Morgunblaðið - 27.04.2000, Blaðsíða 48

48 FIMMTUDAGUR 27. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
sprell. í fylgd með honum var gjarn-
an efnilegt skáld, Jóhann Hjálmars-
son, seinna stórskáld á akri
Morgunblaðsins. Flóki hafði fundið
upp surrealismann og myndir hans í
-»íngu líkar öðru í íslenskri myndlist.
Hann átti sér hóp aðdáenda og þar á
meðal var Nína Björk sem síðar
skrifaði bók um meistarann. Trú-
lega hefur þetta verið þroskandi fé-
lagsskapur og næsta bók hennar,
Undarlegt er að spyrja mennina,
þótti mér bera þess merki.
Svo yfirgaf ég þennan háskóla og
fór að sandblása grjót í stað þess að
leggjast í skáldskap svo bömin mín
gætu fengið að éta og tilað borga
húsaleiguna. Ég fylgdist þó með
Nínu Björk úr fjarlægð og hitti hana
stöku sinnum. Mér virtist henni
'Á’egna vel, hún átti ágætan mann og
efnileg böm, hélt áfram að semja
ljóð og leikrit og fékk svonefndar
viðurkenningar úr þar til gerðum
höndum. En þegar ég kom í bæinn
aftur eftir tuttugu ára útlegð í
Breiðholtinu var Mokka að vísu enn
óbreytt en heimur þess horfinn. Er
ég hitti Nínu Björk hér á götunum
sá ég að henni var bmgðið. Hún var
ekki lengur fiðrildi. Hún hafði ekki
þolað veruleikann þrátt fyrir bæri-
leg ytri skilyrði og þann guð sem
hún batt traust sitt við. Það var eins-
og hjá César Vallejo: „Öll þessi ást
og þó máttlaust gegn dauðanum."
Það hefur aldrei verið auðvelt að
jVera fiðrildi hér á landi. Því veldur
ekki aðeins blásturinn frá jöklunum,
en ekki síður kuldinn í þjóðlífinu,
hinir sjálfstæðu bændur einsog
Bjartur í Sumarhúsum og félagi
hans hreppstjórinn með sitt eilífa
fjámag og ævinlega sparkandi í allt
sem ekki borgaði sig fyrir þá sjálfa.
Og nú hefur maddaman á Rauðs-
mýri með sitt kalda bros tekið völdin
ásamt börnum sínum kaupfélags-
stjóranum, sem ekki er lengur kaup-
félagsstjóri, og fegurðardrottning-
unni, sem ekki er lengur
^fegurðardrottning. Þau hafa tekið
’ próf útúr finum skólum án þess að
hafa lært nokkuð um mannlífið og
nú skulu allar konur gerðar að
búkonum og fiðrildi bannsungin,
enda hafa þau aldrei borgað sig.
Ég kveð Nínu Björk með söknuði,
votta fjölskyldu hennar samúð mína
um leið og ég þakka henni það sem
hún var, fiðrildi sem brá lit og hlýju
yfir kaldar stéttamar hér í þorpinu.
Megi guð vera sál hennar náðugur.
Jdn frá Pálmholti.
Tindrustu tindrandi augun,
bjartasta bjarta brosið,
djúpustu djúpu spékoppamir:
fyrir sig, fyrir mig, fyrir okkur.
Lífið getur verið svo ótótlegt og erfitt,
þótt það sé það eina sem við eigum.
Erfitt að taka á móti því:
þola sig og mig og okkur - allt.
Elskulegúst Nína Björk:
farin ertu - vertu sæl mín kæra, vertu
sæl.
Birna Þórðardóttir.
Ég gleymi því aldrei þegar ég
heyrði Nínu Björk lesa upp eftir sig
ljóð í útvarpið í fyrsta sinn. Ég var
þá unglingur og röddin hennar og
ljóðin runnu saman og fluttu mig í
■^pá töfraveröld sem umlukti alltaf
Nínu Björk. Löngu seinna lágu svo
leiðir okkar saman í kór Landakots-
kirkju og við áttum eftir að verða
miklar vinkonur.
Fyrir utan að vera það mikla
skáld sem hún var, var Nína Björk
skarpgáfuð og með hæfileika á nán-
ast öllum sviðum. Hún var líka ákaf-
lega góð og skilningsrík manneskja
og bjó yfir mikilli mannþekkingu.
Sérstaklega hafði hún mikinn skiln-
ing á hlutskipti þess fólks sem af
einhverjum ástæðum getur ekki
gengið þann breiða og slétta veg
sem öllum er gert að halda sig á.
Þetta gilti um hvaða svið sem var.
Nína Björk var kaþólikki og mjög
trúuð en trú hennar var hafin yfir
allar kreddur. Meira en allir aðrir
sem ég hef þekkt tókst Nínu Björk
að varðveita barnið í sjálfri sér.
Nína Björk hafði óskaplega falleg
og tjáningarfull augu. Og sjötta
skilningarvitið hafði hún lika í ríkara
mæli en fólk gerði sér grein fyrir.
Það fannst mér koma sérstaklega í
ljós á Þingvöllum. Reyndar fannst
mér enginn staður hæfa henni betur
en Þingvellir, hún hafði nefnilega
ýmsa eiginleika huldufólksins.
Nína Björk var manna skemmti-
legust og hafði mikið skopskyn. Fáir
voru skemmtilegri en hún á góðri
stundu. Hún gat sagt þannig frá að
fólk veltist um af hlátri.
Það er mikill harmur að Nína
Björk skuli nú vera burtkölluð úr
þessum heimi svona snemma því að
hún hafði ennþá svo mikið að gefa.
Nína Björk studdi svo oft annað fólk
miklu meira en hún sjálf gerði sér
grein fyrir.
Nína Björk bar alltaf hag sona
sinna og Braga mjög fyrir brjósti og
kunni vel að meta þá einstöku um-
hyggju sem þeir sýndu henni allir ef
eitthvað bjátaði á. Hún elskaði börn
og litla sonardóttir hennar var sólar-
geislinn í lífi hennar.
Ég sendi fjölskyldu hennar mínar
innilegustu samúðarkveðjur og er
sannfærð um að Nína Björk er nú
komin í bjartari veröld en þá sem við
nú gistum.
Ragnhildur Pála Ófeigsdóttir.
Nína Björk Árnadóttir skáldkona
er látin. Ég þekkti hana í sjón af fé-
lagsfundum í Rithöfundasambandi
íslands, en þar hafði hún verið félagi
frá 1968, og er skráð í félagatali þess
sem ljóðskáld, skáldsagnahöfundur,
leikskáld og þýðandi. Auðvitað
þekkti ég hana líka af ljóðum henn-
ar, og sá hana í fleiri en eitt skipti
vera að vitja að sölu bóka sinna í
Bókabúð Máls og menningar.
Hún var um áratug eldri en ég, en
hins vegar kynntist ég betur Ara
Gísla Bragasyni rithöfundi, syni
hennar, sem er um áratug yngri en
ég. Var það árið 1994, þegar hann
ritstýrði bókinni Ljóð og laust mál;
60 ára afmæli Hressingarskálans.
Var þar Nína Björk þá látin vera þar
annað skáldið í virðingarröðinni,
með ljóð er nefnist Stjömur.
Tveir rithöfundafélagar mínir
hafa sagt mér að hún væri í katólska
söfnuðinum á íslandi, ásamt þeim.
Þykir mér því við hæfi að kveðja
hana með því að vitna í kafla úr þýð-
ingu minni á helgileiknum Morð í
dómkirkjunni eftir T.S. Eliot. (En
hann gengur um þessar mundir í
endumýjun lífdaga sem handrits-
höfundurinn að söngleiknum Cats.)
Vitna ég hér í upphaf verksins; en
þar er kór alþýðufólks saman kom-
inn, til fulltingis Tómasi Becket
Þegar andlát
ber að höndum
Önnumst alla þætti útfararinnar.
Vesturhlíð 2
Fossvogi
Sími 551 1266
www.utfor.is
Við Útfararstofu kirkjugarð-
anna starfa nú 14 manns
með áratuga reynslu við
útfaraþjónustu. Stærsta
útfararþjónusta landsins
með þjónustu allan
sólarhringinn.
Prestur
Kistulagning
Kirkja
Legstaöur
Kistur og krossar
Sálmaskrá
Val á tónlistafólki
Kistuskreytingar
Dánarvottorð
Erfidrykkja
UTFARARSTOFA
KIRKJUGARÐANNA EHF.
erkibiskupi í Kantaraborg á Eng-
landi á tólftu öld:
Hér lát oss standa, þétt upp að dómkir-
kjunni.
Hérlátossbíða.
Togar hættan okkur hingað? Er
þaðvitundinum öryggi
sem dregur fætur okkar
hingað að dómkirkjunni? Hvaða
hætta má bíða okkar,
hinna fátæku,
hinna vesælu kvenna Kantaraborgar?
Hvaða prófraunir
sem okkur eru ei nú þegar kunnar?
Okkurerekkihætt
ogþaðerenginvemd
í dómkirkjunni. Einhver fyrirboði at-
hafnar
sem augu vor eru neydd
til að verða vitni að
hefur neytt fætur okkar hingað
til dómkirkjunnar.
Við erum neydd til að bera vitni.
Tryggvi V. Líndal.
Eiginlega er vart annað við hæfi
en yrkja ljóð eftir hana Nínu Björk
svo ljóðræn var öll hennar sál. En
okkur venjulegum dauðlegum er
fæstum fært að yrkja sem skyldi og
því verða nokkur fátækleg kveðju-
orð í lausu máli að duga.
í ljóðunum og á leiksviðinu var
rödd hennar sterk, svo mikið strá
sem hún þó stundum var í tilverunni.
Hún hafði sem sagt ekki þykkan
skráp og því var sársauki hennar
sárari en flestra; en gleði hennar var
líka glaðari. Ljóð hennar og leikrit
bera þessu vitni.
Nú þegar litið er til baka verður
manni ljóst að Nína Björk var harla
afkastamikill höfundur. Ljóðabæk-
urnar urðu ekki færri en níu, leikrit-
in enn fleiri; auk þess var skáld-
sagan Móðir kona meyja, sem er
býsna athyglisverð, og hin einnig,
Þriðja ástin, og svo ævintýrabókin
um Alfreð Flóka.
Ég átti þess kost að fylgjast all-
náið með leikritasmíð Nínu, enda
var hún í hópi þeirra leikskálda sem
héldu uppi myndarlegri framrás ís-
lenskrar leikritunar í Þjóðleikhús-
inu á áttunda áratugnum. Nína gekk
ung á leiklistarskóla Leikfélags
Reykjaríkur og bjó að því sem leik-
skáld. Úr þeim skóla kom hópur,
sem stóð að Litla leikfélaginu í
Tjarnarbæ á sjöunda áratugnum;
ótrúlega margir úr þeim hóp hafa
látið að sér kveða sem leikskáld, auk
Nínu Bjarkar Kjartan Ragnarsson,
Þórunn Sigurðardóttir, Jón Hjart-
arson og fleiri. Þau hin staðnæmd-
ust í leikhúsinu en Nína Björk gerð-
ist atvinnumaður á ritvellinum. Til
þess þarf bæði þor og þrá og hvort
tveggja átti hún í ríkum mæli. Kom
reyndar fljótt í ljós, að hún hafði er-
indi sem erfiði og tóku tvær fyrstu
Ijóðabækurnar, Ung ljóð (1965) og
ekki síst Undarlegt er að spytja
mennina (1968) af öll tvímæli um
það. Síðan rak hver Ijóðabókin aðra
og hróður hennar sem ljóðskálds óx
jafnt og þétt; sú síðasta nefndist Alla
leið hingað (1996).
Sem leikskáld vakti hún fyrst
verulega athygli einmitt í hópi
þeirra í Litla leikfélaginu með ein-
þáttungnum Hælið, sem seinna kom
fyrir alþjóð í Sjónvarpinu. Þar kom
fram hennar ríka samúð með lítil-
magnanum og þeim sem heyja erf-
iða lífsbaráttu, samfara næmu skyni
fyrir formi og möguleikum leiksviðs-
ins. Þetta var 1969, en tveimur árum
síðar var leikrit hennar Fótatak í
hópi þeirra íslensku verka sem
Leikfélag Reykjavíkur valdi til sýn-
ingar í tilefni af 75 ára afmæli sínu
og staðfesti enn hæfileika hennar.
Atvik höguðu því þannig að tvö af
bestu leikverkum Nínu Bjarkar,
Hvað sögðu englarnir? (1979) og
Súkkulaði handa Silju (1982), voru
sýnd í Þjóðleikhúsinu í leikhús-
stjóratíð minni. í hinu fyrra kom
skýrt fram hinn sérstæði Ijóðræni
stíll Nínu Bjarkar, allt annars konar
en hjá öðrum íslenskum leikritahöf-
undum. Sú ljóðræna var þó engan
veginn á kostnað hins dramatíska,
sem teflt var fram með ýmsum stíl-
brigðum í báðum þessum verkum,
þó að Súkkulaði handa Silju sé raun-
sæilegra í byggingu. Báðar sýning-
arnar voru skínandi vel úr garði
gerðar og mér til efs, að rými Litla
sviðs Þjóðleikhússins í kjallaranum
hafi í annan tíma verið betur nýtt en
í þessari sýningu þeirra Stefáns
Baldurssonar og Þórunnar Sigríðar
Þorgrímsdóttur á Englunum. En í
Silju fóru leikkonurnar Þórunn
Magnea Magnúsdóttir og Anna
Kristín Arngrímsdóttir á kostum.
Súkkulaði handa Silju var síðar
einnig leikið á Akureyri.
Af síðari leikritum Nínu Bjarkar
fannst mér mest til um Fugl sem
flaug á snúru hjá Nemendaleikhús-
inu. Aftur á móti hafði ekki reynt
nóg á öll hennar verk; ég sé fyrir
mér að Lftill, trítill og fuglarnir
gætu tekið sig harla vel út í sjón-
varpi.
Ljóð Nínu Bjarkar voru auðvitað
misgóð eins og Ijóð allra dauðlegra
skálda. En í hinum bestu kvað við
einlægan og sáran tón sem hitti
mann í hjartastað. Og þannig var
Nína Björk sjálf, að hún hitti mann í
hjartastað. Þess vegna er hún nú
kvödd með miklum söknuði. Blessuð
sé minning hennar.
Sveinn Einarsson.
Elsku Nína mín! Nú hefurðu öðl-
ast hvíldina sem þú hefur þráð svo
lengi.
Eitt af ljóðunum þínum sem þú
ortir til vinkonu þinnar heitir
„Heimurinn bar þig ofurliði -
Lorraine" og það var einmitt það
sem henti þig. Þú varst svo viðkvæm
að sársaukinn sem fylgir því að lifa
var þér ofviða.
Það er svo undarlegt að þó að
þrjátíu ára aldursmunur hafi verið á
okkur töluðum við alltaf saman eins
og jafnöldrur og við skiptumst á
leyndarmálum.
Ég hikaði aldrei við að segja þér
allan sannleikann því ég vissi að þú
myndir aldrei dæma mig. Við skild-
um hvor aðra. Þegar ég heimsótti
þig í síðasta sinn fyrir nokkrum dög-
um spurði ég þig hvort ljóðið þitt
„Hvíti trúðurinn" fjallaði um það
hvemig þú upplifðir sjálfa þig, þ.e.
manneskju sem er alltaf öðruvísi en
aðrir og passar hvergi inn í. Þegar
þú sagðir svo vera varð ég þess
fullviss að í þér hefði ég fundið sálu-
félaga minn eins og mig hafði svo
lengi grunað. Svo fórum við saman
með Ijóðið, héldumst í hendur og
grétum báðar.
Það sem ég er að reyna að segja
þér er að ég skil þetta allt of vel og
ásaka þig ekki en ég má samt sakna
þín. Þú varst ekki aðeins vinkona
mín sem sýndir mér væntumþykju
án skilyrða. Þú varst líka kona sem
gerðir heiminn fallegri með skrifum
þínum og fylltir hann blíðu.
Ég man þig alltaf, elsku vinkona.
Hvíti trúðurinn
Ekkibakviðhurð
Ekkibakvið tjald
heldurátorginumiðju
heldur í veislunni miðri
berandi vel ydd vopnin
þau eru hálfopnir hlátrar
þau eru kæfð óp
enþúverðurhjámér
í nótt
kveikirokkureldinn
brennur næturbáhð
allt gleymist - allt grær
uns dagurinn kemur aftur
ogopnarsárin
Ogégstend
á torginu miðju
íveislunnimiðri
Trúðurinn
hvíti trúðurinn
Þín
(Nína Björk Ámadóttir; úr bókinni
Hvíti trúðurinn)
Ragna Sól.
Nína Björk Árnadóttir var ekki
lík neinum sem ég hef kynnst,
hvorki í sinni né skinni. Hún minnti
ekki á nokkurn mann nema sjálfa
sig. Hún var í senn dyggðug og
breysk, veik og sterk, innan hins
borgaralega ramma og utan hans.
Stundum fannst mér hún frekar
vera ljóð en ljóðskáld. Nú þegar
hún er öll og minningarnar þyrpast
inn í hugann, er mér ekki hugstæð-
ast andríki hennar og skáldskapur,
ekki sérstætt útlit hennar og þokki
og ekki viðkvæmni hennar, heldur
hvað hún gat verið ólýsanlega
skemmtileg. Hvernig hún gat gert
hversdagslegustu umræður um
menn og málefni að andans veislu
með beittri en sakleysislegri íroníu.
Hún var næm og fundvís á sjálfs-
blekkingu og leikaraskap í mannleg-
um samskiptum og í þeim húmor
hlífði hún ekki sjálfri sér.
Við kynntumst í hópi ungmenna
sem hélt saman um tíma og urðum
vinkonur. Tvær gjörólíkar mann-
eskjur sem nutu þess að tala sam-
an. Nína bjó þá hjá fósturforeldrum
sínum í húsi við Garðastræti. Her-
bergi hennar var innaf eldhúsinu,
þar sem móðir hennar var gjarnan
að sýsla, fádæma stillt og hæglát
kona. Við sátum þar löngum stund-
um og ræddum allt milli himins og
jarðar; trúmál, sem við báðar velt-
um fyrir okkur, hún þó af mun
dýpri alvöru en ég, leituðumst við
að skilgreina það sem einkenndi
hin ýmsu ljóðskáld og muninn á
eldri skáldum og yngri. Við rædd-
um líka um framtíðina sem og mál
dagsins; skemmtanalíf bæjarins
eins og það var þá og þá sem þar
létu ljós sitt skína.
Þótt Nína Björk væri næm og við-
kvæm, var hún mun einbeittari og
kraftmeiri en framkoma hennar og
fas benti til. Allt sem hún ræddi um
að hana langaði til að gera við líf sitt
á þessum stundum í Garðastrætinu
gerði hún og meira til.
Hún útskrifaðist úr leiklistar-
skóla, lærði dramaturgi, sem í orða-
bókum kallast sjónleikjafræði, skrif-
aði mörg leikrit, og annan
skáldskap, varð Ijóðskáld, sem var
hjarta hennar næst á þessum árum,
þýðandi og virtur upplesari. Þar að
auki tók hún kaþólska trú, sem var
henni mikils virði. Þar með er ekki
sagt að lífið hafi leikið við hana.
Fjarri því. En þegar það valdi henni
lífsförunaut, var gæfan hennar meg-
in í heiminum.
Fundum okkar hafði fækkað, ég
var flutt vestur á land með manni
og barni, þegar ég hitti hana eitt
vetrarsíðdegi á Barónsstígnum og
hún vildi endilega að ég kæmi með
henni heim í mat. Mamma hennar
væri með kálböggla, sagði hún. Eft-
ir matinn settumst við inn í her-
bergið hennar og hún sagði mér frá
stúdentinum sínum. Hún var ekki
sérlega upphafin í þeirri frásögn,
en ég skildi að þessi maður væri
öðruvísi en aðrir menn og þar að
auki skemmtilegur, sagði hún og
augun hurfu í brosinu.
Arin liðu og við komumst smám
saman á viðverðumendilegaaðfara-
aðhittast-stigið, enj)að er minninga-
safn vináttunnar. Á það safn kemur
maður öðru hvoru til að minnast
þess sem var en er ekki lengur, þótt
væntumþykjan búi með manni æv-
ina á enda, hafi hún á annað borð
verið fyrir hendi.
Við Nína lifðum hvor í sínum
heimi næstu áratugi, hittumst stöku
sinnum á fömum vegi, en sjaldan
þess utan. Ég hafði spumir af því að
henni og lífinu gengi misvel að ná
saman, þyrftu ítrekað aðstoð til að
ná sáttum og að henni gengi æ verr
að sætta sig við þá skilmála sem lífið
setti henni. Nú hafa fjötrarnir verið
leystir af vængjum andans og himn-
arnir opnast.
Á kveðjustund þakka ég ógleym-
anleg kynni og samvistir við þessa
konu sem hafði einhvern tæran
streng sem engir skuggar náðu til.
Braga Kristjónssyni sendi ég hlýj-
ustu kveðjur og dýpstu virðingu.
Sonum þeirra og öðram aðstand-
endum votta óg einlæga samúð.
Guð blessi minningu Nínu Bjark-
ar Árnadóttur.
Jónína Michaelsdóttir.
# Fleirí minningargrcinar um Nínu
Björk Ámadóttur bíða birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu daga.