Morgunblaðið - 22.03.2000, Blaðsíða 36

Morgunblaðið - 22.03.2000, Blaðsíða 36
.^6 MIÐVIKUDAGUR 22. MARS 2000 LISTIR MORGUNBLAÐIÐ Leikur er mótleikur Um leið og eitthvað gerist, önnurpers- óna birtist fer keðja viðbragða ígang, sem gengur síðan koll afkolli allt til enda verksins. IÞEIRRI leikhúsbylgju sem gengur yfir hina íslensku þjóð og veldur því að gamla ákallið um brauð og leiki verður lífsstíl heillar þjóðar, þar sem enginn telst almennilega fylgjast lengur með nema hann fari reglulega í leikhús, lesi frétt- ir um nýjustu upphlaupin í leik- húsinu og hafi skoðun á því hver eigi að stjórna einstökum leik- húsum í borginni og hvaða leik- arar eigi að fá að túlka persónur leikbókmenntanna, nýrra og gamalla...er kannski við hæfi að velta því fyrir hvað ein vesöl leikpersóna er „for noget“. í því umhverfi leikins efnis sem við búum við, þar sem stöðl- uð persónusköpun blasir við okk- ur í sjónvarpi, kvikmyndum og leikhúsum (já stundum), verður stundum VIÐHORF Eftir Hávar Sigurjónsson býsna djúpt á þeirri hugsun að pers- ónusköpun leikarans sé i frumsköpun en ekki hermilist. Við þekkjum nánast alltaf pers- ónuna sem birtist úr einhverju öðru verki úr öðru samhengi og þær eru gjarnan skilgi'eindar með þeim hætti; að þessi sé al- veg eins og þessi sem var í myndinni, manstu..... „Acting is reacting" sagði ein- hver vís leiklistarspekingur fyrr á öldinni (eða fyrr) og hefur þetta nánast orðið að trúarbrögð- um í sumum kreðsum leiklistar. Þetta má vissulega til sanns veg- ar færa og felur í sér þann sjálf- sagða sannleik að leikarinn túlk- ar persónu sína með viðbrögðum við því sem sagt er eða gert gagnvart henni. Kannski mætti snara þessari setningu á eftir- farandi hátt: Leikur er mótleik- ur. An mótleikara verður enginn leikur, enginn persóna skapast í tómarúmi því hafi hún ekkert að bregðast við, ekkert áreiti, þá er enginn persóna heldur bara hlut- laus búkur leikarans á sviðinu. Um leið og eitthvað gerist, önnur persóna birtist fer keðja við- bragða í gang, sem gengur síðan koll af kolli allt til enda verksins. Eða þannig. Vandi höfundar sem skrifar texta fyrir leikhús er oft sá að skilja ekki þessa grundvallar- forsendu og í stað þess að hugsa samtöl og samskipti persóna á þennan hátt, fellur hann kannski í þá gryfju að láta persónur sínar tala til skiptis án þess að efnið sé á nokkurn hátt tilfinningalegt framhald þess sem áður var sagt eða gjört. Vandi leikarans verður augljós, hann hefur enga persónu til að byggja framsögn sína á og í stað þess að tvær persónur mæt- ist í tilteknu rými eru þarna tveir vansælir leikarar sem flytja orð höfundar án sýnilegs leikræns tilgangs. Mótleikurinn er viðbragð við því sem sagt var eða hugsað, því sem var sagt eða ekki sagt, því sem liggur í loftinu, spennunni sem skapast á milli tveggja pers- óna í ljósi þess sem á undan er gengið. Hljómar mjög einfalt en er vafalaust með því erfiðara sem höfundar takast á hendur. Ekki að ástæðulausu sem svo fá vel samin leikrit koma fram á hverj- um tíma. Undantekingarnar frá þessari þumalputtareglu eru auð- vitað mýmargar. Harold Pinter er meistari þeirrar aðferðar að láta persónur sínar tala þvert á hverja aðra. í fljótu bragði virð- ist sem þær tali til skiptis. Lest- ur slíkra leikrita skilar litlu af því sem undir býr. Því það er einmitt undir sem hið raunveru- lega efni lúrir. Þegar texti Pint- ers er kominn í munn leikara kviknar líf. Leikararnir geta ekki skýrt það en þeir finna að við- brögð þeirra við því sem sagt er og eru falin að baki því sem þeir segja eru kjarni verksins. Pers- ónan talar þvert um hug sér, hún forðast að svara, hún svarar út í hött en hugsunin er ljós, og fyrir áhorfandann verður leikritið að spennandi glímu um hver af þessum persónum muni hafa mest úthaldið, hver þeirra geti sem best dulið hugsun sína, hver þeirra muni áður en lýkur hafa yfirhöndina. Persónan skapast af því sem hún segir ekki og af því hvernig aðrar persónur þregðast við með því að segja ekki hvað þeim býr í brjósti heldur eitthvað allt annað. Það sem mótar pers- ónur verksins er undirtextiinn, það sem ekki er sagt en verður lesið á mílli línanna. Önnur leið og mun einfaldari er að persónunrnar lýsi sjálfum sér og hinum persónunum jafn- framt. Þannig fær áhorfandinn fullt af upplýsingum um pers- ónurnar bæði frá þeim sjálfum og hinum. Þetta getur verið jafn leiðinlegt og það getur verið skemmtilegt. Þegar vel tekst til verður þetta að eins konar púsl- uspili þar sem raða verður upp- lýsingunum upp eftir sannleiks- gildi. Segir persónan sannleikann um sjálfa sig? Segja aðrar pers- ónur sannleikann um hana? Villir hún á sér heimildir með því að Ijúga til um innræti sitt? Þetta er alþekkt aðferð og erfitt í dag að finna flöt á nýrri nálgun ef það er þá eitthvert markmið í sjálfu sér. Hvað með einleikinn, þetta furðulega form leikhússins sem þrátt fyrir að vera í raun and- stæða þess sem að ofan er talið er þó furðu lífseigt. Þó fremur meðal leikara en áhorfenda. Hann fær engan mótleik. Þá er heldur ekki um neinn leik að ræða. Leikur er mótleikur. At- hygli áhorfandans byggist kannski einmitt á því að hann lendir í hlutverki mótleikarans. Leikarinn leikur á móti áhorf- endum. Talar við þá, bregst við þeim, byggir upp samband við þá. Nýtir sér viðbrögð þeirra. Hvað með hið vinsæla uppistand? Er það ekki einleikur með mót- leik áhorfendanna? Eða dramatískan einleik þar sem leikarinn verður að finna mótleikarann innan þess ramma sem textinn setur honum. Getur ekki leitað beint til áhorfenda? Þá leikur hann á móti ímynduð- um persónum, leikur fleiri en eina persónu, leikur á móti sjálf- um sér. Grípur hluti af sviðinu og leikur á móti þeim. Gerir með öðrum orðum allt til að standa ekki einn á sviðinu. Einleikur er ekki síður mótleikur þegar allt kemur til alls. AP Rétta skúlpt- úrsins leitað TRAFALGAR Square er einn af miðpunktum Lundúnarborgar og kannast margir við Nelson’s Col- umn og gosbrunninn sem eru meðal kennileita torgsins. Fjórði sökkullinn á Trafalgar Square hefur hins vegar lengi vel staðið auður en skartar nú skúlptúr listamannsins Bill Woodrows. Verkið ber nafnið „Regardless of history“, sem má útleggja sem „Hvað sem sögunni líður“ og er það einn fjölmargra skúlptúra sem skreytt hafa sökk- ulinn undanfarið vegfarendum til ómældrar ánægju. Ekki hefur enn verið ákveðið hvert þessara verka verður valið til að hljóta varanlegan sess á sökklinum, en bronsskúlptúr Woodrows vegur 11 tonn, er sjö metrar að hæð og telst eitt flókn- asta verk hans til þessa. Tannlæknir fer á taugum KVIKMYIVDIR „The Whole Ni Yards“^-A' n e Háskólabíó, Laugarásbíó Leikstjóri: Jonathan Lynn. Handrit: Michael Kapner. Aðalhlutverk: Matthew Perry, Bruce Willis, Kevin Pollack, Michael Clarke Duncan og Amanda Peet. Framleiðendur: David Willis og Allan Kaufman. Warner Bros. 2000. BANDARISKA gamanmyndin „The Whole Nine Yards“ er sauð- meinlaust og hæfilega ómerkilegt ærslagrín um taugaveiklaðan tann- lækni sem kemst í kynni við leigu- morðingja og líf hans tekur óskap- legum breytingum. Það mátti svo sem við því vegna þess að líf hans var að koðna niður í kolómögulegu hjónabandi en spennan sem hann upplifir I kringum leigumorðingj- ann vekur hann aftur til meðvit- undar og gerir mann úr honum. Söguþráðurinn í þessu ójafna tannlæknagríni er varla merkilegri en hver annar tannþráður en það er ágætlega raðað í rullurnar fyrir þá sem hafa ánægju af ærslagríni Matthews Perrys (úr Vinum) eða granítsvipnum á Bruce Willis þeg- ar hann vill láta okkur halda að hann sé að leika. Einnig er Mich- ael Clarke Duncan (Græna mílan) voldugur sem lífvörður leigumorð- ingjans, rumur með barnsandlit. Gamanið er allt byggt upp á svörtum húmor en það er sama hversu oft Matthew Perry hleypur á glerhurðir eða fellur um sjálfan sig í taugaæsingi, honum tekst ekki að fela þá staðreynd að það er í raun ekki mikið af góðum brönd- urum í handritinu og það býður upp á furðulega slappar lausnir. Spurningin er alltaf hver er að plata hvern en það verður aldrei neinn sérstakur leyndardómur í kringum það og svo er einu pers- ónunni í myndinni sem vekur sam- kennd með áhorfendum stútað án þess að það þjóni sýnilegum til- gangi. Það má hafa nokkurt gaman af myndinni á sinn hátt enda fram- leiðslupakkningin aðlaðandi og stendur að nokkru leyti fyrir sínu en það hefði ugglaust mátt gera bitastæðari mynd með þessu liði öllu með snjallara handriti. Arnaldur Indriðason Nýjar bækur • DJÖFLARNIR er eftir Fjodor Dostojevskí í þýðingu Ingibjargar Haraldsdóttur. Bókin kom út á árunum 1871-2 og er þriðja skáldsagan í röðinni af fimm stórvirkjum Dostojevskís - og jafnframt umdeildasta meistaraverk hans. I Djöflunum byggir Dostojevskí á raunverulegu sakamáli, hroðalegu morðmáli þar sem við sögu kom hóp- ur stjórnleysingja undir forystu Nétsjajevs nokkurs, sem var ungur byltingarsinni og handgenginn sjálf- um Mikhaíl Bakúnín, helsta foringja anarkista á 19. öld. Þetta morðmál varð höfundinum tilefni til að gera upp sakirnar við þær hugmyndir sem hvarvetna voru á sveimi í Rúss- landi á þessum árum og hann áleit hina raunverulegu djöfla: hugmynd- ir um sósíalisma, stjórnleysi og guð- leysi. Ingibjörg Haraldsdóttir skrifar formála að þýðingunni, en auk þess er í bókinni eftirmáli Arna Berg- mann um verkið. Undanfarið hefur Leikfélag Reykjavíkur sýnt leikgerð Alexeis Borodins af Djöflunum í Borgar- leikhúsinu. Útgefandi er Mál og menning. Bókin er 650 bls., prentuð í Svíþjóð. Kápumynd gerði Robert Guille- mette. Verð: 4.480 kr. Fyrirlest- ur um listaverk ÞÝSKI málarinn Karin Kneff- el, prófessor við Listaháskól- ann í Bremen og gestakennari við málaradeild LHÍ, flytur fyrirlestur um eigin verk á morgun, fimmtudag, kl. 12.30 í stofu 24 á Laugarnesvegi 91. Steidl gefur út Brotahöfuð VAKA-HELGAFELL hefur gengið frá samningum við Steidl Verlag í Þýskalandi um útgáfu á skáldsögunni Brotahöfði eftir Þórarinn Eldjám. Steidl Verlag gef- ur meðal annars út verk eftir Nóbelsskáldin Halldór Laxness og Giinter Grass. Brotahöfuð kom fyrst út hér á landi 1996. Sagan hefur einnig verið gefin út í Finnlandi, Bretlandi og Banda- ríkjunum og fengið lofsamlega una: „Mjög góð og sérstak- lega skemmtileg." Gagn- rýnandi Publishers Weekly ritaði: „Afar eftirminnileg og einstaklega raunsönn." Skáldsagan Brotahöfuð var tilnefnd til Aristeion- verðlaunanna, Bók- menntaverðlauna Evrópu, 1998 og komst þar í úr- slitasæti. Hún var þar að auki lögð fram af Islands Þórarinn Eldjárn hálfu til Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs sama ár. dóma. Bandaríska tímaritið Kirkus Reviews skrifaði t.d. um skáldsög- Brotahöfuð kemur út í Þýska- landi í haust.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.