Morgunblaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 2000 33
LISTIR
Morgunblaðið/Þorkell
Orn Magnússon píanóleikari, Finnur Bjarnason tenór og Ingveldur Yr
Jónsdóttir mezzósópran. A myndina vantar Mörtu Guðrúnu Halldórs-
dóttur sópransöngkonu.
fslensk einsöngslög í Salnum
Ogrynni til af fallegum
íslenskum lögum
EINSÖNGSTÓNLEIKAR í fyrsta
hluta tónlistarhátíðar Tónskálda-
félags íslands verða í Salnum í
Kópavogi í kvöld kl. 20.30. Tón-
leikarnir eru haldnir í samvinnu
við Reykjavík, menningar-
borg Evrópu árið 2000. Þar
flytja þau Marta Guðrún
Halldórsdóttir sópran, Ing-
veldur Yr Jónsdóttir mezzó-
sópran, Finnur Bjarnason
tenór og Örn Magnússon píanó-
leikari íslensk einsöngslög frá
fyrri hluta 20. aldar.
Islensk tónlist síðustu 100 ára
verður í brennidepli á tónlistar-
hátíð Tónskáldafélagsins en á
þessari öld hafa orðið til flestar af
merkustu tónsmiðum íslendinga.
Hátiðinni er skipt í þrjár tónleika-
raðir og eru þessir tónleikar hluti
af fyrstu tónleikaröðinni, íslenskir
einsöngstónleikar I.
Á efnisskrá tónleikanna i kvöld
eru lög eftir Pál Isólfsson, Sig-
valda Kaldalóns, Inga T. Lárus-
son, Bjarna Þorsteinsson, Árna
Thorsteinsson, Þórarin Guð-
mundsson, Sigurð Þórðarson, Jón
„Þetta
sön
ská
ió- J maður þ<
í ^ suntrið á<
Leifs, Emil Thoroddsen, Eyþór
Stefánsson, Pétur Sigurðsson, Sig-
fús Einarsson og fleiri.
Margl sem kemur á óvart
„Þetta er þverskurður af ein-
söngslögum íslenskra tón-
skálda frá fyrri hluta ald-
arinnar. Fæst þessara
laga hafa verið mikið
flutt, en inn á milli rekst
þó á lög sem maður hefur
sungið áður,“ segir Ingveldur Yr.
Hún segir það hafa verið mjög
áhugavert verkefni að skoða þenn-
an hluta fslensku söngbók-
menntasögunnar og margt hafi
þar komið á óvart. Á efnisskránni
séu þó nokkur lög sem hún hafi
aldrei heyrt og ekki einu sinni
heyrt um. „Það er merkilegt að sjá
hvílík ógrynni eru til af fallegum
íslenskum Iögum,“ heldur hún
áfram og segir þann brunn seint
verða tæmdan.
Forsala aðgöngumiða er hjá
Upplýsingamiðstöð ferðamála í
Bankastræti en miðar verða einn-
ig seldir við innganginn í kvöld.
Ólafur Darri Ólafsson f hlutverki götusóparans.
Glúr-
inn
götu-
sópari
SJOIWARP
S u n n u d a g s 1 e i k h ú s i ö
TJR ÖSKUNNI í ELDINN
Handrit: Krisfján Dignus.
Leikstjóri: Óskar Jónasson.
Leikarar: Ólafur Darri Ólafsson,
Nanna Kristín Magnúsdóttir,
Þorsteinn Bachmann, Gunnar
Jónsson, Pétur Einarsson o. fl.
HJARTAHREINN hreinsi-
tæknir (götusópari) hjá Reykja-
víkurborg finnur meðvitundar-
lausa stúlku í ruslahrúgu á bakvið
skemmtistað í miðborginni og fer
með hana heim og hlúir að henni.
Hún reynist flækt í glæpamál og
hinn geðprúði sópari reynist betri
en enginn við að hjálpa henni að
losna úr klóm útfararsveinsins og
glæpahundsins Barkar yngri
Barkarsonar. Glæpastarfsemi
hans og föður hans felst í þeirri
iðju að selja sömu líkkistuna aftur
og aftur og stúlkan hefur undir
höndum myndir af athæfi þeirra.
Sóparinn aftur á móti býr með
drykkfelldri móður sinni og dýrk-
ar Hauk Morthens með slíkum til-
þrifum að Haukur er honum
sannkallaður Haukur í horni þeg-
ar mest á ríður. Minnti samspil
ímyndunarinnar og tónlistarinnar
við raunveruleikann sterkt á með-
höndlun Dennis Potters í mynda-
flokkunum Pennies from Heaven
og Lipstick on his Collar. Það
gerði ekkert til enda vel unnið úr
hugmyndinni og féll vel að efninu.
Mesta ánægju undirritaðs með Úr
öskunni í eldinn var einmitt
hversu vel var unnið úr efninu og
hve yfirlætislaust en vel hugsað
handritið var. Kannski ekki
djúprist saga eða ýkja frumleg ef
horft er til þess að persónur féllu í
föst mót sjónvarpsmyndanna.
Saklaus piltur hittir hjartagóða
stúlku sem lent hefur á glapstig-
um. I lokin hreppir hann svo
stúlkuna sem hefur reynslu fyrir
þau bæði.Vondi kallinn er býsna
vondur en Þorsteinn Bachmann
gæddi hann þó umkomuleysi og
öryggisleysi, svo hann virtist ekki
ýkja hættulegur, fremur eins kon-
ar spilltur pabbastrákur, þar til í
lokin að hann reyndist tilbúinn til
að moka yfir andstæðingana í
fyllstu merkingu. Þá var félaga
hans nóg boðið og hringdi á lögg-
una. Dáldið gott og verulega ís-
lenskt.
Óskar Jónasson fann réttu leið-
ina að þessari mynd. Frásagnar-
aðferðin með kómískum áherslum
þó ekki verði beint sagt að myndin
hafí verið fyndin.
Um leið hélt Óskar fast í ein-
lægnina sem Dignus skrifar
handa persónunum. Sjónarhorn
myndavélar oft skondið og ásamt
tónlistinni undirstrikaði brosleg-
an tóninn og gaf myndinni líflega
áferð.
Óskari má einnig hrósa í há-
stert fyrir að setja leikara á alla
pósta, þannig að myndin gaf
hvergi eftir að þvi leyti og undir-
strikaði það sem löngu er orðið
ljóst þeim sem vilja vita að hinn ís-
lenski leikarahópur er orðinn
nógu stór og fjölbreyttur til að
manna megi hvaða sjónvarps- eða
bíómynd sem er. Hópurinn á
vinnustað sóparans var vel sam-
settur og sannfærandi, Dofri Her-
mannsson og Jón Egill Jónsson
áttu ágætan sprett í lokin, Jón
Hjartarsson var góður verkstjóri,
Magnús Ragnarsson leit út fyrir
að hafa aldrei unnið annars staðar
en hjá Rannsóknarlögreglunni og
Pétur Einarsson var vel heima
sem útfararstjórinn Börkur eldri.
Þau Ólafur Darri og Nanna
Kristín áttu þó stærstan þátt í að
gera þessa mynd jafn skemmti-
lega og raun varð á; verulega góð-
ur og áreynslulaus leikur hjá þeim
báðum. Hafi tilgangurinn verið að
búa til mynd sem hélt áhorfandan-
um við efnið og skemmti honum í
leiðinni þá tókst það ætlunarverk.
Dignus á greinilega erindi inn á
þennan vettvang og vonandi hefur
hann fleira í smíðum í þessa veru.
Hávar Sigurjónsson
Hinn klassíski Charlie
Parker á sviði
TONLIST
Gcislaplötur
CHARLIE PARKER
Charlie Parker: The complete live
performance on Savoy. Diskur 1.
Kvintett Charlie Parkers á Royal
Roost 4.9.1948 - 25.12.1948. Disk-
ur 2. Kvintett Charlie Parkers á
Royal Roost 1.1.1949 - 12.2.1949.
Diskur 3. Kvintett Charlie Parkers
á Royal Roost 12.2.1949 - 12.3.
1949. Diskur 4. Charlie Parker í
Chicago. 23.10.1950 og kvintett
Charlie Parkers og Dizzy Gillespies
í Carnegie Hall 29.9.1947. Útgefið
af Savoy jazz. Japis dreifir
á Islandi.
HIN heilaga þrenning djassspun-
ans, Louis Ármstrong, Charlie
Parker og Miles Davis, eru helstu
snillingar djasssögunnar ásamt höf-
uðtónskáldinu Duke Ellington. Auð-
vitað er þetta alhæfing samanber
Béin þrjú og Mozart í klassíkinni.
Margir eru skrefi fjær eins og Dizzy
Gillespie, sem ekki átti minni þátt í
umsköpun djassins í bíbopp en
Parker. Engin ný tónlistarstefna
stekkur fullsköpuð úr höfði eins
manns eins og Pallas-Aþena úr höfði
Seifs.
Margt er líkt með Charlie Parker,
eða Bird eins og hann var gjarnan
kallaður, og Mozart og lífshlaup
þeirra beggja nægjanlega ævintýra-
legt fyrir Hollywood-stórmyndir;
Amadeus eftir Forman og Bird eftir
Eastwood. Báðir voru snillingar af
guðs náð en ævikjörin oft kröpp.
Bird varð aðeins tæplega 35 ára,
Mozart rúmlega, en Bird skildi ekki
jafnmikið eftir sig og tónskáldið
klassíska. Hann var spunameistari
og háður upptökum og í Bandaríkj-
um eftirstríðsáranna var sú list lítils
metin sem ekki malaði gull og skiln-
ingur á byltingarkenndri tónlist bí-
boppleikaranna svo til enginn.
Helstu hljóðversupptökur Parkers
voru gerðar af smáfyrirtækjunum
Dial, Savoy og Verve. Þar voru við
stjórnvölinn stórhuga hugsjóna-
menn eins og Norman Granz, sem
settu listina ofar hagnaðarvon. Ekk-
ert djassplötusafn rís undir nafni án
þess að þar sé að finna það sem
Parker hljóðritaði fyrir þessi fyrir-
tæki í hljóðveri - en þar þarf líka að
finna úrval af því sem hljóðritað var
með Parker á tónleikum og þá er úr
vöndu að ráða. Mikið af þeim hljóðr-
itunum er svo ófullkomið að aðeins
harðir Parkergeggjarar hlusta á
þær frá upphafi til enda þó að allt
sem hann blési hefði ómetanlegt
gildi fyrir djassþróunina. Ungir að-
dáendur eltu hann klúbb úr klúbbi,
borg úr borg, og hljóðrituðu sólóa
hans. Slökktu oftast á tækjunum
þegar aðrir tóku sólóa. Slíkt má
heyra á hinum frægu upptökum
Dave Benedetti er Mosaic hefur gef-
ið út.
Aftur á móti eru upptökurnar á
Savoy-diskunum annarrar gerðar.
Þetta eru útvarpsútsendingar frá
Royal Roost-klúbbnum fræga í New
York þar sem Symphony Sid var
kynnir, klúbbupptökur frá Chicago
1950 þar sem innanbæjarmenn iéku
með meistaranum og svo tónleikar í
Carnegie Hall frá árinu 1947 þar
sem hið alltof sjaldgæfa gerðist;
Dizzy Gillespie og Charlie Parker
blésu saman. Þetta voru höfuðsnill-
ingar bíboppsins og þótt Miles Dav-
is væri einn helsti meistari djassins
veitti hann Bird aldrei það mótvægi
sem Dizzy gerði. Tónlist hans var
annarrar ættar. Margir eiga brot af
Royal Roost-upptökunum á ýmsum
breiðskífum sem hér fengust á árum
áður eins og Parker-útgáfum Saga/
Ero og ESP. En hér má heyra þær í
allri sinni dýrð frá upphafi til enda í
réttri tímaröð. Á elstu upptökunum
frá 4. september 1948 eru Miles
Davis á trompet, Tadd Dameron á
píanó, Curley Russell á bassa og
Max Roach á trommur með Bird.
Lögin eru 52nd Street theme og Ko-
Ko. Spilamennskan er fín þótt Dam-
eron sé ekki sterkur píanisti. Næstu
upptökur eru frá 11. desember 1948
og eru þá A1 Haig og Tommy Potter
komnir í stað Damerons og Russ-
ells. Þetta er einhver albesta hljóm-
sveit sem Parker stjórnaði og hvert
meistaraverkið rekur annað. Haig
er kraftmikill boppari og Miles Dav-
is er á hápunkti bíboppferils síns.
Síðustu upptökurnar með kvintett-
inum á Royal Roost frá 18. desem-
ber 1948 eru jafnframt síðustu upp-
tökur Parkerkvintettsins með Davis
þótt þeir hljóðrituðu seinna saman
fyrir Verve. Ópusarnir níu með
þessum kvintett frá Royal Roost eru
hápunktur diskanna ásamt upptök-
unum með Dizzy frá Carnegie Hall
og varla jafnast nokkrar tónleika-
upptökur Birds á við þessar ef und-
an eru skildar upptökurnar frá
Massey Hall þar sem Dizzy, Max og
Bud Powell léku með honum. Eftir
að Miles yfirgaf Bird tók Kenny
Dorham sæti hans. Hann hafði bæði
orðið fyrir áhrifum frá Dizzy og Mi:
les og hæfði Parker ágætlega. í
febrúar 1949 bætast svo tenórsaxó-
fónleikarinn Lucky Thompson og
víbrafónleikarinn Milt Jackson í
hópinn og munar um minna. Þeir
eru einnig á síðustu Royal Roost-
upptökunni frá 12. mars 1949. Allt
sem Charlie Parker blés skipti máli.
Hann var að sjálfsögðu ekki alltaf í
jafngóðu formi, en slakur Parker
var betri en flestir aðrir í toppformi.
Þó var undantekning á þegar víman
náði yfirhöndinni, en heróínið eitr-
aði líf Birds mestalla ævi, en hann
gerði sér grein fyrir því og sagði eitt
sinn að hver sá sem teldi sér trú um
að hann léki betur í vímu en hreinn
lygi hrikalega að sjálfum sér.
Á þessum diskum er þó aðeins að
finna eitt lag sem betur hefði verið
óútgefið; Groovin’ high frá 29. jan-
úar 1949. Bird hafði þá ekkert vald á
hljóðfærinu og það er ekki sæmandi
minningu hans að gefa slíkt út.
Þetta er enn verra en Dial-upptök-
urnar frá 29. júlí 1946 þar sem hann
blés á barmi taugaáfalls. Þar er þó
að finna túlkun hans á Lover man,
sem þrátt fyrir alla sína ágalla opn-
ar sýn inn í hyldýpi mannlegrar ör-
væntingar og minnir á ýmislegt það
er Lester Young blés síðustu æviár
sín. Parker fyrirgaf aldrei að þær
upptökur skyldu vera gefnar út, en
hann hafði fengið borgað, lá á
sjúkrahúsi og réð engu þar um. Þess
má geta að áhrif Lester Youngs
skjóta víða upp kollinum í spuna
Birds á Royal Roost og þó sér í lagi í
sólóum Miles Davis.
Það er ekki mikið að segja um
upptökurnar frá Chicago. Hljóm-
gæðin eru ekki mikil og sólóar Park-
ers bera af eins og gull af eiri, en
þarna er eina upptakan sem til er
með honum blásandi söngdans
Richards Rodgers: Therés a small
hotel.
Safni þessu lýkur á stórbrotnum
upptökum úr Carnegie Hall frá 29.
september 1947. Hrynsveitina skipa
John Lewis, píanó, A1 McKibbon,
bassa, og Joe Harris, trommur. Bird
og Dizzy blása A night in Tunisia,
Dizzy athmosphere og Groovin high
eftir Dizzy og Confirmation og Ko-
Ko eftir Bird. Þótt hrynsveitin sé
illa upptekin bæta sólóar Birds og
Dizzy það upp - djasstónlist gerist
varla betri.
Ég vona að ungir djassunnendur
beri gæfu til að hlusta á þessar upp-
tökur og búi yfir þeim hæfileika
minnar kynslóðar að endurskapa
hið raunverulega „sánd“ meðan
hlustað er. Vonandi hefur upptöku-
tækni nútímans, sem oft á tíðum
gefur sist réttari mynd af tónlistinni
en frumstæðari tækni fyrri tíma,
ekki spillt hæfileikanum til að nema
snillina og bæta í eyðurnar þar sem
hljóðnemarnir hafa ekki náð að
gegna hlutverki sínu.
Vernharður Linnet