Morgunblaðið - 13.07.2000, Blaðsíða 46

Morgunblaðið - 13.07.2000, Blaðsíða 46
46 FIMMTUDAGUR 13. JÚLÍ 2000 LISTIR MORGUNBLAÐIÐ Ur álögum Það hlýtur hins vegar að teljast til tíðinda þegar niðurstöður verðkönnun- arhafa slík áhrifá ráðherra að hann lýsiryfirþví að afnema eigi álögur ríkis á hina dýru vöru. V3RÐLAG á matvæl- um er með ólíkindum hér á landi og var það enn einu sinni leitt í Ijós í könnun, sem Neyendasamtökin létu gera og birtu í liðinni viku. Flestum þeim, sem versla sér til matar, finnst hins vegar fátt fréttnæmt við slík tíðindi. Það hlýtur hins vegar að teljast til tíðinda þegar niðurstöður verðkönnunar hafa slík áhrif á ráðherra að hann lýsir yfir því að afnema eigi álögur rík- is á hina dýru vöru. Það gerði Guðni Agústsson landbúnaðar- ráðherra um helgina og sagði glórulaust að vera með matar- skatt hjá þjóð, VIÐHORF Eftfr Karl Blöndal sem vissi að hér væru flestir hlutir dýrari en ann- ars staðar. Sagði hann að það væri ríkisstjórnar og Alþingis að tryggja að fólk ætti aðgang að góðum og ódýrum matvælum. Hækkandi vöruverð hefur ekki farið fram hjá neinum og hafa margir rakið það til þess að sam- keppni sé að leggjast af á mat- vörumarkaði um leið og þeir beina sjónum sínum að stærsta aðilanum á markaðnum, Baugi, sem reyndar var orðinn svo stór þegar menn áttuðu sig á því hvað hann var orðinn stór að ekki var hægt að gera neitt í því. Baugur hins vegar snýr vöm í sókn og veitist að heildsölum. Yfirlýsing Guðna markar ákveðin tímamót. Skattheimtu er beitt við nánast öll tækifæri í þessu landi. Sumar tegundir skattheimtu taka tillit til efna- hags, aðrar ekki. Þannig greiða þeir hærri upphæð í skatt, sem hafa hærri tekjur og með þvi að hafa ákveðin skattleysismörk er reynt að létta byrðar hinna lægst launuðu. Matarskattur er hins vegar blindur á það hver efna- hagur kaupandans er. Það er til dæmis ekki ódýrara fyrir þann, sem er með 100 þúsund krónur á mánuði í laun að kaupa næga mjólk, kjöt og grænmeti, en þann, sem er með milljón á mán- uði, enda ljóst að það eitt að ein- hver hafi tífalt meiri laun en næsti maður leiðir ekki til þess að hann borði tífalt meira. Vissu- lega er matur misdýr og verðlag misjafnt í verslunum. Hins vegar er ekki hægt að finna neinn stað- gengil mjólkurpotts og agúrka er agúrka sama hver kaupandinn er. Annað dæmi um vöru, sem fæstir komast hjá því að kaupa vilji þeir á annað borð komast leiðar sinnar, er eldsneyti. Helstu mótrökin, sem gripið er til í Bandaríkjunum þegar um- hverfisverndarsinnar heimta hærri bensínskatt til að draga úr umferð og mengun, eru að þá sé sérstaklega verið að vega að þeim, sem minnst hafa fjárráð. Hér á íslandi hefur verið til þess tekið að álögur á áfengi eru jafn- vel hagkvæmar hinum efnameiri þar sem þær fara eftir áfengis- magni en ekki gæðum. Þannig er til dæmis hlutfallslega mun hag- kvæmara að kaupa dýrt vín en ódýrt hérlendis en erlendis. Það þykir reyndar ekki alls staðar sjálfsagt að leggja skatt á mat. í Massachusetts í Banda- ríkjunum er matur sýnu ódýrari en hér á landi. Þar er matur tal- inn til nauðsynja og ekki lagður á hann skattur. Sjónarmiðið að baki er að ríkið eigi ekki að setja upp hindranir, sem standi í vegi fyrir því að þeir, sem minna hafa milli handanna, geti séð sér far- borða. Reyndar á hið sama við í Massachusetts um föt, sem eru skattlaus þar til komið er í pelsa og annan fatnað það dýran að hann telst munaðarvara. Þótt matarskattur yrði lagður niður dygði það reyndar tæplega til þess að koma verðlagi það langt niður að það verði sam- bærilegt við það, sem gerist í Evrópu, að ekki sé talað um Bandaríkin. Munurinn á lægstu og hæstu borginni í verðkönnun Neytendasamtakanna var 86%. Ríkisstjórnin hefur nú falið Samkeppnisstofnun að fara ofan í saumana á verðmyndun á mat- vörumarkaði og skila niður- stöðum í haust. Kanna á bæði samkeppnishætti og verðþróun. Því hefur verið varpað fram að lækkun matarskattsins fyrir hálfum áratug hafi ekki skilað sér. Ekki er ljóst hvort þar með sé verið að benda á að hækka eigi skattinn aftur, eða það séu rök fyrir því að leggja hann ekki nið- ur með öllu, en víst er að rann- sókn á verðmyndun á matvöru- markaði þyrfti síður en svo að vera verkefni, sem tekur enda, heldur gæti hún orðið tæki til eft- irlits og aðhalds til framtíðar. Af- nám matarskatts ætti að sjálf- sögðu að hafa í för með sér lækkun matvöruverðs, en ekki að verða heildsölum og verslunar- eigendum tilefni til samsvarandi hækkunar þannig að neytandinn stæði eftir í sömu sporum og áð- ur. Þá má ekki gleyma óeðlilegri verðmyndun á grænmeti hér á landi. Þar stendur ríkisvaldið í fararbroddi fyrir því að græn- metistegundir, sem jafnvel eru ekki ræktaðar hér á landi, kosta ógrynni fjár vegna verndartolla. Það er hins vegar ekki sama- semmerki á milli þess að segjast vilja leggja niður ákveðinn skatt og að leggja hann niður og land- búnaðarráðherra hefur reyndar þegar verið sakaður um lýð- skrum. Ari Skúlason, forseti Al- þýðusambands íslands, sagði í samtali við Dag að Framsóknar- flokkurinn hefði öðrum fremur barist gegn því að gerðar yrðu hagstæðar skattabreytingar fyr- ir hinn almenna neytanda á mat- vörumarkaði. Þegar staðið hefði verið fyrir því að lækka matar- skattinn úr 24,5% í 14% í kjara- samningum árið 1995 hefði Framsóknarflokkurinn verið meginandstæðingurinn. Það er ljóst að hegðun í for- tíðinni er vísbending um það, sem koma skal, en um leið er batnandi manni best að lifa. Guðni Agústsson á því hrós skilið fyrir að vekja máls á þeirri skoð- un sinni að hann vilji matarskatt- inn burt, en hann mun ekki eiga heiður skilinn fyrr en skatturinn er horfinn. Island er mín heimaey , Morgunblaðið/Ámi Sæberg Islandsvinurinn Kurt Schier prdfessor. Nú í vor kom Austfirð- inga saga út í Þýska- landi í þýðingu Dirk Huth. Bókin kom út hjá Heinrich Hugendubel Verlag (Diederichs) í Miinchen en forlagið hefur staðið fyrir útgáfu ----7----------------------- á Islendingasögum og fleiri fornum ritum, undanfarin ár undir yf- ------------7--------------- irumsjón Islandsvinar- ins Kurts Schiers, fyrr- verandi prófessors í norrænum fræðum í Munchen. Þorvarður Hjálmarsson hitti Kurt Schier að máli. NÆSTU árum koma Heims- kringla og Snorra-Edda út á þýsku í nýjum þýðingum og meðal áætlaðra verka er útgáfa á bréfum Konrads Maurers til Jóns Sigurðssonar forseta, auk ferðabók- ar hans sem út kom á íslensku fyrir nokkrum árum. Að sögn Kurts Schiers er honum mikið í mun að leiðrétta mynd samlanda sinna af ís- lenskum fornbókmenntum og í leið- inni sýna samhengi íslendingasagna og samtímabókmennta þeirra í Evrópu. Hvaða lærdóm höfundar Is- lendingasagna drógu af fyrri tíðar höfundum og hvað það er sem gerir sagnalist þeirra einstaka. „Við byijuðum á að gefa út íslend- ingasögurnar og norrænar bók- menntir frá miðöldum, sérstaklega þó frá Islandi, svarar Kurt Schier, fyrrverandi prófessor í Munchen, spumingu minni um tildrög þess að í útgáfu á Austfirðinga sögu var ráð- ist. „En við ætlum ekki að nema staðar við svo búið heldur gefa út allt sem til var á íslandi áður, t.d. fornaL darsögur og þýddar riddarasögur. í Þýskalandi trúðu menn því lengi að Islendingasögur væru komnar frá Germönum, og væru fullar af germ- önskum anda og germönskum hetju- dáðum. Það er því nauðsynlegt að sýna að sögurnar fjalla um íslenskt efni og draga dám af og eru í sam- bandi við samtímabókmenntir sínar í öðrum Evrópulöndum. Það sem styður þetta er að til eru þýddar sög- ur sem voru til á íslensku áður en Is- lendingasögumar voru skrifaðar, svo sem Alexanders saga og Tróju- manna saga. Okkur þykir nauðsyn- legt að sýna að íslendingar tóku upp þráðinn frá fomum mönnum og það sem þeir gerðu var alveg einstakt! Þeir sóttu áhrif í franskar og latn- eskar bókmenntir og notuðu í sögum sínum en þetta tíðkaðist ekki í öðmm Evrópulöndum. Þetta er einstakt og þetta ætlum við að leggja áherslu á í útgáfu okkar.“ Þannig að þið hyggist ef til vill gefa út fornar bókmenntir íslend- inga eins og þær leggja sig? Stefnan er að gefa út eins mikið og kostur er. Við byrjuðum á útgáfunni árið 1996 og nú þejg- ar höfum við gefið út fimm bindi Is- lendingasagna, Egils sögu, Grettis sögu, Laxdælu, Eyrbyggju og eitt bindi af fomaldarsögum. Núna í vor kom út bindi af Austfirðinga sögum. I fornaldarsögum var Breta saga og Alexanders saga og síðan höfum við gefið út eitt bindi af ævintýrasögum eða lygisögum. Það er nauðsjnlegt að sýna þýskum lesendum að Islend- ingar áttu Breta sögu en í henni eru sögur eins og sagan af Lé konungi sem Shakespeare notaði síðar í leik- rit sitt. Breta saga var þýdd úr latínu á íslensku, þannig að sögumar voru Islendingum vel kunnar. A næsta ári hyggjumst við gefa út bindi sem heit- ir Hamlet og Tristan í norrænum bókmenntum. í því bindi verður sag- an af Amlóða sem upphaflega kemur frá Danmörku og líka hin íslenska útgáfa Amlóðasögu sem reyndar er ekki mikið listaverk. Þá birtist Trist- ans saga frá Noregi líka í bindinu og íslenska útgáfan af Tristanssögu. Þetta gerum við til að sýna að heims- bókmenntir vom til á Islandi löngu fyrir daga Shakespeares.“ Eru sögumar um Hamlet og Lé konung ekki fom minni úr evrópsk- um bókmenntum? „Sagan af Hamlet er dönsk að uppruna, skrifuð að Saxo hinum danska en hún var þýdd á íslensku sem Amlóðasaga og er alls ekki sam- bærileg íslendingasögum að list- gildi. Við gefum líka út Brjáns sögu sem er einskonar þjóðsaga en hún er mun yngri en Amlóðasaga. Þannig reynum við að sýna samhengið i bók- menntum Islendinga. Breta saga er upprunalega skrifuð á Englandi á latínu af Geoffrey af Monmouth og hún var þýdd yfir á íslensku mjög snemma, sennilega um tólfhundmð. A slendingasögurnar era yngri. Hugmynd okkar er að sýna að höfundar Islendingasagna höfðu lært að skrifa af öðram og þeir leituðu í aðra höfunda, t.d. Geoffrey af Monmouth og í Trójumanna sögu sem var mjög útbreidd í Evrópu á þessum tíma. Þeir þýddu líka Heil- agra manna sögur og margt annað, þó skrifuðu þeir sjálfir sögur sem vora allt öðravísi. Það er nauðsyn- legt að sýna hvað höfundar þessara sagna gerðu sem er einstakt fyiTr þá.“ Era íslendingasögumar ef til vill raunsærri bókmenntir en bókmennt- ir í öðram Evrópulöndum á þessum tíma? Þá á ég við hvort ekki sé minna um ævintýri, þjóðsögur, dulmagnað- ar helgisögur og ærslasögur í sagna- ritun Islendinga en tíðkaðist hjá öðr- um þjóðum. „Aðalatriðið í Islendingasögunum er sagan. Sagan er hjarta frásagnar- innar. Hvernig hún er sögð flokkast frekar undir bókmenntir en sagn- fræði. Tökum sem dæmi Eiríks sögu og Grænlendinga sögu en á þeim er mikill munur. Sögumar era ólíkar innbyrðis en kjaminn er sá sami. Þessar sögur vora lengi í smíðum og tóku breytingum í munni fólks en ég held að persónur sagnanna hafi verið til. Það er án efa ekki allt satt sem sagt er í Egils sögu eða Njálu, en kjarninn, persónumar, er líklega sannur, þótt atburðimir séu skáld- skapur að meira eða minna leyti.“ Væntanlega þarf að skýra margt í sögunum fyrir þýskumælandi fólki sem þekkir ekki staðhætti og þessi flóknu ættarvensl og hefðir sem oft á tíðum eru undirrót atburða íslend- ingasagna. „I útgáfunni reynum við að þýða framtextann en síðan fylgja textan- um skýringar, bókaskrár, ættartöfl- ur og kort af sögustöðunum. Skýr- ingamar era auðvitað mjög mikilvægar. Kortin era ekki mikil listaverk en það er nauðsynlegt að fræða þýska lesendur um hvar at- burðirnir eiga sér stað. Við getum tekið sem dæmi leið manna til og frá Alþingi við Öxará og hvar þeir era búsettir á landinu. Næsta ár gefum við væntanlega út Njálu, Eiríks sögu, Grænlendinga sögu og Færey- inga sögu auk fleiri sagna. Bráðlega munum við svo ráðast í að gefa út Heimskringlu og Snorra-Eddu auk dróttkvæða og fleiri kvæða og frá- sagna. Það er af nógu að taka.“ Hvað getur þú sagt mér af sjálfum þér í stuttu máli? Hvenær vaknaði áhugi þinn á íslandi og íslendingum? „Ég las íslendingasögur sem skólapiltur en hafði aldrei hugsað mér að stunda nám í íslenskum fræð- um. Ég hóf háskólanám árið 1949 og ætlaði að stunda nám í germönskum fræðum en kennari minn hafði dvalið lengi á Islandi og hann opnaði augu mín fyrir íslenskum fornbókmennt- um og í gegnum hann lá leiðin í ís- lenskuna, bæði fornmálið og nútíma- málið, og fljótlega þótti mér við- fangsefnið spennandi. Ég reyndi að komast til Islands sem var erfitt en tókst loksins árið 1951. Það vora eng- ir styrkir þá og ég átti enga peninga, svo ég fór að vinna norður í Skaga- firði, á Hegranesi þar sem var alveg prýðilegt að vera. Fallegt umhverfi og gott mannlíf. Ég reyndi að innrita mig í háskólann og það tókst þrátt fyrir peningaleysið því ég fékk vinnu í kaffibætisverksmiðju í Reykjavík, sem ég gat stundað meðfram nám- inu. Ég dvaldist hér í rúmt ár og það var alveg ágætt. Ég ferðaðist um landið og kynntist fólki. Þegar ég kom aftur heim til Þýskalands varð ég fyrst aðstoðarmaður við norrænu deildina við háskólann í Munchen og löngu síðar dósent og síðan prófess- or. Allan þennan tíma hef ég reynt að gera eins mikið fyrir ísland og í mínu valdi hefur staðið enda er Island þeg- ar allt kemur til alls mín heimaey." Það hefur þá væntanlega verið draumur þinn lengi að koma sögum og bókmenntaarfi Islendinga á fram- færi við þýska lesendur. Já, það má með sanni segja! Því enn þanri dag í dag gera marg- ir Þjóðverjar sér falskar hug- myndir um íslenskar fornbókmennt- ir. Oft halda þeir að þær byggist eingöngu á hetjumóð og germönsk- um hetjufrásögnum. Þær hafa líka stundum verið rangtúlkaðar. Við getum tekið Hávamál sem dæmi. I Hávamálum stendur: „Deyr fé, deyja frændur, deyr sjálfur ið sama. En orðstír deyr aldregi, hveim er sér góðan getur. Ég veit einn, að aldrei deyr; dómur um dauðan hvern.“ Þetta er þýtt á þýsku, í þýðingu frá 1912 sem er að mörgu leyti ágæt og hefur verið mikið lesin, sem: „Eitt er það sem aldrei deyr, rómur af dáð- um.“ Þannig breytist „dómur um dauðan hvem“ í „rómur af dáðum“, þar sem dáðir era dásamaðar, en það er alveg kolröng þýðing og merking sem breytir kvæðinu í hetjudýrkun sem hvergi sér stað í framkvæðinu. Þessa mynd ætlum við að leiðrétta og sýna frá öðra sjónarhorni og í sinni réttu mynd. Þá stendur til á komandi misseram að gefa út ferða- sögu Konrads Maurers frá nítjándu öld sem komið hefur út á íslensku í þýðingu Baldurs Hafstað, og líka bréf Konrads Maurers til Jóns Sig- urðssonar forseta, en þeir skrifuðust á um árabil. Af þessu má sjá að verk- efnin era ærin.“
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.