Morgunblaðið - 27.04.2000, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIMMTUDAGUR 27. APRÍL 2000 33
Mynd fengin úr bókinni sem sýnir endurgerð húsa í L’ Anse aux Meadows eins og þau eru talin hafa verið er nor-
rænir menn bjuggu þar um árþúsundamótin 1000.
Morgunblaðið/Jim Smart
Islendingur, skip Gunnars Marels Eggertssonar, smíðað eftir Gaut-
staðaskipinu frá um 850. Mynd af skipinu prýðir kápu bókarinnar.
voru á ferð og flugi og fluttu með sér
nýjar hugmyndir og reynslu. Einmitt
vegna þess að þeir voiu óþreytandi
landkönnuðir voru þeir meðal hinna
fyrstu til að flytja með sér upplýsing-
ar, reynslu og menningu frá einu
landsvæði til annars. Þannig var
langskip víkinganna eins konar for-
boði veraldarvefsins þegar árið 1000.
Þeir tengdu saman ólíka staði og
þjóðir, sem sjálfar gátu naumast
ímyndað sér hvað biði handan við
ystu sjónarrönd eða næsta fjallgarð."
Höfundarréttur Snorra
Alls koma 42 vísindamenn að verki
við að segja þessa heillandi sögu. í
þessum hópi eru 10 bandarískir
fræðimenn, 4 íslenskir, og meðal ann-
arra fræðimanna sem leggja hönd á
plóginn eru 5 frá Danmörku, 4 frá
Noregi, 3 frá Svíþjóð, 3 frá Kanada, 3
frá Skotlandi, 2 Englendingar, 2 frá
Grænlandi og einn frá hvoru um sig,
Finnlandi og Færeyjum. Alls eru það
því fulltrúar 12 þjóðerna sem leggja
sitt af mörkum við að segja þessa
sögu.
Bókin skiptist í 6 kafla. I fyrsta
kaflanum er fjallað um Skandinavíu á
víkingaöld. Þar er fjallað um land-
kosti, daglegt líf, heiðna trú, rúnir og
listir, þjóðfélagsskipan, stríðstækni
og viðskiptahætti og skipakost og
siglingatækni. Það vekur athygli ís-
lensks lesanda, að það sem segir um
daglegt líf, vopn og veijur, skipakost
og hemaðartækni byggist einkum á
fomleifarannsóknum í Svíþjóð, Nor-
egi og Danmörku. Þegar sagt er frá
hinni fornu trú, lögum, þjóðfélags-
skipan og þjóðháttum er helstu heim-
ilda að leita í Eddu Snorra Sturluson-
ar og öðmm þeim fróðleik, sem hin
fornu handrit Islendinga geyma.
I öðmm kafla segir frá hinni eigin-
legu víkingaöld sem stóð í tæpar fjór-
ar aldir eða frá ofanverðri 8. öld (með
árásinni á Lindisfame-klaustrið árið
793) til 1171, þegar yfirráðum víkinga
í Dyflinni á írlandi lauk. Sumir miða
að vísu lok víkingaldar við innrás
Normanna í England 1066, þegar af-
komendur Göngu-Hrólfs I Normandí
tóku við völdum og mannafomáðum á
Englandi, seinastir manna til að tak-
ast það ætlunarverk, sem Hitler
reyndi síðastur manna við í seinni
heimsstyrjöldinni - og mistókst hrap-
allega.
Á víkingaöld
I þessum kafla segir frá útrás nor-
rænna nianna í austurveg þar sem
sænskir vfldngar stofnuðu ríki með
Kænugarð (Kiev) sem höfuðborg; frá
innrás og yfirráðum norrænna
manna á Englandi, skosku eyjunum,
Skotlandi og írlandi og því hvernig
norrænir óeirðaseggir aðlöguðust og
siðvæddust og blönduðu blóði við
heimamenn, en skildu þó eftir sig
auðrakin áhrif á enska tungu, örnefni,
byggingalist, lög og stjómskipan.
Grein Neils Price um langvinnan
hernað norrænna manna á hendur
Frönkum um lendur Bretóna og þar
sem nú heitir Normandí og ítrekaðar
atlögur að sjálfri París, sem lýkur
með stofnun ríkis norrænna manna í
Normandí undir forystu Göngu-
Hrólfs og með Rúðuborg (Rouen) að
höfuðborg, er afar áhugaverð. Með
árangursríkri innrás í England (1066)
framlengja afkomendur Göngu-
Hrólfs forræði norrænna manna yfir
Englandi, sem nokkrum öldum síðar
framlengir áhrif sín til nýja heimsins
með landnámi Englendinga í Amer-
íku - í fótspor Leifs heppna og félaga.
I þriðja kaflanum er komið að hinu
sögulega hlutverki íslendinga undir
fyrirsöginni „Vikings in the North
Atlantic“. Símun V. Arge skrifar um
landnám víkinga í Færeyjum. Þar er
einnig að ftnna grein um landkosti og
náttúrulegt umhverfi á eyjum Norð-
ur-Atlantshafsins, Orkneyjum, Hjalt-
landi, Færeyjum og Islandi. Að öðru
leyti er efni þessa kafla eftir íslenska
höfunda, enda nær eingöngu við ís-
lenskar heimildir að styðjast. Har-
aldur Olafsson, prófessor við Háskóla
íslands, skrifar um sókn norrænna
manna í vesturátt yfir hafið til skosku
eyjanna, Færeyja, íslands og Græn-
lands. Oití Vésteinsson, fornleifa-
fræðingur, skrifar um fornleifafundi
á Islandi frá landnámsöld. Helgi Þor-
láksson, sagnfræðingur, skrifar um
íslenska þjóðveldið og setur einstæða
þjóðfélagsskipan landnámsmanna,
réttarríki án ríkisvalds, í sögulegt
samhengi miðalda. Gísli Sigurðsson á
ekki færri en þijár greinar í ritsafn-
inu. Sú fyrsta er um Eddurnar og ís-
lendingasögur; önnur er inngangur
að Vínlandssögunni (Grænlendinga-
sögu og Eiríks sögu rauða). Loks á
hann grein um leitina að Vínlandi
hinu góða í ritum fræðimanna að
fomu og nýju.
Hringnum lokað: Þar sem
austur og vestur mætast
Fjórði kaflinn ber heitið: „Viking
America": Þar sem vestur og austur
mætast. Fyrst er gerð grein fyrir
þeim frumbyggjum Ameríku í Hellu-
landi, Marklandi og Vínlandi sem
byggðu þessi lönd á þeim tíma sem ís-
lenska landaleitarmenn bar að garði.
Þar er einnig að finna merkar greinar
eftir Brigittu Landeroth Wallace um
Leifsbúðir við L’Anse aux Meadows
og túlkun Vínlandssagna út frá sjón-
arhóli fomleifafræðinnar. í þessum
kafla er einnig að finna áhugaverðar
greinar um sögu koi-tagerðai- um Atl-
antshafssvæðið og um ýmsar áleitnar
spumingai- um þessa sögu, sem enn
hafa ekki fundist svör við.
Fimmti kaflinn fjallar um örlög ís-
lenska þjóðai’brotsins á Grænlandi,
viðskipti grænlenska samfélagsins
við Évrópu, samskipti norrænna
manna og ínúíta, auk þess sem reynt
er að ráða hina torráðnu gátu um ör-
lög íslenska samfélagsins á Græn-
landi. Þar er margvíslegum og áhuga-
verðum kenningum haldið til haga, en
úr því sem komið er verður sú gáta
seint ráðin með óyggjandi hætti.
Lokakaflinn ber heitið: „Celebra-
ting the Viking Millennium in Amer-
ica“ , eða arfleifð víkinganna og er
eftir ritstjórana dr. William W. Fi-
tzhugh og Elizabeth I. Ward. Þar
kennir margra grasa. Grein Eliza-
beth I. Ward um ímynd vfldnganna í
huga og poppmenningu Ameriku
samtímans er skemmtileg aflestrar.
Þar er einnig að finna grein um linnu-
lausa leit áhuga- og fræðimanna að
frekari fommenjum til að sanna
landvist norrænna manna í Ameríku.
Þar er víða sagt af hindurvitnum og
hélogum því að sú leit hefur enn ekki
borið árangur, umfram Leifsbúðir á
Nýfundnalandi. Loks er áhugaverð
grein um söguna og vísindin: Um
áhrif loftslagsbreytinga annars vegai’
og búsetu fólks og búsmala og áhrif
þess hins vegar á hina viðkvæmu
náttúru norðurhjarans. Þar er meðal
annars leitt að því lfluim að tregða
norrænna manna á Grænlandi við að
aðlagast kaldara loftslagi með því að
læra af ínúítum að lifa af í harð-
neskjulegra umhverfi, í stað þess að
halda fast við hefðir og venjur nor-
ræna samfélagsins, hafi átt sinn þátt í
því að leiða þá til tortímingar. íslend-
ingar lifðu að vísu af ísöld hina minni
(frá 14. fram á 19. öld) en þar skall
hurð nærri hælum og mátti minnstu
muna þegar verst gegndi, að dagar
þjóðarinnar væru taldir. Ihaldssemi á
það sem einu sinni vai’ en dugar ekki
lengur getur því verið lífshættuleg.
Þessum kafla lýkur með fróðlegum
upplýsingum til þeirra sem vilja feta í
fótspor víkinganna og ferðast þar
sem þeir gerðu garðinn frægan, þótt
ekki þurfi menn endilega að leiða þá
hermilist ad absurdum með því að
ganga aftur í bamdóm við skylming-
ar með trésverðum eða með bölbæn-
um að hætti berserkja.
Ekki lengnr
innansveitarkróníka
Útgáfa þessa öndvegisrits, Smith-
sonian-sýningin sjálf, sem opnuð
verður með viðhöfn í dag og allt það
kennslu- og upplýsingarefni sem
henni fylgir, er að mínu mati íslensk-
ur menningarviðburður. Hér eftir er
Islandssagan ekki aðeins innansveit-
arkróníka, sem kemur engum við,
nema sjálfum okkur. Hér eftir er
glæsilegasti kafli Islandssögunnar
orðinn viðurkenndur sem merkilegur
kapítuli í heimssögunni. Sá hluti vík-
ingasögunnar, sem varðar sóknina í
vesturátt, fund og landnám norrænna
manna á íslandi, Grænlandi og í Am-
eríku, er íslensk saga. Það er saga um
áræði og framtak íslenskra manna,
stjórnvisku þeirra, sköpunai’gáfu og
andagift í skáldskap, sem staðist hef-
ur dóm tímans og er orðinn hluti sí-
gildra bókmennta mannkynsins. Það
er ekki vansalaust, hversu skilnings-
vana og skeytingarlausir íslendingar
hafa hingað til verið um þessa arfleifð
sína. Þessi saga ætti að vera núlifandi
íslendingum áminning um, að þeir
hafa hingað til ekki afrekað neitt það
sem skoða má sem framlag til sam-
eiginlegrar arfleifðar jarðarbúa, og
stenst samjöfnuð við afrek forfeðra
vorra og -mæðra.
E.t.v. er það einmitt þetta sem eftir
situr að loknum lestri þessarar bókar.
Erlendir fræðimenn, sem skoða
þessa sögu og meta tiltæk gögn á
hlutlægan hátt með gagnrýnum aug-
um og aðferðum fræðimannsins hafa
komist að þeirri niðurstöðu, að for-
feður okkar hafi haft eitthvað fram að
færa til sameiginlegrar arfleifðar
mannkynsins, sem veigur þykir í. Og
hvað er það sem þeir staldra við í
þessari sögu?
Þeir benda á að forfeður okkar
færðu í verki út landamæri hins
þekkta heims með því að finna og
nema ný lönd í vestri: Island, Grænl-
and og Ameríku. Sem sæfarar og
landkönnuðir eru þeir viðurkenndir í
fremstu röð einvala liðs afreksmanna
og brautryðjenda mannkynssögunn-
ar.
Þeir benda á að á sama tíma og aðr-
ir evrópskir þjóðflokkar voru leiddir
undir ok konungsstjómar og erfðaað-
als, sem hneppti þá að lokum í fjötra
valdstjómar, reis á íslandi þjóðfélag
fijálsborinna manna: Eins konar
réttaiTÍki án ríkisvalds, sem haldið
var saman á gmndvelli laga og réttar
fyrir atbeina elsta þjóðþings í heimi.
Alþingi var stofnsett mörgum öldum
á undan breska þinginu sem heimur-
inn þó þekkir sem „móður þjóðþing-
anna“. Þessi þjóðfélagstilraun, ein-
stök sem hún var í sögu miðalda,
stóðst í 330 ár, þegar jafnvægið brast
í borgarastyrjöld valdagírugrar yfir-
stéttar, sem þóttist hafin yfir lögin.
Það tók okkur næstum 7 aldir að end-
urreisa j afnvægið.
Heimildirnar um þessa lærdóms-
ríku sögu er að finna í fomum bók-
menntum Islendinga, sem staðist
hafa tímans tönn og era orðnar hluti
sígildra bókmennta Evrópu og
heimsins. Þessar bókmenntir voru
skapaðar á tungumáli, sem áður var
talað víðs vegar um Evrópu - á hinu
víðáttumikla áhrifasvæði noirænna
vfldnga - en er nú þjóðtunga íslend-
inga einna. Þetta tungumál er þjóðt-
ungum annarra Norðurlandaþjóða
hið sama og latína - mál Rómverja
hinna fornu - er nú þjóðtungum
menningarþjóða eins og Itala, Spán-
verja og Érakka. Reyndar er það
einn arfur vfldngasögunnar að
ómældur orðaforði enskrar tungu
-hins nýja alþjóðatungumáls upplýs-
ingaraldar - er af norrænum rótum
ranninn.
Stökktu til
Benidorm
16. maí
frá kr. 29.955
Einstakt tækifæri til að byrja sumarið á Benidorm þann
16. maí með Heimsferðum á hreint ótrúlegum kjörum.
Sumarið er byrjað á Benidorm og verðrið orðið yndislegt
á þessum tíma, 25-28 stiga hiti alla daga. Þú bókar núna
og tryggir þér sæti og 5 dögum fyrir brottför hringjum við
í þig og staðfestum við þig hvar þú gistir og að sjálfsögðu
nýtur þú traustrar þjónustu fararstjóra Heimsferða allan
tímann.
Verðkr. 29.955 Verðkr. 39.99C )
Vcrð á mann m.v. hjón með 2 böm, 2-11 ára, flug, gisting og skattar í viku. Vcrð á mann m.v. 2 í gistingu, vikuferð, flug, gisting og skattar. Aukavika kr. 11.900 m.v. 2 í studíó/íbúð

HEIMSFERÐIR
Austurstræti 17, 2. hæð, sími 595 1000. www.heimsferdir.is