan í saumana á
því hvort fyrirtækin fari eftir verk-
lagsreglunum og hvort gera þurfi þær
skýrari en þær eru. Full þörf sé á
þessu þar sem viðskiptaumhverfið hafi
þróast mikið frá því að reglumar voru
fyrst settar.
Verð á mat- og drykkjarvörum hækkaði
mun meira í fyrra en árið 1998
Innfluttar matvörur
hækkuðu um 7,8%
Matvöruhækkanir sem höfðu áhrif á verðbólgu
Einstakir liðir matvöru hækkuðu um alls 5,4% frá janúar 1999 til
janúar 2000, en einungis um 1,3% árið þar á undan.
Búvörur án grænmetis
Grænmeti
Aðrar innlendar mat-
og drykkjarvörur
Innfluttar mat-
og drykkjarvörur
+2,5%
___2 +2>8%
+1,5%
Wl +2.4%
1 +1,7%
-1,9%
Verð á mat- og drykkjar-
vöru hækkaði verulega
á síðasta ári, samkvæmt
útreikningum Alþýðu-
sambands Islands, en
skiptar skoðanir eru um
hvort fákeppni á mat-
vörumarkaði sé þar um
að kenna. Segja stjórn-
________endur stóru_________
matvöruverslananna að
hækkanirnar komi ein-
faldlega til af því að að-
föng til þeirra hafi hækk-
að mjög í verði.
VERÐ á mat- og drykkjar-
vömm hækkaði samtals
um 5,4% á síðasta ári og
er þetta mun meiri hækk-
un en varð á árinu 1998 en hún nam
þá 1,3%, skv. tölum sem hagdeild
Alþýðusambands íslands (ASI) hef-
ur unnið úr niðurstöðum mánaðar-
legrar mælingar Hagstofunnar á
vísitölu neysluverðs. Athygli vekur
hins vegar að innfluttar mat- og
drykkjarvörur voru 7,8% hærri nú í
ársbyrjun heldur en í janúar í fyrra
og verðhækkun á innlendum mat-
og drykkjarvörum, öðrum en búvör-
um og grænmeti, varð svipuð eða
7,4%.
Heildarhækkunartalan fæst með
því að leggja saman hækkun á inn-
fluttum vörum og innlendum, græn-
meti og búvörum og koma þær síð-
astnefndu til lækkunar enda nam
hækkun á búvörum ekki nema 2,8%
og grænmeti 2,4%. Samanlagt nem-
ur hækkunin því 5,4%, eins og fyrr
segir.
Hér er engu að síður að um tölu-
verða hækkun að ræða og er bent á
það í samantekt hagdeildar ASÍ að á
sama tíma lækkuðu sömu liðir um
0,1% í ríkjum Evrópusambandsins.
Jafnframt hefur því verið haldið
fram að gengisþróun undanfarið ár
hafi verið með þeim hætti að fremur
hefðu átt að eiga sér stað lækkanir á
innfluttri mat- og drykkjarvöru
heldur en hitt.
Þróunin veldur áhyggjum
Edda Rós Karlsdóttir, hagfræð-
ingur ASÍ, segir skýringu þess að
einungis 1,3% hækkun varð á verði
matvöru árið 1998 að mikil sam-
keppni var þá á matvörumarkaðnum
og því hafi verðbólga haldist mjög
lág. Segir hún að hækkunin á síð-
asta ári hljóti þess vegna að vekja
ótta manna um að samkeppni sé
ekki eins mikil og hún var.
Edda Rós kveðst aðspurð ekki
telja að skýra megi verðhækkanir í
fyrra með því hversu litlar þær voru
árið áður og að markaðurinn hafi
einfaldlega verið að komast í eðlilegt
horf í fyrra. Ef svo væri, og sam-
keppnin hefði verið óvenjulega hörð
árið 1998, þá hefði einhver á mark-
aðnum væntanlega átt að láta í
minni pokann og detta út. Það hafi
hins vegar ekki gerst.
Mesta hækkun siðan 1993
„Það sem við höfum áhyggjur af,“
segir Edda Rós, „er að við séum að
færast inn í þennan gamla hugsun-
arhátt, þar sem eitthvað verðbólgu-
gangverk ræður ríkjum og þar sem
hver hækkunin leiðir af annarri án
þess kannski að fyrir því séu sýni-
legar ástæður.“
Segir Edda Rós að hækkun verð-
bólgunnar núna í 5,8% sé mesta
hækkun síðan 1993 og að hækkunin
þá hafi þar að auki komið í kjölfar
gengisfellingar. Staðan sé önnur
núna, íslenska krónan sé sterk og
það veki spurningar hvort ástandið
sé ekki enn alvarlegra en menn gera
sér grein fyrir. Allt sé að hækka í
verði og verðbólgan sé margfalt
meiri en í viðskiptalöndunum.
Verðhækkanir bein afleiðing
fákeppni á matvörumarkaði
Jóhannes Gunnarsson, formaður
Neytendasamtakanna, lýsti einnig
áhyggjum sínum af þróun matvöra-
verðs. Sagði hann það samdóma álit
stjórnarmanna í Neytendasamtök-
unum að þær verðhækkanir, sem
orðið hafa á matvöru, væru bein af-
leiðing fákeppni á matvörumarkaði.
Engin væru rök fyrir þessum miklu
hækkunum, þvert á móti hefði geng-
isþróun á undanförnu ári átt að
verða til þess að verð á matvörum
lækkaði.
Jóhannes kvaðst í samtali við
Morgunblaðið ekki sjá betur en að
fyrir neytendur væri hér kominn
ávöxturinn af samruna fyrirtækja á
matvörumarkaðnum, þ.e. minnkandi
samkeppni. Lagði hann áherslu á að
í kjölfar upplýsinga sem þessara
ættu neytendur einfaldlega heimt-
ingu á skýringum frá forsvarsmönn-
um matvöruverslana, sem og heild-
sölum.
Segja hækkanir aðfanga
ráða mestu
Ekki náðist í Stefán Guðjónsson,
framkvæmdastjóra Samtaka versl-
unarinnar, sem eru sam-
tök heildsala, í gær
vegna vinnslu þessarar
fréttar en Tryggvi Jóns-
son, aðstoðarforstjóri
Baugs hf., sem rekur
Hagkaup, Nýkaup,
Hraðkaup, Bónus og 10-11 verslan-
irnar sagði í samtali við Morgun-
blaðið, að verðhækkanirnar ættu sér
einfalda skýringu. Aðföng til mat-
vöruverslana hafi hækkað, bæði inn-
lend og erlend, staðreyndin sé sú að
álagning Baugs á matvöru hafi hins
vegar alls ekki hækkað.
Þorsteinn Pálsson, framkvæmda-
stjóri Kaupáss, sem rekur Nóatúns-
verslanirnar, KA, 11-11 verslanirnar
og verslunina Kostakaup, tekur í
sama streng og segir aðföng hafa
hækkað verulega í verði. Bæði inn-
lendir og erlendir birgjar hafi hækk-
að vöra sína í verði og óhjákvæmi-
legt sé að þær hækkanir fari út í
verðlagið.
Tryggvi segir það vissulega rétt
að gengi íslensku krónunnar hafi
styrkst en gengiskarfa útflutnings-
tekna endurspegli ekki gengiskörfu
á innfluttum matvælum. Hún miði
við útflutningstekjur og rétt sé að
hafa í huga í þessu sambandi að
töluvert af matvöru sé keypt frá
Bandaríkjunum en gengi Banda-
ríkjadals hafi einmitt hækkað und-
anfarið, auk þess sem matvara hafi
þar hækkað. Dollarinn hafi þróast
öðruvísi en ýmsar Vestur-Evrópu-
myntir og það skipti máli þegar
rætt er um stöðu mála í viðskipta-
löndunum.
Bæði Þorsteinn og Tryggvi segja
að reynt hafi verið að halda aftur af
hækkunum á matvöruverði. Nefnir
Tryggvi að Baugur hafi t.d. ekki
aukið álagningu þrátt fyrir aukinn
kostnað við dreifingu, sem m.a.
skýrist af hærra olíuverði, auknu
launaskriði og fleira. -
Ábyrgð á verðbólgu
liggi hjá ríkisvaldinu
Það er skoðun Tryggva að mat-
vöruverslanirnar geti ekki einar og
sér tekið á sig skellinn vegna hækk-
ana undanfarið, en í því sambandi
má nefna að gosdrykkir hækkuðu
um 4-5% í desember og mjólkurvör-
ur um 5% um síðustu mánaðamót.
Ymsir aðrir framleiðendur hafa
jafnframt boðað hækkanir.
Segir Tryggvi að sér finnist sem
verið sé að reyna að gera matvöru-
verslanirnar að blóraböggli vegna
verðbólgu í þjóðfélaginu. Ábyrgðin á
verðbólgunni hljóti hins vegar fyrst
og fremst að liggja hjá ríkisvaldinu.
Þar hafi verið mikil þensla í gangi'
og nú síðast hafi hækkun fasteigna-
gjalda dunið yfir fólk.
„Það er afskaplega þægilegt að
segja að það sé fákeppni á matvör-
umarkaði og hækkunin sé þar af
leiðandi henni að kenna. En þá vilja
menn ekki horfast í augu við sann-
leikann, sem er sá að það er mikil
verðsamkeppni til staðar
og að álagning hjá okkur
hefur ekki hækkað,“ segir
Tryggvi.
Vísa á bug staðhæf-
ingum um verðsamráð
Bæði Tryggvi og Þorsteinn vísa
jafnframt á bug staðhæfingum um
meint verðsamráð matvöruverslana
en sagt var frá því í fréttabréfi Sam-
taka verslunarinnar í vikunni að
orðrómur væru á kreiki um slíkt.
Kemur fram í fréttabréfinu að nið-
urstöðum rannsóknar Samkeppnis-
stofnunar á dagvörumarkaði, sem
boðuð var í fyrra, sé beðið með eft-
irvæntingu en jafnframt segir í
fréttinni að því hafi verið haldið
fram af aðilum sem til þekki, að
dagvöruverslanir eða keðjur hafi
gert með sér samkomulag um mis-
munandi verðlag milli einstakra
verslana. .
Haft var samband við Guðmund
Sigurðsson, forstjóra Samkeppnis-
stofnunar, í gær vegna þessa máls
en hann vildi ekki tjá sig um um-
rædda rannsókn stofnunarinnar.
Jafnframt vildu hvorki Þorsteinn
Pálsson né Tryggvi Jónsson tjá sig
opinberlega um þessar staðhæfingar
að öðru leyti en þvi að hafna þeim
algerlega.
Sömu vörur
hækkuðu um
0,1% i löndum
innan ESB