Morgunblaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 2000 4^
njóta útsýnis yfír Breiðafjörð.
Hann yfírgefur bernskufjallið og
hverfur úr augsýn á vit konunnar
sem gefur honum reyrvisk í hinsta
sinn.
Lúðvík Kristjánsson var Snæ-
fellingur að ætt og uppruna, fædd-
ur í Stykkishólmi 1911 og ólst þar
upp, sjómannssonur, sem missti
föður sinn aðeins 10 ára gamall.
Hörðum höndum vann hann fyrir
| sér til þess að brjótast til náms úr
| fátækt, lauk gagnfræðaprófí frá
I Flensborg í Hafnarfirði og síðar
kennaraprófi. Þar með endaði
formleg skólaganga Lúðvíks þótt
hugur hans stæði til annars og
meira á þeim vettvangi. Hann fékk
leyfi til þess að sækja kennslu-
stundir í Háskóla Islands um
skeið, eins og ýmsir ágætir menn
höfðu gert á undan honum, án stú-
dentsprófs. Ritstörf og fræði-
mennska urðu hans starfsvett-
vangur og hafa rannsóknir hans á
íslenskri sögu og menningu skipað
honum í fremstu röð. Meðal helstu
verka Lúðvíks eru Vestlendingar
1-3, Á slóðum Jóns Sigurðssonar
og síðast en ekki síst Islenskir
sjávarhættir 1-5. Sem viðurkenn-
ingu fyrir vísindastörf sín hlaut
Lúðvík heiðursdoktorsnafnbót frá
Háskóla íslands 1981.
I bemsku minni var skáldið
sá, sem talar við öldur og haf
og finnur sjóndeildarhringinn í brjósti
sínu.
Ég sat á ströndinni
og ijóðið kom orðlaust til mín:
sjávamiður gagntók líf mitt.
(Jóhann Hjálmarsson.)
|
Hafið varð Lúðvík Kristjánssyni
sannarlega örlagavaldur og mikið
yrkisefni, en á því sviði starfaði
hann lengst af með einum eða öðr-
um hætti, sem ritstjóri Ægis í
hartnær 20 ár og við rannsóknir á
íslenskum sjávarháttum um ára-
tuga skeið. Afrakstur þeirra rann-
sókna er hið mikla ritverk hans
með sama heiti, sem réttilega hef-
ur verið nefnt vísindalegt stórvirki
og mun hvergi eiga sér hliðstæður.
Að því starfaði með honum kona
hans, Helga Proppé, en hún lést
fyrir nokkrum árum. Lúðvík sagði
mér oftar en einu sinni, og jafnan
með mikilli áherslu, að án hennar
hjálpar hefði honum aldrei tekist
að koma Sjávarháttunum frá sér.
Lúðvík þekkti af eigin raun sjó-
mennsku á bæði skútum og togur-
um. Fiskveiðum á árabátum hafði
hann kynnst áður, í Hólminum, og
hefur hann sagt mér frá því þegar
hann reri á sprökumið með fóstra
sínum, Magnúsi Steinþórssyni.
Móðir Lúðvíks var Súsanna
Einarsdóttir rithöfundar Þorkels-
sonar. Mun Lúðvík hafa hlotið
mikilvæga uppörvun frá afa sínum
til þess að leggja stund á fræðist-
örf. Ábending frá skipsfélaga um
borð í breskum togara á námsár-
unum varð til þess að Lúðvík fór
að huga að söfnun heimilda um
veiðar á árabátum og öðru sem að
þeim útvegi laut.
Eg kynntist Lúðvík fyrst sem
ungur stúdent þegar ég var að
vinna að námsritgerð. Hann var þá
sem óðast að viða að sér efni og
skrifa Sjávarhættina. Þrátt fyrir
miklar annir gaf hann sér eigi að
síður tíma til þess að sinna kvabbi
mínu og bauð mér í heimsókn í
Álfaskeiðið. Tóku þau hjón mér af-
ar vel. Ég átti eftir að koma á
heimili þeirra oftar meðan á samn-
ingu og útgáfu þessa ritverks stóð.
Minnist ég þess að handritið var
ekki vélritað heldur skrifað með
blekpenna á stórar arkir og spáss-
ía mikil. Greinilegt var að þarna
var vel og skipulega á málum hald-
ið. „Ég byrjaði á því að gera
beinagrind að verkinu og hélt mér
við hana að mestu leyti síðan,“
sagði Lúðvík mér. Seinna áttu
kynnin eftir að styrkjast, ekki síst
eftir að ég hóf störf í Hafnarfirði.
Nokkru áður en það var hafði ég
verið fenginn til þess að gera út-
drátt úr Sjávarháttunum fyrir
bókaútgáfuna Þjóðsögu. Lúðvík
annaðist þó sjálfur útdrátt kaflans
um íslenska árabátinn.
Fyrir fáeinum árum kom ég í
síðasta skipti í húsið við Álfaskeið.
Helga var þá fallin frá og Lúðvík
fyrir skömmu fluttur á Hrafnistu í
Hafnarfirði. Hafði hann þá búið
einn í íbúð þeirra hjóna um skeið.
Nú var hann búinn að selja íbúðina
og þurfti að tæma hana. „Ég vildi
flytja á meðan ég var ennþá nokk-
urn veginn í sæmilegu standi,“
segir hann, og bætir við: „Það eru
allt of margir sem flytja of seint,
þegar þeir eru orðnir of illa farnir
til þess að geta haft ánægju af
sambýli við annað fólk.“ Við göng-
um niður stigann út á stéttina og
niður brattar tröppurnar. Lúðvík
réttir mér Skútuöldina bundna í
steinbítsroð að skilnaði sem pers-
ónulega gjöf. Hann fékk nokkur ár
á elliheimilinu og undi hag sínum
vel.
Það er mér ánægja að geta sagt
frá því að fjallað var um vísinda-
störf Lúðvíks, og þá einkum og sér
í lagi Sjávarhættina, á fjölþjóðlegri
ráðstefnu í Stokkhólmi árið 1998.
Hann sá sér að vísu ekki fært að
sitja hana sjálfur, en bárust marg-
ar og hlýjar kveðjur frá ráðstefnu-
gestum. Með nokkru stolti vil ég
nefna, að í tengslum við þetta mál-
þing birtist grein í nafni okkar
beggja.
Fráfall Lúðvíks kom óvænt.
Hann virtist hress og í góðu formi
þegar við hittumst í síðasta skipti,
um miðjan janúar, á fyrirlestri í
Sjóminjasafninu í Hafnarfirði.
Blessuð sé minning hans. Aðstand-
endum votta ég mína dýpstu sam-
úð.
Ágúst Ólafur Georgsson.
í hug mér koma ljóðlínurnar:
„Enn er horfinn einn af fold, ætt-
bálk tekur að þynna“ - við fráfall
náfrænda míns og góðs vinar, Lúð-
víks Kristjánssonar. Hann var mér
eldri að árum en einni kynslóð
yngri í ætt. Eftir því sem árum
fjölgar fækkar þeim sem samfylgd
hefur verið með frá fæðingu en
Lúðvík hef ég þekkt alla ævi.
Bernskuheimili mitt stóð í Hafn-
arfirði á þeim árum er Lúðvík nam
við Flensborgarskóla. Hann var á
heimavist og virka daga stundaði
hann námið af kostgæfni en um
helgar kom hann á heimili foreldra
minna öllum aufúsugestur. Hann
undi sér á tali við afa sinn, föður
minn, fróðleiksfúst ungmennið
sólgið í að ræða málefni og menn
úr sögu lands og þjóðar; síðar lét
Lúðvík svo um mælt að þá hefði
hann setið við fróðleiksbrunn er
sér hefði komið að notum löngum
síðan. Gestkvæmt var á heimilinu
og stundum sat ungi maðurinn til
hliðar og fylgdist með samræðum
manna en einnig deildi hann geði
við húsfreyjuna, móður mína, og
þá voru ljóðmæli skáldanna í fyrir-
rúmi. Þau lásu, ræddu og fóru með
Ijóð Einars Benediktssonar,
Stephans G. Stephanssonar, Stef-
áns frá Hvítadal og skáldsins unga
er kvaddi sér hljóðs með svörtum
fjöðrum og skólapilturinn drakk
það í sig. Hann brá einnig á leik
við okkur frændsystkinin ungu og
við tókum honum nánast sem eldri
bróður. Þau tengsl hafa verið æ
síðan og gagnvegir á milli.
En breytingar voru framundan.
Komið var að brottfararprófi úr
skólanum vorið 1929 og á þeim
tíma voru menn strangir um hæfni
til verka. Afi Lúðvíks var próf-
dómari í íslensku við Flensborg og
þegar hann skyldi ganga upp í
munnlegri íslensku vék prófdóm-
arinn úr sæti vegna skyldleika við
próftaka og til var kallaður aldinn
æruverðugur klerkur, kunnur að
færni í málinu. Lúðvík varð minn-
isstæð serímónían er þessu fylgdi
og fann til ábyrgðar að standa sig
þegar svo mikið var viðhaft. Mun
sú áhyggja hafa verið óþörf því ís-
lenskt mál lá vel fyi’ir honum og
tungutakið var skýrt og sérlega
fjölbreytt. Húsfreyjan ljóðelska
var burtkölluð misseri eftir að
Lúðvík lauk námi við Flensborgar-
skóla og vegna dvínandi heilsu föð-
urins fóru systkinin til dvalar hjá
vinum og vandamönnum.
Með vinahjónum móður minnar
átti ég nokkur bernskuár á Akur-
eyri og þangað lagði Lúðvík lykkju
á leið sína að vitja mín er hann var
á suðurleið eftir sumarvinnu á
fiskislóð við Hrísey. Þótti mér til
um er þessi glæsilegi frændi minn
kom í heimsókn og gaf sér sem
endranær tíma til að spjalla og
rifja upp samveruna í Hafnarfirði.
En tíminn er fugl sem flýgur
skjótt og þegar mig bar aftur suð-
ur á land í nágrenni við mitt nán-
asta skyldfólk átti Lúðvík að baki
nám í Kennaraskóla, þrjá vetur við
íslensk fræði i Háskóla íslands og
var tekinn til við kennslu - og sem
meira var hann hafði eignast föru-
naut. Eiginkona hans, Helga Jóns-
dóttir Proppé, var þeirrar gerðar
að það sem honum viðkom varðaði
hana ekki minna; við hjúskap þok-
aðist Lúðvík ekki úr sínum frænd-
garði þvert á móti bættist þangað
góður liðsmaður sem Helga var.
Þegar hér var komið hafði afi
Lúðvíks fengið stofu fyrir sig á
Grund og þar var Lúðvík tíður
gestur ásamt okkur hinum og sem
fyrr var setið við fróðleiksbrunn. Á
vissan hátt var það líkt og skóli
fyrir okkur sem yngri vorum að
hlýða á þá langfeðga ræða saman:
um bækur nýjar og gamlar, höf-
unda og verk þeirra, söguritun og
landsmál. Margt var undir í um-
ræðunni og þess jafnan gætt að
lands sið að vera létt í máli. Við
fræddumst um okkar eigin ætt og
uppruna og ekki var komið að
tómum kofunum hvorki hjá Helgu
né Lúðvík í persónusögu eða ætt-
fræði. Hann var að hefja fræðist-
örf sín og að þeim hneig upplag
hans og áhugi og þeir þaulræddu
um Snæfellsnes. Lúðvík var fædd-
ur vestra og átti þar sín uppvaxt-
arár en afi hans var mótunarár sín
á foreldraheimilinu að Staðarstað
og víðar um nesið áður en hann
nær aldamótum fluttist til Reykja-
víkur. Þeir fóru yfir landafræðina
vestra og veðurfarið, söguna forna
og nýja, mannlífið - möguleika
þess og menningu og atvinnuhætti
fyrr og nú. Ekki síst við þessar
samræður mátti merkja hversu
Lúðvík í raun var handgenginn
Einari Þorkelssyni móðurafa sín-
um.
Helga og Lúðvík fluttu heimili
sitt til Hafnarfjarðar og þar varð
beggja vinnustaður samhliða því
sem þau sóttu sér efnivið á söfn og
í ferðalögum innanlands og utan.
Jafnan þegar eitthvað var um í
fjölskyldum okkar systkina til-
heyrðu þau hjón þeim hópi er þá
hittist; lifandi tengsl voru á milli
og til þeirra mátti leita og njóta
ráðlegginga. Eitt sinn stóð ég
frammi fyrir því að skipuleggja
verkefni varðandi stéttartal ís-
lenskra ljósmæðra og ræddi við
þau hversu mikinn tíma myndi
þurfa að ætla sér þegar undirbún-
ingur væri að baki og vinna komin
á rekspöl. Nefndi ég tvö ár en
Helga taldi hvert ár fljótt að fara
við þvílíka vinnu og mátti hún
gerst vita því hún vann af lífi og
sál að verkefnum með Lúðvík.
Ráðlagði hún mér tvöfaldan þann
tíma og þegar hún heyrði að geta
ætti í æviágripunum kvenleggs til
jafns við karllegg taldi hún vissara
að bæta ári við því djúpt væri á
konum. Reyndist hún hafa lög að
mæla því verkið tók nákvæmlega
fimm ár eins og hún gerði ráð fyr-
ir.
Skemmtilegt var að eiga tal við
þau hjón svo lifandi og áhugasöm
sem þau voru, víðlesin og viðræð-
ugóð. Ófá símtöl átti ég til þeirra
er ég um skeið flutti þætti um ís-
lenskar konur í útvarp; oft komu
þau mér á sporið hvar upplýsinga
væri að leita og voru viljug að lofa
mér að heyra hvernig til hefði tek-
ist. Þetta og ótal margt fleira rifj-
ast upp þegar litið er til baka og
fyllir hugann þökk. í röðum ætt-
menna fer senn að sneiðast um
eldri og reyndari að leita til. En
nýjar kynslóðir taka við og
ánægjulegt hefur verið að kynnast
börnum Lúðvíks, þeim Vénýju og
Vésteini börnum Helgu og Arn-
geiri syni Guðbjargar Hallvarðs-
dóttur. Öll eru systkinin einstakt
myndarfólk og þau sæmd af móð-
erni sínu.
Við systkinin eigum Lúðvík

H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
í
Erfisdrykkjur
P E R L A N
Sími 562 0200
IIIIIIIIIIIIIIT
*
H
H
H
skuld að gjalda fyrir hversu ein-
læglega hann hefur haldið á loft
minningu föður okkar. Þegar um
hægðist hjá honum eftir stórvirki^
ævinnar lauk hann verki er hann
taldi bíða sín að fullklára. Minn-
ingu afa síns Einars Þorkelssonar
gerði hann skil í vandaðri ritgerð
sem hann hugðist finna stað til
birtingar. Auk annars fjallaði hann
þar um smásögur, einkum dýra-
sögur, er afi hans reit og komu út
á bók þau árin sem Lúðvík var við-
loðandi heimili hans í Hafnarfirði
(1926-1928) og mætti segja að þá
sé hringnum lokað.
Síðastliðinn aðfangadag um há-
degisbil hringdi Lúðvík til mín að
árna heilla á komandi hátíð. Var-g.
hann glaður og reifur að vanda,
áformaði að vera hjá dóttur sinni
og hennar fjölskyldu um kvöldið
og horfði fram á góða daga með
sínum nánustu. Hann sagðist
halda vana sínum og ganga úti
reglulega alla daga og sækja sund.
Nýútkomnar bækur komu inn í
spjallið og mér hlýtt yfir hverjar
ég væri búin að lesa, hvað hann
hefði þegar náð að lesa af áhuga-
verðum ritum og hver hann hefði í
hyggju að líta í.
Ekki var annað sýnna en senn
mætti fara að hlakka til veislunnar
góðu þegar frændi okkar, hress og
hughraustur, ætlaði að fagna ní-
ræðisafmæli sínu. Það virtist ekk^
langt undan og tíminn ekki lengi
að líða fremur en fyrrum. En aðrir
atburðir voru nær: „Allra bíða
feigðarföllin, forna Hel sér markar
viðu“ segir í ljóðinu og óvænt kom
kallið er ekki varð undan vikist.
Kveðjuorð mín til Lúðvíks Kri-
stjánssonar eru fengin úr Erfim-
inni eftir einn frænda hans og voru
tileinkuð fræðaþul:
„þul hinn þaulfróða
og þrekramma,
hal enn harðvirka «
hispurslausa“.
(J.Þ.)
Björg Einarsdóttir.
Persónuleg,
alhliða útfararþjónusta.
Áralöng reynsla.
Sverrir Olsen, Sverrir Einarsson,
útfararstjóri útfararstjóri
Útfararstofa íslands
Suðurhlið 35 ♦ Sími 581 3300
Allan sólarhringinn. www.utfararstofa.ehf.is/
Hjartans þakkir til allra þeirra er sýndu okkur hlý-
hug og samúð við fráfall okkar ástkæra eigin-
manns, föður, fósturföður, sonar og bróður,
GUÐNA SIGURBJARNASONAR
lögreglumanns.
Einlægar þakkir til Þórarins Sveinssonar læknis
og starfsfólks deilda 11-G og 11-E á Land-
spítala. Starfsfélögum í lögreglunni færum við
alúðarþakkir.
Guð blessi ykkur öll.
Þorgerður Bergvinsdóttir,
Björk og Arndís Guðnadætur,
Guðbjartur Kristinsson,
Sigurbjarni Guðnason, Jóhanna Jakobsdóttir,
Sigurborg Sigurbjarnadóttir, Pétur P. Johnson,
Marta Lilja Sigurbjarnadóttir, Garðar Sigursteinsson,
Edda Sigríður Sigurbjarnadóttir,
Hanna Birna Sigurbjarnadóttir, Reynir Steinarsson,
Hörður Sigurbjarnason, Erna Guðlaugsdóttir,
Elísabet Sigurbjarnadóttir, Kristján Sverrisson
og aðrir ástvinir.
Útfararstofan annast meginhluta allra útfara d höfuðborgarsvæðinu.
Þar starfa nú 15 manns við útfararþjónustu og kistuframleiðslu.
-r
Alúðleg þjónusta sem byggirá langri reynslu
*
Utfararstofa Kirkjugarðanna ehf.
Vesturhlíð 2-Fossvogi-Sími 551 1266-www.utfarastofa.com

Crýísdrykkjur
Glæsileg kaffihlaðborð
FALLEGIR SALIR
OG MJÖG GÓÐ ÞJÓNUSTA
|
Upplýsingar í símum
562 7575 & 5050 925
G
I
1 HOTEL LOFTLEIÐIR
O ICCLANDAIR HOTKLS