Morgunblaðið - 27.04.2000, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 27. APRÍL 2000 25
ERLENT
Ný hag-
fræði, gamli
raunveru-
leikinn
AP
Mikill atgangur hefur verið undanfarna daga og vikur í kauphöllum víða um heim. Myndin er tekin í Kaup-
höllinni í New York (NYSE) í gær.
eftir Esther Dyson
©The Project Syndicate.
EG ætla að hefja mál mitt á aðvör-
un: varið ykkur á blekkingunum.
Allir sem einhvem tíma hafa
verið yfirmenn markaðsdeilda í
bandarískum fyrirtækjum geta
farið til Palo Alto í Kísildal, staðið
á horninu á Sand Hill Road og
fengið 25 milljónir bandaríkjadala
fyrir að koma upp vefsíðu um sí-
amsketti. Vikuna á eftir kemur
einhver á fót vefsíðu um persneska
ketti. A sama tíma getur hver sem
hefur eitthvert fjármálavit sagt
upp störfum hjá JP Morgan eða
Citibank, talað við þrjá vini sína
(einn þeirra fór í tölvuáfanga í
menntaskóla) og aflað 100 milljóna
bandaríkjadala til fjárfestinga á
Netinu. Þetta fólk selur hvert öðru
hugmyndir. Verð rýkur upp úr
öllu valdi og þessum einstakling-
um finnst þeir sjálfir vera stór-
kostlegir.
Þetta er hrollvekjandi. I raun á
sér lítil verðmætamyndun stað.
Segjum sem svo að 20 fyrirtæki
komi á fót vefsíðum um ketti.
Hvert þeirra býst við að fá 20%
markaðshlutdeild. Reiknið sjálf:
dæmið gengur ekki upp.
Þótt ég fagni tilkomu áhættu-
fjármagns í netfjárfestingum utan
Bandaríkjanna er ég áhyggjufull.
Sama vitleysan á sér þar stað. Þrír
strákar, ég nefni engin nöfn því
mér finnst lítið til þeirra koma,
ákveða að stofna áhættufjár-
magnssjóð til fjárfestinga í há-
tækni í Evrópu og fara af stað.
Þeir afla 100 milljóna dollara eins
og ekkert sé.
Jafnvel fólk sem áður fjárfesti í
rússneskri olíu og stájfyrirtækjum
fylgir straumnum. Ég fékk sí-
mbréf frá einum þeirra, Boris
Jordan, þar sem hann sagðist vera
að stofna áhættufjármagnssjóð til
fjárfestinga í evrópskri hátækni og
spurði hvort ég hefði áhuga á að
vera með. Við lifum ekki lengur á
tímum þar sem skortur er á
áhættufjármagni og áhuga og við
höfum farið hratt inn í tíma þar
sem of mikið af hvorutveggja er til
staðar. Eftir sem áður er of lítið
framboð af fólki sem veit hvað það
er að gera.
Flestar hugmyndir sem tengjast
Netinu eru ágætar en hvað gerir
þær arðbærar? Fólk sem kann að
reka fyrirtæki. Það liggja engir
töfrar bakvið það að koma vefsíðu
á laggirnar. Töfrarnir felast aftur
á móti í því að ráða fólk, að stuðla
að samvinnu yfirmanns söludeildar
og yfirmanns markaðsdeildar, sjá
til þess að rafrænar pantanir skili
sér í raun, að hafa einhvern í sím-
svörun og að takast á við allt sem
upp kemur í viðskiptum.
Þótt salan aukist um 20% á
mánuði er ekki hægt að stækka
fyrirtækið um 20% í hverjum mán-
uði. Varið ykkur á þeim sem segja
að ekkert mál sé að stofna netfyr-
irtæki.
Þetta lærði ég með gömlu að-
ferðinni. Fyrstu fjárfestinguna
mína gerði ég í félagi við náunga
frá Ungverjalandi sem leitaði eftir
samstarfi um að koma Compu-
Serve á laggirnar í Ungverjalandi.
Þessi náungi var ekki sá hæfasti
sem ég gat fundið en CompuServe
var gott vörumerki. Fjárfestingin
reyndist vera léleg en ég lærði
meira á henni en ég hefði lært
hefði hún gengið upp.
Hver var lærdómurinn? Treystu
frekar fólki en vörumerkjum, sér-
staklega á sérhæfðum markaði.
Mikilvægt er að leggja traust
sitt á fólk því upplýsingar um Net-
ið eru af skornum skammti. Að
sjálfsögðu vantar okkur sömu upp-
lýsingar um vegakerfið; við vitum
ekki hversu margir vegir eru til;
við vitum ekki hversu margir fara
um þessa vegi; við vitum ekki ná-
kvæmlega hversu margir bílarnir
eru því sumum þeirra hefur verið
hent og aðrir hafa eyðilagst í
árekstrum. Samt skiljum við öll
áhrif einkabílsins á efnahagslífið.
Netið er farvegur eins og vega-
kerfið en ætlað til boðskipta. Fólk
og tölvur geta nýtt sér þennan far-
veg en sjónvarps- og útvarpssend-
ingar líka.
Það er sniðið að ólíkum tegund-
um boðsendinga. Innan nokkurra
„En ekkert nethag-
kerf i þrífst án net-
samfélags. í slíku
samfélagi svarar fólk
fyrir sig. Neytendur
þar vilja ekki vera
verndaðir heldur vilja
velja sjálfir. Það þýð-
ir endalok „hins opin-
bera“.“
ára verða fleiri tæki tengd Netinu
en einstaklingar. Fyrstu 40 árin
settum við tölvurnar upp og þær
gátu ekkert gert nema einhver
hefði matað þær með upplýsing-
um. Flestar upplýsingarnar voru
viðskipta- eða hagfræðilegs eðlis
og frekar óhlutbundnar. Núna höf-
um við tengt þetta sýndar-net við
raunveruleikann.
Allt í einu birtist ísskápurinn
sem þig langar í á skjánum. Á
ferðatöskunum þínum er lítið
merki sem segir þér hvert flugfé-
lagið sendi þær ef það sendi þær
annað en þig. Skólabíll barna
þinna lætur þig vita að hann sé á
leiðinni og þú sendir þau af stað til
að ná honum og lestir láta þig vita
um seinkun á áætlun. Allt í einu
sjáum við ekki eingöngu sýndar-
veruleika með því að ýta á takka
því hér er raunveruleikinn sjálfur
á ferðinni.
Þetta á eftir að valda mikilli
byltingu í því hvemig við sjáum
heiminn fyrir okkur og um leið
mun skapast stór gjá á milli þeirra
heimshluta sem eru tengdir og
þeirra sem eru það ekki.
Hér kemur önnur aðvörun mín:
allir ættu að taka Netið alvarlega.
Á síðustu 10 árum hef ég fylgst
með hinum miklu breytingum í A-
Evrópu.
Samfélög og hagkerfi sem áður
voru óhagkvæm og hreint út sagt
heimskuleg voru endurskipulögð.
Rótgróin fyrirtæki lögðu upp laup-
ana og fólk í hærri stöðum sá
hvernig staða þess varð einskis
virði. Hið sama mun gerast alls
staðar fyrir tilstilli Netsins. Þessi
áhrif munu valda meiri skaða utan
Bandaríkjanna þar sem efnahags-
líf þeirra var þegar fyrir síbreyti-
legt, nokkuð skilvirkt og oftar en
ekki uppskrúfað af alls kyns
auglýsingaskrumi.
Það verður að segjast að efna-
hagslíf V-Evrópu er ekkert sér-
lega skilvirkt með allar sínai’
reglugerðir, takmarkanir og laga-
setningar sem fara ekki saman.
Ríkisstjórnir senda frá sér leið-
beinandi vinnureglur en ríkin beita
þeim misjafnlega. í Evrópu er
verðlagning skoðuð í ljósi siðferðis
eða jafnvel laga. í Bandaríkjunum
hefur verðlagning eingöngu raun-
hæft gildi; markaðurinn ræður.
Elítan fagnar tilkomu hátækni
og er hlynnt rafrænum viðskipt-
um. Viðhorf hennar minnir mig þó
á orð Rússans sem sagði við mig
árið 1990: „Ríkisstjóm okkar ætlar
að gefa verðlagningu frjálsa rétt
eins og ríkisstjórn ykkar!“
En ekkert nethagkerfi þrífst án
netsamfélags. í slíku samfélagi
svarar fólk fyrir sig. Neytendur
þar vilja ekki vera verndaðir held-
ur vilja velja sjálfir. Það þýðir
endalok „hins opinbera". Allt í
einu er ekki hægt að stjóma fjöl-
miðlum. Enn er hægt að stjórna
hversu margar klukkustundir eru
sendar út í sjónvarpi á tilteknu
tungumáli en ómögulegt er að
stjórna því hvað fólk fær að sjá á
Netinu. Rótgróin fyrirtæki, klass-
ískir viðskiptahættir og verðlagn-
ingarkerfi, hefðbundnar leiðir til
dreifingar - allt er þetta nú í
hættu.
Sérhvert land þarf að spyrja:
„Eigum við að stökkva yfir ána á
undan hinum löndum heimsins eða
á eftir þeim?“ Fyrir stökkið er
gott að ákveða hvar eigi að koma
niður handan árinnar.
EstherDyson er stjórnnrformaöur
hjá PC Forum og einn helsti tnls-
maðui’ Netsins.
Jarðanámið í Zimbabwe gæti haft alvarlegar afleiðingar fyrir efnahaginn
Ottast að tóbaksútflutn-
ingurinn snarminnki
Harare. Reuters, AP, AFP.
EKKERT lát er á blóðsúthellingun-
um í Zimbabwe vegna jarðanáms
stuðningsmanna Roberts Mugabe
forseta og óttast var í gær að árásir
landtökumanna á bújarðir hvítra
bænda yrðu til þess að verulega
drægi úr tóbaksútflutningnum,
helstu gjaldeyristekjulind landsins.
Morgan Tsvangirai, leiðtogi
stjórnarandstöðuflokksins Hreyf-
ingar fyrir lýðræðislegri breytingu
(MDC), sagði að tveir stuðnings-
menn flokksins hefðu beðið bana í
árásum í bænum Kariba á þriðjudag
og fimm hefðu særst, þar af tveir al-
varlega. Þriðji stjórnarandstæðing-
urinn hefði dáið af völdum sára sem
hann fékk í árás í bæ nálægt Harare
á mánudag. Tsvamgorai sagði að
fimm félagar í MDC hefðu verið
myrtir á síðustu fimm dögum og
hótaði árásum á heimili stjórnmála-
manna í stjórnarflokknum, ZANU-
PF, sem verðu ofbeldið opinberlega.
Trúarleiðtogar boðuðu forystu-
menn ZANU-PF og MDC til friðar-
viðræðna í Harare en stjórnarflokk-
urinn sendi engan fulltrúa á
fundinn.
Að minnsta kosti ellefu manns
hafa látið lífið í pólitíska ofbeldinu
frá því í febrúar þegar tillaga stjórn-
arinnar um nýja stjórnarskrá var
felld í þjóðaratkvæðagreiðslu. Síðan
þá hafa svartir landtökumenn lagt
undii’ sig um 1.000 bújarðir hvítra
bænda og þingið hefur samþykkt lög
sem heimila stjórninni að taka jarðir
eignarnámi án þess að greiða bætur.
Óttast er að jarðanámið hafi al-
varlegar afleiðingar fyrir bágborinn
efnahag landsins, en hann er mjög
háður útflutningi landbúnaðaraf-
urða, einkum tóbaks, sem er helsta
tekjulind landsins. Jarðanámið varð
til þess að framboðið á tóbaki var
miklu minna en venjulega þegar
fyrstu uppboð ársins á tóbaksupp-
skerunni hófust á miðvikudag. Áð-
eins 3.500 tóbaksbaggar höfðu þá
borist á uppboðin sem er aðeins
þriðjungur þess tóbaks sem boðið
vai’ upp á fyrsta degi viðskiptanna á
síðasta ári.
Zimbabwe er annað mesta tób-
aksútflutningsland heims á eftir
Brasilíu. Tóbaksútflutningurinn
AP
Tóbaksbaggar fluttir á vörubíl á uppboðsmarkað í Harare.
nemur um 36% af gjaldeyristekjum
landsins.
Samtök tóbaksbænda neituðu því
að hvítu bændurnir hefðu lagt á ráð-
in um að sniðganga uppboðin til að
koma höggi á stjórn Mugabe og
auka á efnahagsþrengingarnar í
landinu. Richard Tate, formaður
samtakanna, sagði að tóbaksverðið
væri alltof lágt og bændunum hefði
því verið ráðlagt að bíða með að selja
uppskeru sína þar til í næsta mánuði
í von um að verðið hækkaði.
Meginhluti þess tóbaks sem boðið
var upp á miðvikudag kom frá svört-
um smábændum sem urðu að selja
uppskeru sína strax vegna fjár-
skorts.