Morgunblaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 39

38 ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 2000 39
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakurhf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
GÓÐÆRIÐ ÖLLUM
TIL HANDA
RAUÐI kross Islands hefur látið gera kjarakönnun meðal
landsmanna um stöðu þeirra, sem minnst mega sín, í
þjóðfélaginu. Bilið milli fátækra og þeirra sem betur mega
sín hefur orðið sýnilegra að undanförnu og sífellt fleiri hafa
þurft að leita aðstoðar stofnana, sem láta sig varða afkomu-
möguleika minnihlutahópa í þjóðfélaginu, til þess að geta
fleytt fram lífinu. Það er sárt til þess að vita að góðæri síðast-
liðinna ára skuli hafa gengið hjá garði sumra Islendinga.
Fram kom í máli framkvæmdastjóra RKI, að í miðju góð-
ærinu sé að finna vítahring fátæktar og einsemdar sem verði
að bregðast við. Ákveðnir hópar bótaþega og láglaunafólks
búa við svo þröngan kost að hægt er að tala um fátækt. Þessir
hópar eru lágtekjufólk og styrkþegar, geðfatlaðir, einstæð-
ingar og ákveðinn hópur barna og unglinga. Félagslegir erf-
iðleikar eru oft fylgifiskar bágrar efnahagsstöðu og þótt
flokkarnir innan þessa hóps séu ólíkir er athyglisvert, að þeir
eiga þó það sameiginlegt að kjör þeirra eru að mestu leyti
ákveðin af hinu opinbera.
I raun er það talsverður áfellisdómur, að niðurstöður
slíkrar könnunar skuli sýna það, að þeir aðilar, sem erfiðast
eiga uppdráttar í þjóðfélaginu, séu einmitt þeir, sem ríkis-
valdið hefur tekið upp á sína arma.
Athyglisvert er þó, að aðeins 4% aldraðra búa við bág kjör.
Þetta er hópur, sem nefndur er ellilífeyrisþegar, sem hefur
lítinn sem engan lífeyri og á engar eignir. Almennt hafa flest-
ir í hópi aldraðra viðunandi kjör, en lítill en vel merkjanlegur
hópur býr við bág kjör. Þetta fólk þarf mjög svo að velta fyrir
sér fjármálunum, svo að það eigi fyrir lífsnauðsynjum frá
degi til dags. Stéttaskipting meðal aldraðra virðist og vera
nokkur hvað efnalega afkomu varðar. Eldri hlutinn virðist í
flestum tilfellum eiga eigið húsnæði, en mun færri hlutfalls-
lega meðal hinna yngri.
Þá kemur og fram, að annar hópur býr við mjög bág kjör.
31% ungra, ómenntaðra og einstseðra mæðra býr við kjör
undir fátæktarmörkum. Fjárhagsstaða fólks í láglauna-
störfum er og almennt slæm og ekki sízt sé fyrirvinnan ein og
kvenkyns og geti lítt bætt við sig aukastörfum vegna barna.
Atvinnuleysi er nokkuð algengt innan þessa hóps og konurn-
ar lenda oft í félagslegum og efnahagslegum vítahring, sem
erfitt getur reynzt að rjúfa. Menntunarleysi hamlar því oft
að þessar konur geti fengið betur launuð störf, en menntun
« kostar aukið fé og skapar aukna þörf fyrir barnagæzlu.
Samsetning þjóðfélagsins hefur breytzt mikið á síðustu ár-
um. Láglaunahóparnir voru á árum áður mjög fjölmennir,
mynduðu hinn mikla massa í undirstöðum þjóðfélagspíram-
ítans, sem nú virðist hafa steypt stömpum, þ.e.a.s. undir-
staða píramítans, þar sem áður var hinn breiði massi lág-
launafólks er nú tiltölulega fámennur hópur og á sér þar af
leiðandi fáa sem enga málsvara. Fjöldinn virðist hins vegar
vera kominn í eins konar millistétt, þar sem menn hafa
mannsæmandi laun, una glaðir við sitt, en huga ekki að hin-
um fáu, sem sitja eftir og eiga vart nóg til að standa undir
helztu lífsnauðsynjum. Þessi sama þróun hefur, að því er
kannanir sýna, einnig átt sér stað í Bretlandi og af þeim sök-
um hefur brezki Verkamannaflokkurinn breytzt í e.k. milli-
stéttarflokk, enda eru atkvæðin fremur þar en meðal verka-
fólks.
Þetta er sú ófagra mynd sem við okkur blasir í dag og í
raun er það til mikils vanza að á Islandi nú á dögum skuli
vera til fólk sem líður skort. Þegar skrifað var undir kjara-
samninga í febrúar 1995 var rætt um það að efnahagsbatinn
ætti fyrst og fremst að renna til láglaunafólksins. Ríkis-
stjórnin, forysta vinnuveitenda og verkalýðshreyfingar voru
sammála þessu og margítrekuðu að kjarabætur til láglauna-
fólks ættu að hafa algjöran forgang. I leiðara Morgunblaðs-
ins, sem birtist 22. febrúar 1995 eða fyrir nær fimm árum,
sagði: „Nú hefur orðið ofan á að nýta aukinn hagvöxt, sem
spáð er á næstu tveimur árum, til að bæta stöðu þeirra verst
settu í þjóðfélaginu. Það er lofsvert af forystu verkalýðssam-
takanna að standa fast á þessari stefnumörkun, því hags-
munir eru misjafnir innan hreyfingarinnar og margir orðnir
langeygir eftir kjarabótum. Fyrir láglaunafólk og reyndar
landsmenn alla skiptir höfuðmáli, að samningarnir eru ekki
taldir hleypa verðbólgu af stað á nýjan leik.“
En hvað fór úrskeiðis? Þegar svo miklar væntingar voru
fyrir fimm árum hefði maður mátt ætla að niðurstaða í könn-
un RKI yrði önnur nú. Kjarasamningar fara í hönd á nýjan
leik og það er skylda stjórnvalda og aðila vinnumarkaðarins
að reyna nú enn einu sinni að taka á vanda þess fólks, sem
býr við fátækt og getur vart litið glaðan dag af áhyggjum af
daglegu lífsviðurværi. Nú á dögum er ekki hægt fyrir jafn-
ríka þjóð og okkur Islendinga að una slíku þjóðfélagsástandi.
Það eru hagsmunir allra, að slíku ástandi verði eytt sem allra
allra fyrst.
Fjölsótt atvinnumálaráðstefna Landsbankans á Egilsstöðum
Tækifærin eru fyrir
hendi á Austurlandi
Morgunblaðið/Sigurður Aðalsteinsson
Hátt í 80 manns mættu til atvinnumálaráðstefnu Landsbankans á Austurlandi, sem haldin var á Egilsstöðum.
Austfírðingar hafa tæki-
færi til sóknar. Þar eru
góðar aðstæður í ýmsum
atvinnugremum og gott
fyrir fólk að búa. Hins
vegar þarf að efla kynn-
ingar- og markaðsstarf.
Þetta var meðal þess sem
fram kom á atvinnu-
málaráðstefnu Lands-
bankans á Austurlandi
en Helgi Bjarnason
✓
fylgdist með henni. Al-
ver var ekki á dagskrá
en var þó ofarlega í
huga fundarmanna.
FARIÐ var vítt yfir sviðið á
fjölmennri ráðstefnu sem
Landsbankinn hélt á Egils-
stöðum um atvinnulíf á
Austurlandi, við upphaf nýrrar aldar.
Kristján Einarsson, svæðisstjóri
bankans á Austurlandi, sagði í setn-
ingarávarpi að Landsbankinn væri
mjög tengdur Austfirðingum og hefði
mikla hagsmuni af þvi að atvinnu- og
mannlíf stæði þar traustum fótum. Gat
hann þess að Landsbankinn hefði
dregið um 5 milljarða króna inn á
svæðið, útlán þar væru um 10 miljjarð-
ar á móti um 5 milljarða króna innlán-
um. Landsbankinn er með 68-75%
markaðshlutdeild í bankaþjónustu á
svæðinu.
Þokkalegir möguleikar
í þekkingariðnaði
Lýsti Kristján þeirri skoðun sinni
að landsbyggðin væri ekki í stakk búin
til að taka við þekkingarfyrirtækjum,
þar skorti mannauð og þekkingu.
Hvatti hann sérstaklega til þess að
markvisst yrði unnið að því að skapa
aðstæður fyrir uppbyggingu þekking-
ar- og nýsköpunarfyrirtækja enda
sýndu rannsóknir að 25% hagvaxtar-
ins sköpuðust af nýsköpun. Taldi hann
að þetta mætti heimfæra á hagkerfið á
Austurlandi. Jóhannes Pálsson sagði
frá uppbyggingu og rekstri verkfræð-
istofunnar Hönnunar og ráðgjafar á
Reyðarfirði og Egilsstöðum sem vaxið
hefur úr tveggja manna fyrirtæki í 20
manna vinnustað á áratug. Meginboð-
skapur Jóhannesar var sá að menn
yrðu að þora að fara út í eitthvað nýtt,
annars gerðist ekkert.
Þorkell Sigurlaugsson, fram-
kvæmdastjóri þróunarsviðs Eim-
skipafélags Islands, sagði að Austfirð-
ingar ættu að hafa þokkalega
möguleika í þekkingariðnaðinum.
Menn þyrftu að hafa þor og hugarflug
til að leita samstarfs um verkefni, til
dæmis við aðila á höfuð-
borgarsvæðinu. Taldi
Þorkell mikilvægt að
byggja upp þekkmgarset-
ur í fjórðungnum.
Fram kom hjá Kristjáni
Einarssyni að könnun meðal stjóm-
enda lítilla og meðalstórra fyrirtækja
benti til að fjárskortur hamlaði ekki
starfseminni. Hann lagði jafnframt
áherslu á að krafan um arðsemi yrði í
öllum tilvikum að vera hvati fjárfest-
ingar. Úlfar Steindórsson, fram-
kvæmdastjóri Nýsköpunarsjóðs at-
vinnulífsins, lagði einnig áherslu á að
arðsemi væri lykilatriðið við ákvörðun
um að hefja atvinnustarfsemi. Enginn
tilgangur væri með því að hefjast
handa á öðrum forsendum, eins og til
dæmis þeim að þörf væri á að búa til
störf í sveitarfélaginu. Ef fjárfestingin
skilaði ekki arði væri aðeins verið að
búa til störf tímabundið. Úlfar sagði
frá starfsemi Nýsköpunarsjóðs. Sagði
hann að þótt sjóðurinn væri fyrir land-
ið allt væri áberandi hvað mikill meiri-
hluti umsókna um lán og styrki væri af
höfuðborgarsvæðinu. Taldi hann það
benda til þess að sjóðurinn þyrfti að
veita meiri þjónustu úti á landi.
Þróuð smásamfélög
Gunnar Vignisson, framkvæmda-
stjóri Þróunarstofu Austurlands, lýsti
þeirri skoðun sinni að Austurland ætti
sér mikla framtíðarmöguleika. Sagði
hann að atvinnuþróun snerist ekki síst
um fólk og það sækti í góð samfélög.
Taldi Gunnar að bæjarfélögin á Aust-
urlandi væru með þróuðustu smásam-
félögum í heiminum, atvinnulíf væri
fjölbreytt og þjónusta góð, landkostir
góðir og innviðir samfélagsins í heild
sterkir.
Guðmundur Bjamason, bæjarstjóri
Fjarðabyggðar, sagði að oft væri mik-
ill þrýstingur á sveitarstjórnir að
koma að lausn atvinnuvanda þegar á
bjátaði hjá fyrirtækjum. Sagði hann
frá lagaumhverfinu og túlkun á heim-
ildum sveitarstjórna til slíks. Lýsti
Guðmundur þeirri skoðun sinni að
sveitarstjómirnar ættu ekki að vera
beinir þátttakendur í atvinnurekstri.
Þau ættu hins vegar að skapa fyrir-
tækjunum og fólkinu sem bestar að-
stæður til að blómstra enda væri það
mikilvægt fyrir fjárhag sveitarfélag-
anna að fyrirtækin greiddu íbúunum
há laun. Hann rifjaði það upp að með
niðurfellingu aðstöðugjalds minnkuðu
tengsl sveitarfélaganna við atvinnulíf-
ið og taldi mikilvægt að þeim tengsl-
um yrði aftur komið á við yfirstand-
andi endurskoðun á
tekjustofnum þeirra, til
dæmis með hlutdeild sveit-
arfélaga í tekjuskatti eða
tryggingagjaldi. Loks
sagði Guðmundur mikil-
vægt að sveitarfélögin efldust til þess
að þau gætu verið íyrirtækjunum góð-
ir bakhjarlar og sagðist reikna með
áframhaldandi sameiningu sveitarfé-
laga á Austurlandi þannig að þau yrðu
4 til 5 eftir 10 eða 15 ár. Af þessu tilefni
sagði Kristján Einarsson að ef Aust-
firðingar stæðu ekki saman ætti fjórð-
ungurinn sér ekki viðreisnar von í
framtíðinni.
Þorkell Sigurlaugsson hvatti til
þess að hin einstöku svæði Austur-
lands tengdust nánari böndum þannig
að þau nytu hagkvæmni stærðarinnar.
Hann sagði að Austurland þyrfti að
eignast sameiginlega framtíðarsýn.
Tækifærin væru fyrir hendi.
Ólík staða sjávarútvegs og landbún-
aðar kom skýrt fram í erindum á fund-
inum. Björgólfur Jóhannsson, fram-
kvæmdastjóri Síldarvinnslunnar hf. í
Neskaupstað, rakti þróun sjávarút-
vegsins á undaniomum árum, meðal
annars á Austurlandi. Sagði að þar
væru nú öflug fyrirtæki á hlutabréfa-
markaði en einnig fjölskylduíyrirtæki
sem farið hefðu aðrar leiðir. Sterkir
aðilar annars staðar af landinu hefðu
komið inn í fyrirtækin. Taldi hann að
íyrirtækin myndu stækka og þeim
fækka. Sjávarútvegsfyrirtækin á
Austurlandi væru öflug í veiðum og
vinnslu uppsjávarfiska og þar væri að
finna öflugustu fyrirtæki landsins á
því sviði. Bjóst hann við að svo yrði
áfram. Þar væri öflug rækju- og hum-
arvinnsla og framhaldsvinnsla á síld.
Hins vegar hefði verið lítil þróun í bol-
fiskvinnslu og hefði kvóti botnfiskteg-
unda minnkað á meðan fyrirtækin
hefðu aukið hlut sinn í kvóta uppsjáv-
arfiska. Taldi Björgólfur að fyririækin
myndu efla bolfiskvinnslu sína í fram-
tíðinni.
í umfjöllun um framtíðarhorfur
sagði Björgólfur að sú óvissa sem staf-
aði af umræðum um framtíð kvóta-
kerfisins væri versti óvinur sjávar-
útvgsfyrirtækjanna. Sagðist hann
vilja gefa sér að kerfið yrði óbreytt,
eða að minnsta kosti að settar verði
skýrar reglur til langs tíma.
Sauðfjárrækt er aðalgreinin í land-
búnaði á Austurlandi. Ingi Már Aðal-
steinsson, kaupfélagsstjóri Kaupfé-
lags Héraðsbúa, sagði að framleiðslan
í Múlasýslum hefði numið um 1040
tonnum á árinu 1998. Fram kom hjá
fundarmanni að það er
svipað magn og bleikjueld-
isstöð í Kelduhverfi fram-
leiðir á ári. Vakti Ingi Már
athygli á miklum sam-
drætti í neyslu kindakjöts
og reiknaði með því að neyslan myndi
áfram minnka um 1-2% á ári. Aust-
firðingar framleiddu hins vegar lítið af
þeim kjöttegundum sem komið hefðu í
staðinn, svína- og alifuglakjöti.
Ingi Már sagði að kaupendur land-
búnaðarafurða væru fáir og öflugir en
seljendur of margir þannig að kaup-
endumir hefðu völdin í þeim viðskipt-
um. Sagðist hann búast við að slátur-
húsum og kjötiðnaðarfyrirtækjum
mundi halda áfram að fækka og þau
myndu stækka og að einingar í mjólk-
urframleiðslu myndu einnig stækka,
og visaði í því efni til þróunarinnar í
öðrum atvinnugreinum, svo sem
verslun og sjávarútvegi. Ingi Már
taldi að bann við framsali framleiðslu-
réttar í sauðfjárframleiðslu hamlaði
þróun í greininni og stæði henni fyrir
þrifum.
Þorkell Sigurlaugsson taldi að
miklir möguleikar væru í ferðaþjón-
ustu á Austurlandi og lagði til að mikil
áhersla yrði lögð á hana. Gunnar
Vignisson vakti athygli á því að fjár-
fest hefði verið fyrir 150 til 200 mil-
ljónir kr. á ári í ferðaþjónustu á und-
anfornum 4 til 5 árum, og væru þá
aðeins reiknaðar fjárfestingar
stærstu aðilanna. Vakti Þorkell at-
hygli á áhugaverðum tengingum í
ferðamálum milli Norður- og Austur-
lands en sagði að það vantaði frum-
kvöðla í afþreyingarþjónustu sem
vekti athygli hérlendis og erlendis.
Ingi Már Aðalsteinsson sagði frá
þróuninni í verslun á svæðinu. Taldi
hann að viðvarandi fólksfækkun væri
ógnun við verslun á Austurlandi, einn-
ig aukin samkeppni í sölu matvara á
Netinu og í sjónvarpi. Á móti gætu
skapast ný tækifæri, til dæmis með
því að taka greiðsluþjónustu, póst-
þjónustu, bjór- og vínsölu og lyfsölu
inn í verslanimar og taka þátt í sölu á
Netinu. Sagði hann að ýmis ný tæki-
færi gætu gefist í framtíðinni.
Horft til álvers
Lítið var minnst á Fljótsdalsvirkj-
un og álver í Reyðarfirði í framsögu-
erindum enda höfðu framsögumenn
verið beðnir um að halda þeim hugs-
anlegu möguleikum sem mest fyrir
utan erindi sín, athyglin ætti að bein-
ast að öðru á þessum fundi. Fram kom
í pallborðsumræðum að stór hluti
vinnuaflsins á Austurlandi
væri ekki fagmenntaður
og að það bráðvantaði
betri störf fyrir þetta fólk.
Horft væri til álvers í því
sambandi.
í lok fundarins hvatti Gísli Jóna-
tansson, kaupfélagsstjóri á Fáskrúðs-
firði, eindregið til þess að vel yrði ýtt á
eftir vinnu við undirbúning að álveri í
Reyðarfirði. Lýsti hann þeirri skoðun
sinni að það væri brýnasta mál fjórð-
ungsins og að það hefði áhrif á allt
annað, stuðlaði að samgöngubótum og
stækkun sveitarfélaga og að allt at-
vinnu- og mannlíf myndi blómstra í
kjölfarið. Tíminn er naumur, sagði
Gísli, fólksflóttinn er svo mikill að við
verðum að nýta fyrsta tækifærið sem
okkur gefst.
4-
Vantar sam-
eiginlega
framtíðarsýn
Brýnasta
hagsmunamál
fjórðungsins
Kveðjuheimsókn fráfarandi yfírmanns Evrópuherstjórnar NATO
Breytingar
hagga ekki
öryggisskuld-
bindingum
Wesley K. Clark, yfírmaður Evrópuher-
stjórnar Atlantshafsbandalagsins, kom í
stutta kveðjuheimsókn til Islands í gær og
átti fund með forsætisráðherra og utanríkis-
ráðherra. I samtali við Auðun Arnórsson seg-
ist Clark bjartsýnn á framtíð bandalagsins.
Morgunblaðið/Þorkell
Wesley K. Clark, fráfarandi yfírmaður Evrópuherstjórnar NATO, ásamt
Halldóri Ásgrímssyni utanríkisráðherra og Davíð Oddssyni forsætisráð-
herra í Ráðherrabústaðnum í gær.
ISLAND er mikils metið aðildar-
ríki bandalagsins og öryggis-
skuldbindingar þess munu
standa óhaggaðar," segir Wes-
ley Clark um það breytingaferli sem
nú er í gangi og miðar að því að efla
Evrópustoð NATO. „Það sem er verið
að ræða er hvernig þáttur Evrópu-
ríkjanna í uppbyggingu NATO skal
styrktur. Að sjálfsögðu mun ísland,
sem fullgildur aðili að bandalaginu,
þurfa að skoða þessar tillögur vand-
lega, og að sjálfsögðu taka þátt í um-
ræðum um þær eins og við á,“ segir
Clark. „Öryggishagsmunir íslands
eru mikilvægir. Mér finnst þess
vegna gott til þess að vita að íslenzk
stjórnvöld leggi áherzlu á þetta mál.“
Uppspretta vandans
er Milosevic
Um ástandið í Kosovo segist Clark
telja að aðildarþjóðirnar geri sér
grein fyrir því, að það sé betra, mann-
úðlegra og þegar allt kemur til alls
ódýrara að halda úti nægilega sterku
landherliði í Kosovo en að leyfa ásta-
ndinu að fara úr böndunum og horfa
upp á þjóðernishreinsanir og viðlíka
voðaverk eiga sér stað eins og raunin
varð í fyrra. „Ég tel að í kjölfar hern-
aðarátaksins á síðasta ári séu þjóðir
heims farnar að gera sér æ betur
grein fyrir að uppspretta alls þessa sé
[Slobodan] Milosevic Júgó-
slavíuforseti. Og lausnin er lýðræði í
Belgrad," segir Clark.
Undanfarna daga hefur verið heitt í
kolunum í bænum Kosovska Mitro-
vica, þar sem friðargæzluliðar NATO
hafa staðið í ströngu við að koma í veg
fyrir blóðug átök milli kosovo-al-
banskra og serbneskra íbúa bæjarins.
Um þetta segir Clark að mikilvægt sé
að hafa í huga að mjög sterkar tilfmn-
ingar stjórni gerðum anzi margra
íbúa Kosovo.
„Við verðum að halda okkar striki
við að byggja upp stjómsýslu sam-
kvæmt áætlun Sameinuðu þjóðanna,
styrkja lögreglulið heimamanna og
senda meira alþjóðlegt lögregluhð á
svæðið til að koma á lögum og reglu
og skilvirku réttarkerfi. Með þessu
verður öryggi óbreyttra borgara
bætt,“ segir Clark.
„Ég held að yfirgnæfandi meiri-
hluti íbúa Kosovo vilji ekkert frekar
en að geta einfaldlega lifa sínu lífi í
friði. Það er lítill minnihluti öfga-
manna bæði meðal Kosovo-Albana og
Serba. Og það er engum vafa undir-
orpið að meðal Kosovo-AIbana er
sumum sérstaklega heitt í hamsi
vegna þeirrar undirokunar sem þeir
þurftu að þola af hendi Serba,“ segir
Clark. Hins vegar verði allir íbúar
héraðsins að gera sér grein fyrir að
NATO og aðrar stofnanir alþjóðasam-
félagsins komu á friði í Kosovo til að
binda enda á þjóðernishreinsanir.
Clark segir enga varanlega lausn á
Kosovo-málinu mögulega nema sem
hluta heildarlausnar fyrir allt Balk-
ansvæðið. „Við verðum að halda
áfram og þrýsta á um varanlega póli-
tíska lausn. Slík pólitísk lausn gengur
að sjálfsögðu ekki upp nema sem liður
í stærri lausn sem nær til alls svæðis-
ins. Því verða lýðræðisumbætur í
Belgrad að vera forgangsmarkmið al-
þjóðasamfélagsins,“ segir Clark.
Fráhvarf Milosevics frá völdum og að
hann verði dreginn fyrir dómstól í
Haag til að svara til saka fyrir glæpi
sína sé grundvallarforsenda varan-
legrar lausnar. „Það skilja það allir að
hjá honum liggur uppspretta vandans
og lykillinn að lausn hans einnig,“
fullyrðir Clark.
Stoltur af árangrinum
Á meðan á loftárásum NATO stóð
og í framhaldinu var nokkuð deilt um
það, ekki sízt í NATO-ríkjunum sjálf-
um, hversu vel þess hefði verið gætt
að valda ekki ótilætluðu tjóni og
mannfalli meðal óbreyttra borgara.
Spurður um slíka gagnrýni segist
Clark vera mjög ánægður með þann
árangur sem NATO náði með loftár-
ásunum. „Það mikilvæga er að banda-
lagið virkaði og við náðum okkar
markmiði. Það er það sem skiptir
langmestu máh.“
Hann segist sjálfur hafa átt þátt í
að velja hvert einasta skotmark sem
ráðizt var á og hann hefði farið yfir og
metið útkomuna úr öllum loftárásun-
um. „Ég er sannfærður um að flug-
menn okkar gerðu allt sem þeim var
unnt til að forðast ótilætlað tjón. Að
þessu sögðu verður að segjast að
þetta voru hernaðarátök. Slík valda
óþjákvæmilega mannfalli og tjóni. Og
það má ekki gleyma því að andstæð-
ingurinn, Serbar, gerði okkur erfitt
fyrir með því meðal annars að koma
hergögnum fyrir mitt í byggð
óbreyttra borgara. Við gerðum allt
sem mögulegt var til að afstýra óti-
lætluðu tjóni og ég tel okkur geta ver-
ið stolta af árangrinum," segir Clark,
og bætir við: „Vissulega ber að harma
allt það tjón sem óbreyttir borgarar
verða fyrir í slíkum átökum, en í sögu-
legum samanburði er ekki hægt að
segja annað en að vel hafi tekizt til.“
Fyrst eftir að Rússar hófu stríðs-
rekstur gegn skæruliðum í Tsjetsjníu
heyrðust þær raddir í fjölmiðlum sem
töldu mögulegt að bera Tsjetsjníu-
herför Rússa saman við Kosovo-her-
för NATO. Þessu vísar Clark á bug.
Ekki sambærilegt
stríðsrekstrinum í Tsjetsjníu
„Ríki Evrópu og Norður-Ameríku
hafa fordæmt þær aðferðir sem Rúss-
ar beita í hemaðinum í Tsjetsjníu og
hafa skorað á Rússa að leita frekar
pólitískrar lausnar á ástandinu þar.
Við á Vesturlöndum hefðum ábyggi-
lega ekki tekið á vanda á borð við
þann sem við var að etja í Tsjetsjníu
með viðlíka hætti og Rússar hafa
gert,“ segir Clark. Hann segist telja
að eðh NATO sem bandalags lýðræð-
isþjóða sem leggi sig fram um að hafa
alþjóðalög í heiðri sé vel þekkt. „í
hemaði fer bandalagið eftir gildandi
reglum um að beina spjótum sínum
aðeins að hernaðarlega mikilvægum
skotmörkum og gerir sitt ýtrasta til
að forðast að valda óbreyttum borg-
urum skaða. Sá skaði sem óbreyttir
borgarar urðu fyrir í loftherför
NATO í Kosovo vom afleiðingar þess
óhjákvæmilega harmleiks sem öll
stríðsátök hafa í fór með sér, þrátt
fyrir að bókstaflega allt hafi verið
reynt - meira en í nokkurri annarri
herför sögunnar - til að forða mann-
falli meðal óbreyttra borgara og öðr-
um ótilætluðum skaða,“ fullyrðir
Clark, og bætir við: „Samkvæmt þeim
upplýsingum sem mér hafa borizt
sýnast mér slíkar leikreglur ekki
hafðar í heiðri í stríðsrekstri Rússa í
Tsjetsjníu."
Tengsl NATO við Rússland komust
í nokkuð uppnám í kringum Kosovo-
stríðið. Aðspurður segist Clark þó
viss um að þessi tengsl muni eflast á
ný. „Ég tel víst að Rússar muni leita
eftir því að viðhalda sterkum tengsl-
um við NATO, því að það samræmist
þeirra eigin hagsmunum. Rússar
munu að mínu viti gera það sem er
þeim sjálfum í hag,“ segir hann.
Meginverkefnin framundan
En hver eru þá mikilvægustu verk- -
efnin sem NATO stendur frammi fyr-
ir nú á aldamótaárinu? Clark segir
þau í megindráttum eftirfarandi.
„Við verðum að fylgja eftir verkefn-
um okkar á Balkanskaga, bæði í
Kosovo og í Bosníu, og ljúka þeim
með árangursríkum hætti.
Við verðum að halda áfram að
vinna að því að uppfylla væntingar að-
ildarríkjanna til bandalagsins -
Evrópuríkin vilja styrkja Evrópustoð
bandalagsins og að sú þróun njóti
skilnings hinum megin Atlantshafsins
- vestan hafsins er vilji til þess að
bandamennirnir austan þess sýni
hugsanlegri uppsetningu eldflauga-
varnarkerfis í Bandaríkjunum skiln-
ing og stuðning.
Loks verður bandalagið að vinna af
einlægni að því að mæta öryggisþörf-
um væntanlegra nýrra aðildarríkja í
Austur-Evrópu en jafnhliða því taka
tillit til sjónarmiða Rússa í öryggis-
málum, svo að okkur takist að ná
fram raunverulegum umbótum á ör-
yggismálum í Evrópu og endum ekki
uppi með að búa til nýjar klofningslín-
ur í álfunni,“ segir Clark, sem lætur
af störfum sem yfirmaður Evrópuher-
afla NATO í apríl. Arftaki Clarks í
hemaðarhöfuðstöðvum NATO í Mons
í Belgíu verður bandaríski flughers-
höfðinginn Joseph Rawlston.
Þakka^i fyrir stuðn-
ing Islands við
Kosovo-aðgerðirnar
EFTIR viðræður við Davið Oddsson
forsætisráðherra og Halldór Ás-
grímsson utanríkisráðherra í Ráð-
herrabústaðnum í Reykjavík í gær-
morgun þakkaði Clark á
blaðamannafundi ríkisstjórn íslands
fyrir dyggan stuðning við aðgerðir
NATO í Kosovo-héraði, bæði á með-
an á lofthemaðinum gegn Júgóslavíu
stóð sem og þeim aðgerðum sem
fylgt hafa í kjölfarið. „Þetta er nokk-
uð sem við allir sem berum ein-
kennisbúning höfum á tilfinningunni;
við vissum að þegar í hart færi mynd-
um við geta treyst á stuðning þessar-
ar ríkissljórnar og við erum mjög
þakklátir fyrir það,“ sagði Clark.
Clark tók einnig fram að yfírstjórn
NATO væri þakklát fyrir áframhald-
andi stuðning íslenzkra stjórnvalda
við þær aðgerðir sem nú standa yfir
á vegum bandalagsins í Kosovo, þ.e.
friðargæzlu- og uppbyggingarstarf.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði ríkisstjórn íslands vera þakk-
láta Clark fyrir starf hans í þágu
NATO. „Á mjög erfiðum tímum í
sögu bandalagsins skilaði Clark
hershöfðingi mjög góðu starfi og fyr-
ir þetta þökkum við honum og óskum
honum alls hins bezta," sagði Davíð.
Aðspurður sagði Clark þær breyt-
ingar sem í undirbúningi eru á skipu-
lagi varnarmála í Evrópu hafa borið
á góma. „Við ræddum mikilvægi
þessarar þróunar, sem miðar að því
að styrkja Evrópustoð NATO, og
þær mikilvægu skuldbindingar sem
öll aðildarríkin leggja á sig í því
skyni að viðhalda þeim styrk sem
NATO býr yfir sem bandalag þjóða
báðum megin Atlantshafsins," segir
Clark. Evrópusambandslöndin í
NATO hafa ákveðið að láta Vestur-
Evrópusambandið (VES) renna inn í
Evrópusambandið sjálft en þetta er
liður í styrkingu sameiginlegrar ut-
anrlkis- og öryggismálastefnu ESB.
Davíð Oddsson bætti við, að hers-
höfðinginn hefði sýnt góðan skilning
á þeim sjónarmiðum sem séu ríkjandi
meðal íslendinga í þessu sambandi.
„Þau snúa aðallega að því að tryggja
tengslin yfir Atlant shafið en jafn-
framt að ákvarðanatökuferlið sé með
þeim hætti að þau ríki sem eru í
NATO en ekki í Evrópusambandinu
fái að taka fullan þátt f því,“ segir
forsætisráðherra. „Við teljum að það
sé verið að vinna að lausn sem okkur
þykir ákjósanleg. Það eru komnar
fram tillögur frá Portúgal sem okkur
þykja ganga aðeins í okkar átt,“ seg-
ir Davíð.
Halldór Ásgrímsson segir það
munu koma betur í Ijós á næstu vik-
um og mánuðum hvernig þessu ferli
miðar, en að hans sögn sést að það
„hreyfist í rétta átt“. „Það er mikil-
vægt að það sem við höfum byggt
upp á undanförnum áratugum haldi
gildi sínu, byggt á þeim trausta
grundvelli sem Atlantshafsbandalag-
ið hefur, en auðvitað er það líka mik-
ilvægt að Evrópulöndin komi í meiri
mæli inn f þessa mynd. Samkvæmt
þeim tillögum sem núna eru uppi á
borðinu er gert ráð fyrir fullri þátt-
töku okkar, en það á eftir að útfæra
þær betur,“ sagði utanríkisráðherra.