Morgunblaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Blásýrumengað vatn úr gullnámu í Rúmenfu veldur miklu tjóni 1 ánni Tisza
Reuters
Serbneskur hreinsunarmaður notar kvísl til að fjarlægja dauðan fisk úr ánni Tisza í norðurhluta Serbíu.
Mengimin sögð „eitra
alla fæðukeðjuna“
Búdapest, Perth, París. AP, AFP.
Lýst sem mesta mengunarslysi
heims frá Tsjernobyl-slysinu
MENGUNARSLYS I RUMENIU
Blásýrublandað vatn frá gullnámu í Rúmeníu hefur mengað ár í
Ungverjalandi og Júgóslavíu. Mengunin varð til þess að bannað
var að nota vatn og selja fisk úr ánum.
■ 30. janúar,
Aurul gullnáman
Eigendur gullnámunnar segja
að „afbrigðileg veðurskilyrði“
hafi orðið til þess að blásýru-
blandað vatn hafi flættyfir 94
hektara stíflu námunnar.
Biásýra var notuð í námunni
til að aðskilja gull og grjót.
UÁætlaðerað 100.000 rúm-
metrar af menguðu vatni hafi
borist í á við stífluna. Hermt
var um helgina að 80% af
öllum Hfverum árinnar Tisza
hafi drepist. Mengað vatn
barst í Dóná á sunnudag.
Stækkaðsvæði
□
Heimild: MTI-Econews ^
ZOLTAN Illes, formaður um-
hverfisnefndar ungverska þings-
ins, varaði við því í gær að þung-
málmar, sem borist hafa með
blásýrumenguðu vatni í ár í Ung-
verjalandi og Júgóslavíu eftir
mengunarslys í Rúmeníu, myndu
„eitra alla fæðukeðjuna" næstu ár-
in. Hann tók ennfremur undir full-
yrðingar umhverfisverndarsinna
um að þetta sé mesta mengunar-
slys heims frá kjarnorkuslysinu í
Tsjernobyl í Úkraínu árið 1986.
Stjórnvöld í Rúmeníu sögðu þetta
hins vegar miklar ýkjur.
„Sú staðreynd að þungmálmar
bárust einnig í árnar þýðir að
vandamálið er jafnvel enn alvar-
legra,“ sagði Illes í sjónvarpsvið-
tali. „Þetta mun eitra alla fæðu-
keðjuna... Það var eins og
nifteindasprengja hefði sprungið.
Allar lífverurnar hafa drepist."
Serbar hóta málshöfðun
Blásýrumengunin barst á sunnu-
dag í Dóná þar sem hún rennur
um Serbíu. Fiskar voru sagðir
hafa drepist í ánni þótt blásýran
hefði þynnst út og serbneskir
embættismenn sögðu að höfðað
yrði mál gegn þeim sem bæru
ábyrgð á menguninni.
Embættismennirnir sögðu að
mengunin hefði eytt nær öllu lífi í
ánni Tisza áður en hún barst í
Dóná.
„Við ætlum að krefjast þess að
tjónið verði metið og að sökudólg-
unum verði refsað,“ sagði Bratis-
lav Blazic, umhverfisráðherra Ser-
bíu.
„Jafnvel gerlarnir drápust"
Mengunin átti upptök sín í norð-
vesturhluta Rúmeníu þar sem
blásýrublandað vatn flæddi yfir
stíflu gullnámu í Baia Mare 30.
janúar. Mengunin barst fyrst í ána
Szamos og þaðan í Tisza, sem
rennur í suður um austanvert
Ungverjaland og norðaustanverða
Júgóslavíu, sambandsríki Serbíu
og Svartfjallalands, og fellur í
Dóná um 40 km norður af Belgrad.
„Tisza er dauð. Jafnvel gerlarnir
drápust," sagði Blazic þegar hann
skoðaði mengunarsvæðið. Ung-
versk yfirvöld segja að rúmlega 80
tonn af dauðum fiski hafi þegar
verið fjarlægð úr ánni og drykkj-
arvatn milljóna manna hafi meng-
ast.
Stjórn Rúmeníu sakaði hins veg-
ar stjómvöld og fjölmiðla í Ung-
verjalandi og Júgóslavíu um að
hafa ýkt afleiðingar mengunar-
slyssins og sagði að mengunin
myndi „hverfa“ þegar hún bærist í
Dóná þar sem hún væri miklu
stærri en Tisza.
Jovan Babovic, landbúnaðarráð-
herra Serbíu, staðfesti þetta og
sagði að eftir að mengaða vatnið
barst í Dóná á sunnudag hefði
blásýrumagnið verið um 0,2 milli-
grömm á hvern lítra og mengunin
teldist ekki lengur banvæn.
Fyrri mælingar bentu til þess að
blásýrumagnið í Tisza hefði verið
20 sinnum meira en viðunandi telst
og „eytt öllu lífi í Tisza“, að sögn
Predrag Prolic, yfirmanns eitur-
efnafræðideildar Belgrad-háskóla.
Prolic sagði að mengunin hefði
ekki aðeins eytt lífinu í vatninu
heldur væru fuglar sem éta fiskinn
og villt dýr í hættu. Mengað vatn
gæti einnig borist í jarðveginn,
grasið, kornakra og búpening.
Frjósamar sléttur í norðurhluta
Serbíu eru kornforðabúr landsins
og vatn úr Tisza er notað þar til
áveitu.
Nokkrir umhverfisverndarsinn-
ar segja að þetta kunni að reynast
alvarlegasta mengunarslys heims
frá Tsjernobyl-slysinu, mesta
kjarnorkuslysi sögunnar.
„Afbrigðilegum veður-
skilyrðum" kennt um
Blásýra var notuð til að vinna
gull úr málmgrýti í gullnámunni í
Rúmeníu og áætlað er að um
100.000 rúmmetrar af blásýru-
blönduðu vatni hafi flætt yfir stíflu
námunnar í Szamosá.
Ástralska námafyrirtækið Esm-
aralda Exploration á helmingshlut
í námunni en hinn helmingurinn er
í eigu fjögurra rúmenskra ríkisfyr-
irtækja.
I yfirlýsingu frá Esmaralda
Exploration í gær var dregið í efa
að mengunarslysið hefði valdið
skaða í ám í Júgóslavíu. Fyrirtæk-
ið sagði einnig að yfirlýsingar yfir-
valda í Ungverjalandi um mengun-
ina væru „stórlega ýktar“.
Colin Barnett, auðlindamálaráð-
herra Vestur-Astralíu, sagði að
slysið hefði orðið vegna „afbrigði-
legra veðurskilyrða en ekki ófull-
kominna mannvirkja". „Ég hef
enga ástæðu til að ætla að náman
hafi ekki verið byggð samkvæmt
hámarkskröfum, sömu kröfum og
gerðar eru til ástralskra námafyr-
irtækja í Ástralíu," bætti hann við.
Barnett viðurkenndi þó að hann
hefði miklar áhyggjur af því að
mengunarslysið gæti skaðað ástr-
ölsk námafyrirtæki. Stjórnendur
Esmaralda Exploration hafa verið
varaðir við því að fyrirtækið megi
búast við háum skaðabótakröfum.
Viðskipti með hlutabréf í fyrir-
tækinu voru stöðvuð um stundar-
sakir í vikunni sem leið eftir að
gengi þeirra hafði lækkað um tæp
40% vegna slyssins.
Dóná sleppur við alvar-
legustu afleiðingarnar
Sérfræðingar sögðu í gær að
Dóná myndi að öllum líkindum
sleppa við alvarlegustu afleiðingar
mengunarslyssins en þungmálm-
arnir sem bárust í Tisza gætu hins
vegar haft mjög alvarleg áhrif á
vistkerfið næstu árin.
Tim Lack, mengunarsérfræðing-
ur við Vatnsrannsóknamiðstöðina í
Bretlandi, sagði að Dóná væri svo
vatnsmikil og straumþung að
blásýran ætti að þynnast hratt út.
Blásýrumengun í ám væri „í meg-
inatriðum skammtímavandamál“.
Aðeins 2,6 milligrömm af
blásýru á hvern lítra blóðs draga
menn til dauða og mikið magn
blásýru getur borist í gegnum
jarðveginn í grunnvatnið.
Blásýra þynnist hins vegar vel
út í ám og gufar smám saman upp,
að sögn Pauls Whitehouse, bresks
sérfræðings í eiturefnafræði. Hann
bætti við að blásýra bærist ekki
upp fæðukeðjuna þegar rándýr æti
blásýrumengaða plöntu eða
skepnu.
Ungversk yfirvöld sögðu að við
mælingar á vatninu í Tisza á laug-
ardag hefði blásýrumagnið verið
um 0,005 milligrömm á hvern lítra,
þannig að það væri drykkjarhæft.
Þetta er t.a.m. 40 sinnum minna
en leyfilegt hámarksmagn blásýru
í drykkjarvatni í Bandaríkjunum.
Þungmálmarnir „eitra
umhverfið miklu lengur“
Mest hætta stafar hins vegar af
sinki og öðrum þungmálmum sem
bárust í Tisza og gætu komist í
fæðukeðjuna. „Blásýran þynnist út
en þungmálmar, sem eru mjög
eitraðir, hafa sest í aurinn. Þeir
sundrast miklu hægar og eitra um-
hverfið miklu lengur," sagði Karo-
ly Pinter, sérfræðingur ungverska
landbúnaðarráðuneytisins.
Árásin á Amazon,
CNN og fl.
Er þrjót-
urinn
þýskur?
MARGT bendir til, að tölvu-
þrjóturinn, sem gerði atlögu
að og lamaði um stund nokk-
ur kunn vefsetur í síðustu
viku, sé í Þýskalandi.
Tölvusérfræðingar hjá
FBI, bandarísku alríkis-
lögreglunni, eru nú að kanna
mann, sem kallaður er Mixter
og býr líklega í Þýskalandi.
Skýrði þýska dagblaðið Die
Welt frá því í gær. Talið er,
að hann brjótist inn í tölvu-
kerfi með aðstoð hugbúnaðar,
sem kallast „Stacheldraht"
eða gaddavír.
Sagt er, að ein af þeim tölv-
um, sem þrjóturinn braust
inn í og notaði við árásina á
vefsetrin, t.d. Amazon og
CNN, sé í Þýskalandi en
einnig var tölvukerfi Kalif-
orníuháskóla í Santa Barbara
notað í sama skyni.
Talið er, að þeir, sem vinna
að þessu máli, verði að kanna
umferð um hundruð tölva í
leit sinni að upptökunum en
þessi uppákoma verður einnig
aðalmálið á fundi Bills Clin-
tons, forseta Bandaríkjanna,
með fremstu tölvufræðingum
landsins síðar í vikunni.