Morgunblaðið - 04.03.2000, Blaðsíða 57

f
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. MARS 2000 5 7
UMRÆÐAN
Innleiðing „Búlg-
aríutanna“ á Islandi
EIN meginrökin fyr-
ir því að leggja fram á
Alþingi frumvarp til
laga um ný starfsrétt-
indi tannsmiða eru þau
að með því verði
tannsmiðum með
meistararéttindi
tryggð sjálfsögð starfs-
réttindi til að vinna
sjálfstætt í munnholi
sjúklings án afskipta
tannlæknis. Tannsmið-
ir hafa þá lært öll stig
tannsmíðinnar íyrir ut-
an máttökuna, sem er
einföld. Nóg sé að Þórir
senda þá á mánaðar- Schiöth
langt námskeið til Dan-
merkur til að fá fullgild réttindi.
Hvað er athugavert við þetta?
í fyrsta lagi kveða lög um tann-
lækningar á um það að tannlæknar
hafi einir rétt til að vinna í munnholi
manna. Lögin voru sett með hags-
muni sjúklinga að leiðarljósi. Gervi-
tennur eru yfirleitt hlutskipti aldr-
aðra einstaklinga, oft með
margslungin heilsufarsleg vanda-
mál. Það þarf læknisfræðilega
menntun til að vinna í munnholi þess-
ara sjúklinga. Oft þarf að taka rönt-
genmyndir áður en smíði hefst til að
greina rótarbrot eða tennur sem ekki
hafa komið upp. í könnun sem gerð
var á öldrunarstofnun í Reykjavík
kom í Ijós að 42% vistmanna höfðu
slímhúðarbólgur undir gervitönnum,
oftast vegna sveppasýkingar. Hönn-
un og ábyrgð hvílir á herðum tann-
læknisins, ekki tannsmiðsins sem
annast tæknifræðilega grunnvinnu
við smíðina. Ljóst er að ef minna
menntuðum einstaklingum verður
falin ábyrgðin mun það bitna á gæð-
um. Er það stefna yfirvalda gagnvart
þeim sem lokið hafa starfsskyldum
sínum við þjóðfélagið? Verður það
hlutskipti aldraðra? Alþjóðasamtök
tannlækna og fleiri aðilar hafa varað
við áætlunum íslenskra stjórnvalda.
Ónóg menntun
Aukin réttindi tannsmiða verða að
grundvallast á nægilegri menntun.
Allir tannsmiðir sem útskrifuðust
fyrir 1991 hafa enga menntun á eftir-
töldum sviðum:
- Þekking á skoðun og greiningu
sjúkdóma í munnholi áður en smíði
fer fram.
- ítarleg þekking á líffærafræði
tyggingarvöðva og annara líffæra
sem tengjast munnholi.
- Þekking á meinafræði munns,
m.a. til greiningar sveppasýkingar,
sem eru mjög algengar undir gervi-
tönnum, og til að greina krabbamein
í munnholi, en milli 5 og 10 tilfelli
greinast árlega hér á landi.
- Þekking á því
hvemig dauðhreinsa á
útbúnað og tæki sem
notuð em að staðaldri í
munnholi sjúklinga.
Vamir gegn alnæmi og
bráðsmitandi lifrar-
bólgu.
Ekki leið Dana
A Islandi er einungis
ein stétt tannsmiða.
Hún tilheyrir iðnstétt.
I Danmörku er þær
tvær; iðnstétt, með
svipuð réttindi og sú ís-
lenska, og heilbrigðis-
stétt klínískra tannsm-
iða sem hefur réttindi
til gervitannasmíði. Tannsmiðir fá
ekki að smíða gervitennur í Finnandi
og Noregi. íslenska tannsmiðafmm-
varpið gerir ekki ráð fyrir því að hér
verði heilbrigðisstétt tannsmiða.
Iðnstéttin íslenska hefur nánast
enga þekkingu á skoðun og grein-
Tannsmíði
Tannsmiðafrumvarpið,
segir Þórir Schiöth, er
hluti af deilu tannlækna
við heilbrigðisyfírvöld.
ingu sjúkdóma eins og heilbrigðis-
stétt danskra tannsmiða, sem má þó
þrátt fyrir það ekki hefja vinnu við
parta eða brýr nema tannlæknir hafi
áður staðfest heilbrigði munnholsins.
Þeir hafa heldur ekki þekkingu á
sóttvörnum og eða dauðhreinsun
áhalda.
Með frumvarpinu fylgir yfirlit yfir
stutt námskeið fyrir íslenska tann-
smiði í Danmörku. Sérfræðingar
ytra hafa nú viðurkennt að gleymst
hafi að bæta við kröfúm vegna sótt-
vama. Einungis hafi verið tekið Ijós-
rit af gömlu námskeiði sem haldið
var á ámnum 1970-80 eða fyrir 20 til
30 ámm!
Hún byggist á þekkingu á líffæra-
fræði munnhols, á því hvar vöðva-
festur liggja og hvernig vöðvar
hreyfast og á því hvar taugar liggja.
Ef mát er ekki rétt tekið kemur
djúpt sár í munnslímhúð tveimur
dögum eftir að einstaklingur fær nýj-
ar gervitennur. Kunna tannsmiðir að
bregðast við slíkum aðstæðum?
Hvað um sýkingarvarnir?
Hvað um landlækni?
Á landlæknir að taka iðnstétt und-
ir eftirlit sitt? Landlæknir hefur þeg-
ar sagt að iðnaðarmenn eigi ekki að
stunda lækningar. Hver á að greina
það hvort munnhol sjúklingsins er
heilbrigt eða ekki? Án skoðunar
tannlæknis verður einfaldlega smíð-
að yfir krabbamein sé það til staðar.
Hver er þá ábyrgur? Samkvæmt
framvarpinu verður það tannsmiður-
inn. Ég geri hér með iðnaðarráð-
herra ábyrgan.
Auglýsingastríð!
Verði tannsmiðaframvarpið að
lögum verður heilbrigðisstéttinni
tannlæknum og iðnstéttinni tannsm-
iðum sköpuð ólík staða. Tannsmiðir
sem iðnstétt mega auglýsa þjónustu
sína en tannlæknar ekki, frekar en
aðrir heilbrigðisstarfsmenn. Afleið-
ingin verður stríð milli stéttanna.
Margir tannlæknar hafa einnig
meistararéttindi í tannsmíði. Þeir
munu auglýsa gervitannasmíði eins
og tannsmiðir gera. Aðrir tannlækn-
ar munu ganga inn á starfsvettvang
tannsmiða.
Fleiri vandamál koma upp: Tann-
læknar era háðir þagnarskyldu og
reglum um sjúkraskráningu, en
tannsmiðir ekki. Margs konar vanda-
mál koma upp í þessu sambandi og
lögsóknum mun fjölga.
Ætlun yfirvalda með framvarpinu
er að spara útgjöld til heilbrigðis-
mála. Heildarútgjöld TR vegna
gervitannasmíði tannlækna era um
50 milljónir á ári. Með aukinni sam-
keppni tannlækna og tannsmiða á að
nást 10-16% sparnaður; 5-8 milljónir
króna. Það era smápeningar í sam-
anburði við það hvílíkum skaða fram-
varpið mun valda. Auk þess mun ætl-
aður sparnaður aldrei nást því
einungis örfáir tannsmiðir munu fara
inn á þessa braut sökum lítillar eftir-
spurnar. TR gerði á sínum tíma ólög-
legan samning við tannsmiði um
gervitannagerð. Tannlæknafélag Is-
lands stefndi tannsmiðnum og
neyddist TR til að fara að lögum.
Hæstiréttur bannaði tannsmiðum að
vinna í munnholi.
Fagleg sannfæring
Tannsmiðaframvarpið er hluti af
deilu tannlækna við heilbrigðisyfir-
völd, sem hafa nú þegar skorið niður
fjármagn til forvarna og ætla nú að
innleiða lélegar „Búlgaríutennur" að
nýloknu ári aldraðra. Það er glæsi-
legt, eða hitt þó heldur! Ljóst er að
siðferðileg ábyrgð hvílir á þeim
flokkssystram iðnaðarráðherra og
heilbrigðisráðherra. Tannlæknar
munu standa á faglegri sannfæringu
sinni og hvika hvergi frá fagmann-
legum vinnubrögðum. Fólk mun
áfram geta treyst á vandaða vinnu
tannlækna.
og/
nmður Tannlæknafélags Islands.
Islensk erfða-
greining o g
læknastéttin
SAMKVÆMT lög-
um er trúfrelsi á Is-
landi. Auðvitað! Hins
vegar eru engin lög
sem tryggja hugsana-
og skoðanafrelsi. Auð-
vitað ekki! Þessi rétt-
ur þykir svo sjálfsagð-
ur að ekki sé orðum á
hann eyðandi. Eða
hvað? Ein er sú starfs-
stétt á landinu sem tel-
ur sig þess umkomna
að hafa „vit fyrir“
mönnum í mikilvægu
máli sem snertir
landsmenn alla - og
ráðskast þannig með
hugsana- og skoðana-
frelsi samborgara sinna. Þetta er
auðvitað læknastéttin.
Öllum landsmönnum er heimilt
að segja sig úr gagnagranni ÍE.
Auðvitað! Þrátt fyrir alla dulkóðun
o.s.frv. er ekki unnt að útiloka að
upplýsingar úr gagnagranninum
„leki út“ og verði misnotaðar. Þetta
er möguleiki; hugsanlegur mögu-
leiki a.m.k. Því er eðlilegt að ein-
staka sjúklingur notfæri sér rétt
sinn og skrái sig úr gagnagrunnin-
um. Þetta eru þeir sjúklingar sem
orðið hafa að takast á við erfiða
sjúkdóma og líta á sjúkrasögu sína
sem einkamál.
Á hinn bóginn ætti ekki að vera
óheimilt - eða a.m.k. illkleift - að
skrá sig ekki úr gagnagranninum.
Skyldi maður ætla! Maður skyldi
ætla að hér væri um einkamál hvers
og eins að ræða. Til dæmis hefur
aldrei hvarflað að mér að segja mig
úr gagnagrunni IE. Ég er þeirrar
skoðunar að ÍE eigi eftir að vera 1)
mikil lyftistöng fyrir íslenskt at-
vinnulíf, 2) vettvangur fyrir rann-
sóknir í læknavísindum sem von-
andi eiga eftir að nýtast um heim
allan. Segir mér svo hugur að mikill
meirihluti landsmanna samsinni
mér í þessu máli.
Ennfremur er rétt að ítreka eftir-
farandi: Sú staðreynd að ég hef
ekki sagt mig úr gagnagranni IE
táknar að í reynd hef ég komið þeim
boðum til skila að viljá mínum sam-
kvæmt eigi allar þær sjúkraskýrsl-
ur sem mig varða að fara beinustu
leið í téðan gagnagrann. Erfitt er
að skilja hvernig nokkur aðili getur
talið sig þess umkominn að setja
stein í mína götu í þessu máli. Hér -
sem og endranær - gildir sú regla
að þögn er sama og samþykki. Eða
með öðrum orðum: Með þögn minni
- þeirri staðreynd að ég hef ekki
sagt mig úr grunninum - hef ég fyr-
ir mitt leyti samþykkt
starfsemi gagna-
grunnsins. Þessi þögn
mín er einkamál mitt.
Skyldi maður ætla!
Ennfremur er þessi
þögn mín mjög svtf*
„upplýst“ þögn. Eg tel
mig vita upp á hár
hvað ég er að gera
með þessari ákvörðun
minni. Ég þarf ekki á
aðstoð einhverra sjálf-
skipaðra „mannvernd-
armanna" að halda til
þess að taka ígrundaða
Þór afstöðu í þessu máli.
Rögnvaldsson Ég vil ennfremur
árétta að persónulega
stendur mér öldungis á sama hvort
nöfn einstaklinga séu _ afmáð og
kennitölur dulkóðaðar. Ég hef ekki
trú á að neinar þær upplýsingar
finnist í sjúkrasögu minni sem
hugsanlega eigi eftir að skaða mig i'4
Læknastéttin
Hvaða rétt hafa læknar
til þess, spyr Þór
Rögnvaldsson, að gera
sig að sjálfskipuðum
millilið á milli almenn-
Er í lagi að ljúga að fólki?
ÍSLANDSSÍMI
auglýsti í vikunni sím-
töl til útlanda. „Nú
geta allir íslendingar
hringt ódýrt til út-
landa. Frímínútur
bjóða símtöl til útlanda
á allt að 40% lægra
verði en nú þekktist."
Fólk er hvatt til þess
að skrá sig, þótt engin
þjónusta sé í boði. Eng-
in verðskrá var birt
þrátt fyrir fullyrðingu
um lægri verð. Það er
lögbrot. Daginn eftir
(fimmtudag) birti ísl- Hallur
andssími loks verð- Hallsson
skrá. Þá komu rang-
færslur í auglýsingu Íslandssíma í
ljós. Íslandssími kveðst bjóða „40%
lægri verð en nú þekkist". Það er
rangt. Frjáls fjarskipti bjóða mun
ódýrari símtöl en Íslandssími hefur
boðað síðar á árinu.
Hjá Frjálsum fjarsk-
iptum kostar símtal til
Bretlands 23.00 krónur
á mínútu allan sólar-
hringinn en kr. 28.00
hjá Islandssíma á dag-
inn og kr. 23,70 að
kvöld- og næturlagi.
Hjá Frjálsum fjarsk-
iptum kostar símtal til
Bandaríkjanna 23
krónur allan sólar-
hringinn en kr. 29,75
hjá Islandssíma og kr.
26,80 að kvöld- og næt-
urlagi. Hjá Fijálsum
fjarskiptum kostar sí-
mtal til Ástralíu 23
krónur allan sólar-
hringinn en kr. 56.10 hjá íslands-
síma á daginn og kr. 50,50 að kvöld-
og næturlagi.
Það era þrjú fyrirtæki sem veita
eða stefna að því að veita almenna
símaþjónustu. Landssíminn, Frjáls
Samkeppni
Við munum kappkosta
að standa við orð okkar
um að bæta hag fólksins
í landinu, segir Hallur
Hallsson, meðþvíað
lækka símkostnað heim-
ila og fyrirtækja.
fjarskipti og Íslandssími. Frelsi er
að hefja innreið sína og mikilvægt að
vel takist. Þess vegna verður að gera
kröfur á hendur ábyrgum fyrirtækj-
um að almenningi sé sagt satt og
rétt frá. Það gerir Íslandssími ekki.
Þar á bæ stunda menn rangfærslur.
Frjáls fjarskipti hafa kært þessar
rangfærslur til Samkeppnisstofnun-
ar. Það er mikilvægt að stofnunin
grípi strax í taumana. Það getur
ekki verið í lagi að ljúga að fólki.
Fyrir utan Landssímann era
Frjáls fjarskipti eina fyriilækið sem
í dag býður símtöl til útlanda af full-
um gæðum. Frá áramótum hefur
fyrirtækið boðið viðskiptavinum sín-
um ódýr símtöl til útlanda. Mun
ódýrari en samkeppnisaðilar. Þar á
bæ láta menn verkin tala og
fjölmargir viðskiptavinfr hafa skráð
sig frá áramótum.Svo margir að við
eigum fullt í fangi með að anna eftir-
spurn.
FF strengdi heit um áramótin; að
bjóða Islendingum ódýrastu símtöl á
markaðnum. Við munum kappkosta
að standa við orð okkar um að bæta
hag fólksins í landinu með því að
lækka símkostnað heimila og fyrir-
tækja.
Höfundur er stjórnarformaður
Fijálsra íjarskipta.
ings í landinu og IE? ^
framtíðinni. Ég er auk þess þeirrar
skoðunar að velflestir landsmenn
hugsi líkt og ég hvað þetta varðar.
Einungis lítill minnihluti lands-
manna hefur skráð sig úr gagna-
granninum. Sú staðreynd rennir
stoðum undir þetta álit mitt.
Sjúkraskýrslur landsmanna hafa
hvort eð er legið á glámbekk á
sjúkrastofnunum landsins í áratugi.
Þetta er opinbert leyndarmál -
hvað sem læknar segja!
Opinberlega skýra læknar af-
stöðu sína með skírskotun í hefð-
bundið trúnaðarsamband á milli
læknis og sjúklings. Spurningin er
hins vegar eftirfarandi: Stjórnast?
læknar í þessu máli eingöngu af
löngun til þess að verja hagsmuni
sjúklinganna? Er ekki sannleikur-
inn sá að starfsemi ÍE ógnar sér-
stöðu lækna? Trúnaðarsambandið
mikilvæga er ekki lengur - svo að
segja - einkaeign þeirra. Læknum
finnst m.ö.o. vegið að valdastöðu
sinni og virðingu. Er þetta ekki
mergurinn málsins?
Ég spyr: Hvaða rétt hafa læknar
til þess að gera sig að sjálfskipuð-
um millilið á milli almennings í
landinu og ÍE? Með hvaða rétti
þykjast læknar þess umkomnir að
neita að láta sjúkraskýrslur mínar í
hendur ÍE? Hvenær hef ég gefið
læknum umboð til að koma þannigC
fram í mínu nafni? Hvenær hefur
þjóðin gefið læknum umboð til þess
að koma þannig fram í sínu nafni? Á
íslandi er hugsana- og skoðana-
frelsi. Hvað sem hver segir!
Að endingu þetta: Nú hafa
nokkrir skrautlegir pótintátar kom-
ið fram á sjónarsviðið og boðist -
náðarsamlegast - til að gerast fjár-
haldslegur milliliður á milli lands-
manna og ÍE - fyrir „væga“ þókn-
un; að sjálfsögðu! Ekki er öll
vitleysan eins!
-------------------------------fe
Höfundur kennir heimspeki og listir
við hönnunarbraut Iðnskólans i
Reykjavík.
Súrefiiisvörur
Karin Herzog
Oxygen face
1