Morgunblaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 58

58 ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Félagið Siðmennt tíu ára
SIÐMENNT, félag
áhugafólks um borg-
aralegar athafnir, var
stofnað 15. febrúar
1990. Að stofnuninni
stóðu mest einstakling-
ar sem skipulagt höfðu
borgaralega fermingu
vorið 1989. Enn þá er
borgaraleg ferming
viðamesti þátturinn í
starfi félagsins og úr
hópi þátttakenda í
þeirri athöfn og for-
eldra þeirra koma
flestir nýir félagsmenn
í Siðmennt.
A vefsíðu Siðmennt-
ar, www.islandia.is/sid-
mennt, er félagið skilgreint sem
„málsvari mannúðarstefnu (húman-
isma) og frjálsrar hugsunar sem
standi „fyrir borgaralegum athöfn-
um“. Með þeim er átt við að halda
hátíðleg eða minnast merkra tíma-
móta á mannsævinni án þess að trú-
félög komi þar nærri eins og nafn-
gjöf, fermingu og útför. Með þessu
er á engan hátt verið að vega að
trúarbrögðum heldur einfaldlega að
bjóða þeim valkost sem ekki vilja
nýta þjónustu trúfélaga en fyrir því
geta verið margar ástæður. Félagið
var stofnað í brýnni nauðsyn þess að
einhver tæki að sér að skipuleggja
valkosti þessa og starf félagsins und-
anfarin tíu ár hefur sannarlega sýnt
mikla þörf fyrir það. Stöðugt fleiri
nýta sér þjónustu félagsins eftir því
sem þekking um tilvist þess eykst.
Markmið Siðmenntar
í stefnuskrá Siðmenntar segir
m.a.: „Félagið byggir starfsemi sína
á lífsviðhorfi óháðu trúarsetningum.
Maðurinn sjálfur er ábyrgur fyrir
velfamaði sínum, ekki ,æðri máttar-
völd‘. Félagsmenn leggja áherslu á
ábyrgð hvers einstaklings gagnvart
náunga sínum. Þeir standa vörð um
rétt einstakinga til að þroskast á
ólíkum forsendum ...“
Þótt vissulega megi reikna með
því að allflestir félagar í Siðmennt
séu ekki trúaðir á tilvist æðri máttar
er megináherslan þar á bæ ekki trú-
Gísli
Gunnarsson
Gleraugnasalan,
Laugavegi 65.
adídas
VÖRN FYRIR AUGUN
Gleraugu fyrir unga fólkið
leysið heldur ábyrgð
manna á eigin lífi og
annarra. Manngildið er
sett öllu öðru ofar. Við
getum tekið undir þessi
orð heimsborgarans og
skáldsins Stephans G.
Stephanssonar um
„Manngildið" frá árinu
1908:
Engin höll er of há fyrir
hnokinleikþinn,
þó að hásætum raðað sé
þar.
Engin kró er of lág fyrir
konungdómþinn,
ef að kvikandi líf blaktir
þar.
Flestir félagar Siðmenntar munu
og vafalaust taka undir þau sjónar-
mið að þetta líf sem við lifum núna sé
hið eina sem við eigum og því skulum
við að rækta það vel. Aftur skal vitn-
að í Stephan G. Stephansson (Kvæð-
ið „Líf“, 1908):
Allt er lífs, því líf er hreyfmg,
eins ljóssins blær og kristallsteinn,
- líf er sambönd, sundurdreifmg -
sjálfur dauðinn þáttur einn.
Velferð og menntun bama er stór
þáttur í stefnuskrá siðrænna húman-
ista um heim allan en Siðmennt er
meðlimur í Alþjóðasamtökum
þeirra. Okkur kemur því stundum
nokkuð á óvart þegar mjög virtur
kirkjunnar maður staðhæfir hvað
eftur annað að þeir foreldrar sem
ekki halda kristinni trú að börnum
sínum séu að búa til vandamálabörn
framtíðarinnar. Þau okkar, sem er-
um foreldrar og eigum mörg fullorð-
in og góð böm, finnst þessar yfir-
lýsingar fremur undarlegar og
sárnar sumum þetta eitthvað. Hitt er
annað mál að eftir hverja slíka yfir-
lýsingu fjölgar gjarnan í fermingar-
hópnum okkar.
Borgaraleg ferming
Eins og áður sagði er borgaraleg
ferming mikilvægasti vettvangurinn
í starfi Siðmenntar. Athöfn þessi
hefur verið við lýði á hverju vori frá
árinu 1989 og fer því fram í tólfta
skiptið á þessu ári en þá munu um 50
ungmenni fermast borgaralega.
Megininntakið í borgaralegri ferm-
ingu er námskeið sem ungmennin
sækja um veturinn en þar er fjallað
um lífsviðhorf frá margvíslegu sjón-
armiði (frelsi og ábyrgð, hamingja
og lífsgildi, trú og vantrú), um fjöl-
skylduna, mannleg samskipti, mann-
réttindi og jafnrétti, breytingar kyn-
þroskaáranna, hættuna af
vímuefnum. Að loknu þessu nám-
skeiði er haldin hátíðleg athöfn þar
sem ungmennin fá afhent skírteini
um að þau hafi sótt námskeiðið.
H>mbl.is
-ALLTAf= GITTH\SJ\£> AÍÝT7
Vorvörurnar steyma inn
Verðdæmi:
Jakkar frá kr. 4.900
Pils frá kr. 2.900
Buxur frá kr. 1.690
Bolir frá kr. 1.500

Alltaf sama góða verðið!
Nýbýlavegi 12, Kóp., s. 554 4433.
GLERAUGNABUDIN)
Helmout KrekUer
SÚDINj
ÍL___J
Laugavegi 36
TILBOÐSDAGAR
Umgjarðir, gler
og snertilinsur
Siðmennt
Einhver mesta hættan
sem nútímamaðurinn
býr við, segir Gísli
Gunnarsson, er afstöðu-
leysi og hræsni í lífsvið-
horfum.
Fyrsta vorið, árið 1989, sóttu 16
ungmenni námskeiðið og lokaathöfn-
ina. Vitneskjan um borgaralega
fermingu óx smám saman og á
fimmta árinu, 1993, fjölgaði þátttak-
endum í 26. Þessi fjöldi hélst nokkuð
óbreyttur um tíma. En 1997 varð at-
höfnin fyrir óvæntri og mikilli
auglýsingu þegar ráðherra í ríkis-
stjóminni kynnti hana sérstaklega
við upphaf þings íslensku þjóðkirkj-
unnar. Við það tvöfaldaðist fjöldi
þátttakenda og hafa síðan um og yfir
50 ungmenni fermst borgaralega á
vori hveiju. Námskeiðið og athöfnin
eru komin til að vera.
Lokaathöfnin hefur ávallt verið
fjölsótt og hefur verið nauðsynlegt
að fá æ stærri húsakynni fyrir hana.
Síðan 1998 hefur hún farið fram í
stærsta sal Háskólabíós. Áætlað er
að alls hafi frá upphafi um 4.000
gestir sótt lokaathöfn borgaralegrar
fermingar. Siðmennt hefur aldrei
hlotið neina gagnrýni frá þeim sem
hafa kynnt sér efni námskeiðsins eða
sótt lokaathöfnina en þeim mun
meira hrós.
Önnur starfserai Siðmenntar
Nafngjöf án skírnar hefur lengi
þekkst hér á landi en nú fer í vöxt að
slíkri nafngjöf fylgi hátíðleg athöfn
og hefur Siðmennt veitt leiðbeining-
ar um þau mál.
Borgaraleg útför hefur einnig
þekkst hér lengi en Siðmennt hefur á
undanförnum árum reynt að veita
ráðleggingar um framkvæmd slíkra
athafna.
Siðmennt hefur haldið fundi um
ýmis mál sem liggja fólki á hjarta
eins og sorg, dauða og lífsviðhorf al-
mennt. Við höfum kynnt rétt sam-
kynhneigðra og reynt eftir fremstu
getu að beita okkur í öðrum réttlæt-
ismálum. Sérstakur hópur fólks,
SAMT, eða samtök trúlausra, sem er
laustengdur Siðmennt, heldur reglu-
bundið fundi til að ræða sameiginleg
lífsviðhorf og siðferðileg álitamál.
Lokaorð
Eins og fyrr segir hefur Siðmennt
aldrei beitt sér gegn trúarbrögðum
og sumir félagar Siðmenntar leggja
raunar á það áherslu að þeir séu
samþykkir frjálslyndum kristnum
siðferðisviðhorfum þótt trúlausir
séu. Það má raunar færa fyrir því
gild rök að einhver mesta hættan
sem nútímamaðurinn búi við sé af-
stöðuleysi og hræsni í lífsviðhorfum,
þar með talin trúmál. Það er því rétt
að ljúka þessum orðum með spurn-
ingu: Hver er fjær gildri siðfræði, sá
sem mútar börnum sínum með gjafa-
loforðum til að fermast í kirkju, eða
sá sem hvetur þau til að segja sjálf til
um það hvort þau séu tilbúin til að
meðtaka kristinn boðskap?
Höfundur er prófessor í sagnfræði
og hefur verið félagi í Siðmennt frá
upphafi.
ISLENSKT MAL
Próf. dr. med. Þorkell Jóhann-
esson skrifar mér svo:
„Kæri Gísli:
Eg vil fyrst óska þér gleðilegs
árs. Eg veigra mér hins vegar
við að óska þér gleðilegrar aldar
eða nýs árþúsunds þó ekki væri
nema vegna þess að færa má
rök að því, að árið 2000 sé ekki
enn gengið í garð og réttara ár-
tal nú sé 1999! Að þessu slepptu
vil ég ekki láta hjá líða að and-
mæla agnúum þínum og ekki
síður bréfritara þíns í 1041.
þætti (Morgunblaðið 22.1.00)
þess efnis, að orðið árþúsund sé
dönskusletta eða óhræsisorð.
Ég nefni þetta:
1. Orðið árþúsund fer engu
verr mér á tungu en t.d. árgerð
eða árgjald.
2. Orðið átrbók, árgangur og
ártal eiga sér nákvæmar hlið-
stæður í dönsku (árbog, árgang,
árstal) alveg eins og árþúsund
(ártusind(e)), en þó kemur víst
engum í hug að kalla fyrrtöldu
orðin dönskuslettur.
3. í orðabók Menningarsjóðs
(1963) er árþúsund talið vera
gott og gilt orð = þúsund ár.
4. Orðið er þjált í samsetning-
um og kemur þannig fyrir bæði í
Morgunblaðinu og Lesbókinni
nú um helgina.
Hér má svo við bæta, að
merking orðsins er gagnsæ,
augljós og þar með nákvæm.
Hið sama á auðvitað við um
aldatug. Orðið þúsöld verkar á
mig sem tilgerðarlegt og sér í
lagi, þegar völ er á jafngóðu orði
og árþúsundi. Stóröld er síst
þessara orða, enda er það ekki
augljósrar merkingar og því
engan veginn gefið, hvað það
merkir.
íslensku máli stafar ekki
hætta af dönskuslettum og enn
síður af ímynduðum dönsku-
slettum. Mun meiri hætta stafar
af enskri hugsun, sem klædd er
íslenskum orðum, oft með áber-
andi fátækt í orðfæri og ofnotk-
un nafnorða í stað jafnvægis
sagnorða og nafnorða, sem er
svo eiginlegt rennandi íslensk-
um stíl. Þetta er ásamt annars
konar málfátækt orðið svo áber-
andi glöggum gestsaugum próf.
Foots frá Englandi, að hann
lætur þess sérstaklega getið í
viðtali í Morgunblaðinu nú fyrir
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1044. þátturþáttur
skemmstu. Hér þarf að taka
mönnum tak í skólum og nám-
skeiðum um málnotkun á öllum
stigum. Ef háttvirtur mennta-
málaráðherra, sem sýnt hefur
mikla framsækni við að skera og
stokka upp skólakerfi lands-
manna, skyldi lesa þessar línur,
bið ég hann vinsamlegast að
íhuga þessi atriði með úrbætur í
huga.
Lifðu heill.“
Frá umsjónarmanni. Ég
þakka próf. Þorkeli skýrt og
skorinort bréf. Niðurstaða mín í
1041. þætti var svohljóðandi:
„Þarna höfum við þá um þrjú
orð að velja sem öll fá staðist
(stóröld, aldatugur og þúsöld)
og þá er ekkert eftir annað en
smekkurinn til að velja.“ Það
hefur nú Þorkell Jóhannesson
gert. Enda þótt ég hafi hugsað
mér að nota orðið stóröld, þykja
mér teikn á lofti um að aldatug-
ur verði mest notað þessara
þriggja orða.
Eg sagði með allri gát, að mér
sýndist árþúsund vera dönsku-
sletta, samanber árhundred
fyrir öld. Kannski hefði ég
fremur átt að segja þýskusletta,
því að í Nudansk ordbog (marg-
lofaðri) segir að ártusend hafi í
dönsku verið á 18. öld myndað
eftir þýsku Jahrtausend.
★
Hlymrekur handan kvað:
Kristján h]jóp austur til Kandahar,
en kunni ekki að leysa neinn vanda þar
enupphéltþeimhætti
aföllummætti
að láta eins og ástfangið andapar.
Og enn eru það blessuð bréf-
in. Nú skrifar mér Sigursveinn
Hersveinsson, og ég geri engar
athugasemdir aðrar en þakka
honum kærlega fyrir þetta bréf
og alla tryggð sína við þáttinn:
„Kæri Gísli.
Af'tur vil ég þakka þætti þína
um íslenskt mál og óska þér alls
góðs á nýju ári. Tilefnið þess að
ég skrifa nú er lítið eða það að
ég heyrði í þeim ágæta þætti
SPEGLINUM á rás eitt (24/1
sl.) nýja útgáfu af orðatiltæki
þar sem sagt var að hinn þjóð-
kunni Kári Stefánsson hefði
haft mörg spjót í eldinum. Nú
veit ég ekki hvort viðkomandi
hefur talið hann hafa mörg járn
í eldinum eða mörg spjót úti.
Kann vera að það skipti ekki svo
miklu máli, því margt er víst
satt og logið sagt um þann mæta
mann, en verra er ef einhverjir
fara að apa þetta orðalag eftir.
Ég er ekki sammála þér um
orðasambandið eldri borgarar.
Mér finnst það nokkuð gott og
kann vel við það þótt það láti ós-
agt eldri en hvað? Ég lét skrá
mig í Félag eldri borgara. Mér
skilst að þar séu félagar eldri og
yngri eða frá sextugu og sumir
félaganna ná býsna háum aldri.
Jæja, kannski mig vanti eitt-
hvað til góðrar málkenndar, það
sé ástæðan fyrir sætt minni við
orðasamband þetta.
Mér þótti mikill fengur í þætti
þínum sem fjallaði um Vatns-
enda-Rósu. Frá því ég var ung-
lingur hefi ég oft reynt að sjá
fyrir mér unga manninn basla
við að taka á skáldkonunni til
þess að lyfta henni upp í söðul-
inn. Það hljóta að hafa verið sér-
stök handtök og mikil lagni við
að koma fullþroskaðri konu upp
í söðul. Það hefi ég aldrei fengið
að reyna þótt orðinn sé einn ef
eldri borgurum. En ég er líka
borgarbarn.
Með bestu kveðju.“
★
Hlymrekur handan kvað:
Það var hált, þegar húsþakið fraus
(og 100 menn féllu á sinn daus)
ogFriddiábakinu
fullaði af þakinu
í forina og stóð þar á haus.
★
„Ef lesendur hefði séð mann,
meðallagi að hæð og grannvax-
inn, nokkuð lotinn í herðum,
með gult, slegið hár, breiðleitan
og brúnamikinn, en þó lítið höf-
uðið, snareygðan og harðeygðan
sem í tinnu sæi, bólugrafinn
mjög, með mikið skeggstæði,
söðulnefjaðan og hafið mjög
framanvert, meðallagi munn-
fríðan, útlimanettan og skjótan
á fæti, málhreifinn og kvikan,
svo líkaminn allur væri jafnan
sem á iði - þá hefði þeir séð
þjóðskáld íslendinga, Jón prest
Þorláksson á þroskaárum sín-
um.“
(Jón Sigurðsson forseti um sr.
Jón á Bægisá.)