Morgunblaðið - 27.04.2000, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 27. APRÍL 2000 55
UMRÆÐAN
Rey kj anesbraut
án ríkissjóðs
SEM áhugamanni
um vegagerð hefur
mér fundist skemmti-
legt að virða þing-
menn Reyknesinga
fyrir mér. Hver í
kapp við annan vilja
þeir tvöfalda Reykja-
nesbrautina á ríkisins
kostnað. Svo horfir
maður á það hvernig
styrkur landsbyggð-
arþingmannanna set-
ur jarðgöng nr. 2 til
Siglufjarðar framar í
röð forgangsverkefna
ríkissjóðs, enda hefur
landsbyggðin öruggan
minnihluta kjósenda á
bak við sig.
Margir virðast halda, að það sé
geti verið efnahagsleg töfralausn
fólgin í því, að taka eina ríkis-
framkvæmd fram fyrir aðra í tíma-
röð. Þeir nota jafnvel Hvalfjarðar-
göngin til þess að færa rök fyrir
nauðsyn flýtiframkvæmda, sem er
gersamlega óskylt mál. Allt sem
þingmenn vilja láta flýtifram-
kvæma af almannafé er nefnilega
sótt dýpra ofan í vasa okkar skatt-
greiðendanna. Þessar fögru hug-
sjónir um tvöföldun Reykjanes-
brautar strax eru því aðeins
ávísanir á hærri skatta almennings
í bráð og lengd.
Allar einkaframkvæmdir, eins
og Hvalfjarðargöngin, verða að
hafa rekstrargrundvöll í því, að
fólkið vilji notfæra sér fram-
kvæmdirnar og greiða fyrir þær af
fúsum og frjálsum vilja. Ráðgerð
flýting tvöföldunar Reykjanes-
brautar fyrir lánsfé ríkisins verður
hinsvegar lítt arðbær ölmusufram-
kvæmd skattgreiðenda eins og
Vestfj arða-og Siglufj arðargöngin.
Þeir sem vilja aukna skattheimtu
geta því stutt þetta
fyrirkomulag fram-
kvæmda við Reykja-
nesbraut, hvar í flokki
sem þeir annars
standa.
Víðar um heim en
hérlendis hefur verið
farin sú leið, að ráðast
í samgöngufram-
kvæmdir og láta not-
endur greiða afgjald.
Til þess að þetta sé
sanngjörn leið verður
notandanum að
standa aðrar leiðir til
boða. Gjaldskyldan á
Keflavíkurveginum í
gamla daga gekk ekki
upp vegna auðsæs skorts á jafn-
ræði. Það var engin önnur aksturs-
Samgöngumál
Vilji þingmennirnir taka
sjálfír þátt í einka-
vegaframkvæmdum,
segir Halldór Jónsson,
styð ég þá og Reykja-
nesbraut án ríkissjóðs.
leið í boði og því brenndu menn
tollskýlið til grunna eins og
Frakkar Bastilluna.
í Bandaríkjunum eru tollhlið á
sérstökum hraðbrautum, oft frem-
ur þétt. Menn greiða gjarnan 50-
100 kr. í hverju hliði. Það tekur
lengri tíma að aka aðrar leiðir og
því velja flestir tollveginn. En hjá-
leiðirnar eru opnar eins og Hval-
fjarðarleiðin gamla er þeim, sem
ekki vilja fara göngin.
Ég hef velt því fyrir mér hvort
þessum annars ágætu og fram-
kvæmdaglöðu þingmönnum
Reyknesinga gæti hugnast eftir-
farandi leið til tvöföldunar Reykja-
nesbrautar:
Stofnað verði almenningshluta-
félag til þess að verða fjármögnun-
ar- og framkvæmdaaðili að bygg-
ingu tveggja akreina brautar við
hlið hinnar núverandi frá Straums-
vík. Vegna lýsingarinnar ætti nýja
brautin ef til vill að vera vestan
megin við þá gömlu. Að byggingu
lokinni tæki félagið við rekstri
beggja brautanna, sem mynduðu
fjórbreiðan upplýstan tollveg milli
þéttbýlissvæðanna í austri og
vestri. Tollhlið yrðu á veginum við
Straumsvik, á Fitjum og líklega á
Grindavíkurvegamótum. Ríkið
myndi samtímis opna boðlegan
tveggja akreina veg frá Vogum að
Fitjum og kosta nauðsynleg undir-
göng undir hraðbrautina þar sem
þess þættti þörf. Þeir, sem þess
óska, geta ekið frá Straumsvík um
Vatnsleysuströnd og Voga án þess
að greiða toll.
Mér sýnist, að svona 200 króna
vegatollur geti borgað þessar
framkvæmdir á 10-20 árum. Telji
menn hinsvegar, að fólk vilji ekki
aka þennan veg fyrir gjald fremur
en fríu leiðina hefur allur málflutn-
ingur þingmannanna um nauðsyn
framkvæmdarinnar verið tómt bull
og kosningablaður í mínum huga.
Hliðstæða lausn mætti hugsa
sér í Mosfellssveit, þar sem um-
ferðin er jafnvel enn meiri en á
Reykjanesbraut.
Vilji þingmennirnir taka sjálfír
þátt í einkavegaframkvæmdum
styð ég þá og Reykjanesbraut án
ríkissjóðs.
Höfundur er verkfræðingur.
Halldór
Jónsson
Vínlandsferðir
ÉG brá mér á landa-
fundasýninguna í
„Þjóðmenningarhús-
inu“ um páskana. Þar
hitti ég kunningja minn
Gísla Sigurðsson, höf-
und sýningarinnar. Þar
gat að líta á glæsilegum
kortum Sigurjóns hug-
arsýn Gísla um hvaða
leiðir Vínlandsfararnir
hefðu valið fyrir þús-
und árum. Hann sagð-
ist hafa haft til hlið-
sjónar þær hugmyndir
sem ég setti fram um
þessar ferðir í bók
minni Vínlandsgátunni
og tekið meira mark á
þeim en skoðunum annarra. Ég met
vissulega þessa viðurkenningu. En
mikið vill meira og mér þótti sem
þær breytingar sem Gísli hafði gert á
þessari framsetningu minni á Vín-
landsferðum væru ekki til bóta. Ég
fór þess vegna að leita að ástæðun-
um fyrir því sem okkur bar í milli.
Siglingar
Sagan tiltekur aftur á
móti fímm dægur, segir
Páll Bergþórsson, og
það er skýr heimild sem
engin ástæða er til að
rengja.
Ég tel mig geta greint mikilvægar
reglur sem gætnir sæfarar söguald-
ar höfðu lært af mislyndri náttúr-
unni. Þær voru þessar helst:
1. Það voru sjö dægurleiðir á skip-
um sögualdarmanna milli íslands og
Noregs. Það sannar að menn sigldu
75-80 sjómflur á dægri í miðlungs-
skilyrðum.
2. Ef nauðsyn bar til þess að kom-
ast yfír þekkt haf, skyldi velja stystu
leið, en þess á milli skyldi gæta þess
að hafa ávallt landsýn,
auðvitað allra helst á
ókunnum landkönnun-
arslóðum.
Mér sýndist að
breytingarnar sem
Gísli hefði gert á lausn
minni á Vínlandsgát-
unni stöfuðu að mestu
leyti af því að hann
hefði ekki gætt þessara
reglna. Þess vegna fer
hann of langt suður
með Bjarna Herjólfs-
son og verður að láta ,
hann sigla tólf dægra
leið norður með Labr-
ador. Sagan tiltekur
aftur á móti fimm dæg-
ur, og það er skýr heimild sem engin
ástæða er til að rengja. Hann lætur
Leif sigla þriggja dægra leið úr
landsýn suður af Marklandi í stað
þess að hann gat hæglega notað eyj-
una Anticosti sem stiklu, með
landsýn alia leið yfir Lárensflóa, á
tveimur dægrum eftir forskrift sög-
unnar. I framhaldi af því er eðlileg
leið Leifs til Québec þar sem enn í
dag er gnótt af vínberjum, komi og
smjörhnetum, og þar var áður risa-
lax albúinn að synda 600 kílómetra
upp í Ontariovatn. Gísli verður hins
vegar að setja Vínland Leifs í Mir-
amichi-firði, þar sem lax er smærri
og ekki önnur gæði Vínlands nú á
tímum, þó að ömefni bendi til að þar
hafi vínviður fundist. En til er önnur
frásögn af leiðinni til Vínlands Leifs,
þegar Þorfinnur karlsefni ætlaði
þangað en varð að snúa við vegna
ófriðarhættu. Sú lýsing er svo ótví-
ræð að Gísli sjálfur lætur Karlsefni
sigla fram hjá Miramichi-firði og 300
sjómflum betur, reyndar langleiðina
til Québec. Það rökstyður tilgátu
mína um hvar Vínland Leifs hafi ver-
ið. Um þetta og fleira vísa ég til Vín-
landsgátunnar sem á næstunni kem-
ur út í nýrri og aukinni útgáfu á
ensku, og síðar á íslensku.
Höfundur er fyrrverandi
veðurstofustjóri.
*
Island - Rannsóknar-
stofa La Roche
ÞEGAR gagnagrunnsfrumvarpið
birtist eins og þruma úr heiðskíru
lofti fyrir réttum tveimur árum lýsti
Kári Stefánsson því yfir að fmmvarp-
ið hefði ekkert með samninginn
fræga að gera sem undirritaður var í
Perlunni rúmum mánuði áður. Þéssu
lýsti Kári yfir við stjóm Læknafélags
Islands. Þetta sagði
hann í viðtali við Rflds-
útvarpið vorið 1998.
Sömu yfirlýsingu og
Kári gefur raunar Orri
Hauksson aðstoðar-
maður forsætisráð-
herra haustið 1998 í
bréfi til Hanks Greely,
sem er prófessor í lög-
um við Stanford-há-
skóla í Bandaríkjunum.
Greely er í forsvari fyrir
stofnun við Stanford
sem fjaliar um genom-
ics, ethics and society
(PGES) og er vel kunn-
ugur gagnagrannsum-
ræðunni á íslandi. Nú
hefur komið í Ijós að
Kári sagði blygðunarlaust ósatt
þama. La Roche er á bak við allt
þetta mál. La Roche á stærsta eign-
arhlutinn í deCODE, móðurfélagi Is-
lenzkrar erfðagreiningar, eins og lesa
má í útboðslýsingu deCODE vegna
skráningar á Nasdaq sem hægt er að
nálgast á netinu. Kári Stefánsson og
fylgismenn hans era þjónar lyfjaris-
ans, sem er á góðri leið að gera ísland
að rannsóknarstofu sinni. Svo einfalt
hefur málið alltaf verið. Menn muna
væntanlega eftir lyfjunum sem ís-
lendingar áttu að fá ókeypis frá La
Roche um ónefnda tíð.
Útboðslýsing
Nýlega sótti deCODE um skrán-
ingu á Nasdaq hlutabréfamarkað-
num í Bandarikjunum. Þegar út-
boðslýsing deCODE er skoðuð sést
að himinn og haf er á milli framkomu
deCODE við íslendinga og íslenzka
ijárfesta annars vegar
og þeirra ítarlegu og
jarðbundnu upplýsinga
sem fyrirtækið veitir
fína fólkinu í Ameríku.
Rannsóknarniðurstöð-
ur sem ætti að meta og
birta í viðurkenndum
vísindatímaritum
auglýsir deCODE (La
Roche) í fréttum ís-
lenzkra fjölmiðla eins
og um heimsviðburði sé
að ræða og dreifir síðan
til fjármálablaða í út-
löndum. Þannig hefur
verið kynt undir hluta-
bréfaæði og spillingu
sem varla á sér hlið-
stæðu. I þeim Ijóta leik
taka þátt prófessorar við Háskóla ís-
lands og gagnrýnislausir fjölmiðlar
með Stöð 2 í algeram sérflokki.
í útboðslýsingu deCODE kemui'
fram að starfsmenn íslenzkrar erfða-
greiningar sæta nánast afarkostum
þegar þeir ráða sig hjá fyrirtækinu.
Þeir mega ekki fara með bréfsnifsi
með sér úr fyrirtækinu og heita því
trúnaði í sex ár eftir að þeir hætta þar
störfum. Þá er nú munur að vinna á
opinberam sjúkrahúsum og geta selt
gögn, sem kynslóðir genginna aðstoð-
arlækna hafa skráð. Þetta gera svo-
kallaðir samstarfslæknar deCODE.
Samstarfslæknarnir vinna á sjúkra-
húsum hins opinbera. Margir era yf-
irlæknar og prófessorar. Nánast allir
reka einkastofur. Sumir gegna störf-
um trúnaðarlækna fyrirtækja. Sumir
gera allt þetta og meira til. Samstarf-
ið við deCODE íþyngir þeim ekki. Og
stofugögnin eiga þeir sjálfir. Enginn
samstarfslæknanna ætlar að setja
gögn stofusjúklinga sinna í gagna-
granninn.
í útboðslýsingunni kemur einnig
fram að ein af grannforsendunum
fyrir því að viðskiptahugmyndin sem
reynt er að selja á Nasdaq gangi upp
er sú að deCODE nái að eignast
blóðsýni úr nánast öllum íslending-
um. Einnig hér gegna svokallaðir
samstarfslæknar lykilhlutverki.
Trójuhestar
Lífsýnasöfnun (blóðsöfnun)
deCODE (La Roche) fer þannig fram
að settar era af stað alls kyns erfða-
rannsóknir, sumar svo hæpnar vís-
indalega að jaðrar við siðleysi eins og
kvíðarannsóknin, sem gekk aftur nú á
dögunum, jafnófrýnileg og fyra- ári. í
tengslum við þessar rannsóknir, sem
eru á ábyrgð svokallaðra samstarf-
slækna, era sjúklingar (þátttakend-
ur) látnir undirrita svokallaða upp-
lýsta samþykkisyfirlýsingu. í henni
er fólk, sem boðað er í tiltekna rann-
sókn af samstarfslæknum, platað til
að undirrita yfirlýsingu um að
deCODE hafi frjálsan aðgang að
blóðsýninu. Þannig hefur deCODE
komizt yfir blóðsýni tugþúsunda Is-
lendinga, sem í góðri trú halda að þeir
séu einungis að taka þátt í tiltekinni
erfðarannsókn. Með aðstoð sam-
starfslækna vora foreldrar okkar,
E
La Roche, segír Jóhann
Tómasson, á stærsta
eignarhlutinn í
deCODE.
sem vildu líkt og flest gott og hrekk-
laust fólk leggja vísindunum lið,
blekktir á þann hátt að deCODE á nú
til frjálsra afnota allt erfðaefni okkar
systkinanna.
í þessu siðlausa máli kalla ég til
ábyrgðar samstarfslæknana svoköll-
uðu. Þeir bera ábyrgð á rannsóknun-
um og undirrita fyrir hönd deCODE
hið svokallaða upplýsta samþykki.
Þeir hafa ekki gætt ábyrgðar sinnar
eins og eftirlitsmenn Tölvunefndar,
Svana Bjömsdóttir og Guðmundur
Sigurðsson, benda á í skýrslu sinni til
Tölvunefndar í júní 1999. Þeim ber að
auki að sjá til að sjúklingur (þátttak-
andi) fái afrit af veittri samþykkisyf-
irlýsingu. Það hafa þeir ekki gert.
En fyrst og fremst kalla ég til
ábyrgðar Tölvunefnd, fyrrverandi
formann hennar Þorgeir Örlygsson
og Pál Hreinsson núverandi formann.
Tölvunefnd ber ábyrgð á eftirliti með
framkvæmd þessara rannsókna eða
öllu heldur á þessari glóralausu blóð-
söfnun. Samskiptum mínum við
Tölvunefnd sl. tvö ár hef ég áður lýst í
grein í Morgunblaðinu. Þegar Vís-
indasiðanefndin eldri ætlaði hins veg-
ar einmitt að taka á þessu grafalvar-
lega máli var hún einfaldlega rekin!
Það gerði Ingibjörg Pálmadóttir.
Svona er nú komið persónuvemd og
friðhelgi einkalífs á íslandi á árinu
2000.
Rannsókna-og
fræðslusjóðurinn ehf.
Eins og fram hefur komið gegna
svokallaðir samstarfslæknar lykil-
hlutverki í gagna- og blóðsýnasöfnun
deCODE (La Roche) á íslandi. Fyrir
nærri tveimur áram kærði ég til rík-
isendurskoðanda heimildarlausa sölu
samstarfslæknanna á á gögnum
sjúkrahúsanna til deCODE. Vegna
þessara afskipta minna vora sam-
starfssamningamir teknir upp og
breytt í svokallaða rammasamninga.
Að minnsta kosti einn samningur var
þó látinn óhreyfður. Samningur
Hannesar Péturssonar geðlæknis við
deCODE. Þann samning hefur ekki
einu sinni rfldsendurskoðandi fengið
að sjá. í útboðslýsingu deCODE, sem
hægt er að lesa á Intemetinu, verður
fyrirtækið að gera grein fyrir öllum
sínum skuldbindingum. Þar getur því
að lesa samning Hannesar Péturs-
sonar við deCODE og raunar einnig
samning Þórðar Harðarsonar prófes-
sors við deCODE. Þess skal hér getið
til fróðleiks að Ingibjörg Pálmadóttir
skipaði Þórð varaformann í nýju Vís-
indasiðanefndinni.
Rannsókna- og fræðslusjóðurinn
ehf. (RF) er einkafyrirtæki Hannesar
Péturssonar sem hann stofnaði 1997, '
þá yfirlæknir við geðdeild Borgar-
spítalans. Sama ár gerði hann í nafni
RF samning við deCODE með gögn í
eigu Borgarspítalans. 1998 var Hann-
es skipaður prófessor í geðlækning-
um við Háskóla Islands og yfirlæknir
á Landspítalanum. I janúar 2000
framlengdi RF, Hannes Pétursson,
samning sinn við deCODE, eins og
lesa má um á Intemetinu. Hér ætti
mínu hlutverki að vera lokið en ég get
ekkd stillt um að varpa fram nokkram
spurningum. Skilaði Hannes Péturs-
son gögnum Borgarspítalans þegar ^
hann fór yfir á Landspítalann? Er
Háskóla íslands kunnugt um skert
rannsóknafrelsi prófessorsins vegna
skuldbindinga hans við deCODE?
Kom það fram í umsókn hans um pró-
fessorsstöðu í geðlækningum við
læknadeild Háskóla íslands?
Höfundur er læknir.
Jóhann
Tómasson