Morgunblaðið - 13.07.2000, Blaðsíða 55

IVIUKU U iN Í5UAU1U

UMRÆÐAN
i< liViMi U JJAUUit ia. J UJLi zuuu oó
*r
Á milli skers
o g báru
NÚ FYRIR stuttu
hóf hópur fjárfesta að
. s selja krónur í miklura
mæli og setti gengið
þar með í hættu. Seðla-
. ’ bankinn greip til vara-
sjóða sinna og heppn-
aðist þannig að verja
krónuna falli og koma
aftm- kyrrð á gjaldeyr-
ismarkaðinn. Almennt
séð virðast íslenskir
fjársýslumenn ekki til-
búnir að taka veðmáli
ja gegn krónunni, a.m.k
ekki enn sem komið er.
j Ekki er annað hægt en
dást að því trúnaðar-
trausti sem stjómvöldum er sýnt, en
hversu lengi geta fjármálamarkaðir
setið á sér? Sú stefna sem þjóðar-
skútan hefur tekið með verðbólgu,
skuldasöfnun og viðskiptahalla getur
aðeins endað með gengisfalli. Og
siglingahraði hagkerfisins í þá átt
hefur heldur aukist á síðustu mánuð-
m um. Snörp gengislækkun gæti aftur
á móti haft óþægileg áhrif, en mörg
; j fyrirtæki eru afar skuldsett í erlend-
(| um gjaldmiðlum. Eins og nú er kom-
ið þarf mikla lagni, ef ekki heppni í
hagstjórn, til þess að sigla á miili
skers og báru til góðrar lendingar.
Lán og vextir
Á síðasta ári var viðskiptahallinn
rúmir 42 milljarðar og fer vaxandi,
en fyrstu 5 mánuði þessa árs jókst
vöruinnflutningur um 16% en út-
flutningur um 3%. Lítill bati er í
■ < augsýn en útflutningur sjávarafurða
mun dragast saman á næsta fisk-
veiðiári vegna kvótaskerðingar.
Þessum halla verður að mæta með
erlendum lánum sem eru kölluð fram
með innlendum vaxtahækkunum.
Nú eru vextir um 6% hærri hér en
erlendis og því arðbært fyrir fjár-
málafyrirtæki að taka útlend lán og
endurlána innanlands. Vaxtahækk-
anir eiga að deyfa eftirspurn en til
skemmri tíma getur innflæði erlends
afjármagns sem fylgir þeim orðið til
þess að gefa fólki lausari taum í
neyslu og fjárfestingum. Ef lánaeft-
irspurn heimila er áköf og ónæm fyr-
ir vöxtum, mun aukinn vaxtamunur
freista fjámiálastofnana til þess að
taka meiri áhættu og auka lánsfjái--
framboð með erlendum lánum. Á síð-
asta ári jukust útlán um 75 milljarða
eða 23%, þar af voru 40 milljarðar
endm-lánað erlent lánsfé.
Á hinn bóginn eru venjuleg at-
3 vinnufyrirtæki á milli tveggja elda
þegar kemur að því að afla rekstrar-
og fjárfestingalána. Valið stendur á
milli þess að fá fjármagn með ofur-
vöxtum hér innanlands eða taka
gengisáhættu með erlendum lántök-
um. Síðustu misseri hafa æ fleiri fyr-
irtæki tekið seinni kostinn og jafn-
framt unnið þá þegnskylduvinnu að
halda genginu uppi með innstreymi á
erlendu fjármagni.
s:f||
Gengi og skuldir
Hingað til hefur gengisfellingum
® verið beitt til þess að örva efnahags-
lífið á samdráttartímum. Nú gæti þó
kveðið við annan róm, en skulda-
byrði erlendra lána þyngist í krónum
talið ef gengið lækkar. Gengisfelling
í efnahagslægð verður því til þess að
auka rekstrargjöld vegna vaxta og
afborgana á sama tíma og tekjur fyr-
irtækja minnka vegna minni efna-
Íhagsumsvifa. Þannig getur skapast
mjög alvarlegur rekstrarvandi, en
sagan er ekki öll. Ei' bókfært virði
erlendra skulda hækkar hlýtur
eiginfjárstaðan að rýrna. Þetta kem-
ur sérstaklega illa við bankakerfið
sem verður að viðhalda lögboðnu
eiginfjárhlutfalli. Gengislækkun
gæti því leitt til þess að skuldir
bankakerfisins aukast um leið og
eignir minnka vegna gjaldþrota sem
ávallt fylgja niðursveiflum. Það síðan
Ítakmarkar útlánagetu bankastofn-
ana og dregur mátt úr efnahagslíf-
inu. Sá möguleiki er því fyllilega fyr-
ir hendi að gengisfelling hafi
+
samdráttaráhrif, sem
er betra að komi fram
fyrr en síðar.
Hart í bak
Atvinnulífið veikist
því lengur sem núver-
andi ástand varir og
líkur aukast á brotlend-
ingu. Ætli stjórnvöld
sér að fella gengið er
best að gera það sem
fyrst. En ef markmiðið
er að standa fast á
genginu bíður nokkur
erfiður róður á móti
vindi. Aðeins verður
unninn bugur á við-
skiptahallanum með samdrætti í
eftirspurn sem aðeins fæst með
áframhaldandi vaxtahækkunum og
niðursveiflu í efnahagslífinu. Þetta
er sársaukafull leið, sérstaklega fyr-
ir útflutningsatvinnuvegina, en gæti
skilað langtímaávinningi þar sem
traust á krónunni mun aukast til
Efnahagur
Atvinnulífíð veikist,
segir Ásgeir Jónsson,
því lengur sem núver-
andi ástand varir.
framtíðar. En miðað við aðstæður
hérlendis virðist sem gengislækkun
sé líklegri kostur, þótt sú leið sé
heldur ekki sárindalaus.
Fáum dylst að verðbólga er komin
á verulegt skrið. Það liggur þvi í loft-
inu að grundvöllur síðustu kjai’a-
samninga sé brostinn, jafnvel þótt
gengið haldist stöðugt. En ef gengis-
lækkanu eiga sér stað mun innflutn-
ingsverð hækka sem rýrir kaupmátt.
Því til viðbótar eru skuldir íslenskra
fjölskyldna vísitöluti-yggðar og
hækka í takt við verðlag. Eins og
komið er verður ekki séð að frekari
launahækkanir verði mikil kjarabót
fyrir launþega, en auki aðeins við
verðbólgu og greiðsluvanda heimil-
anna. Þetta er hinn blákaldi efna-
hagslegi veruleiki, burtséð frá póli-
tískum skollaleik. I raun er
viðskiptahallinn aðeins merki um
meiri kaupmátt og neyslu en landið
þolir.
Á milli skers og báru
Ein leið til lausnar gæti verið að
láta gengið síga hægt og bítandi. Ef
vel tækist til gæti innan við 10%
gengissig náð að breyta stefnu þjóð-
arskútunnar þannig að útflutningur
vaxi hraðar en innflutningur og án
þess að skuldabyrði sligi atvinnulífið.
(Gengishækkun evrunnar á alþjóða-
mörkuðum gæti haft svipuð áhrif en
stór hluti af vöruinnflutningi lands-
ins er í þeim gjaldmiðli.) Vaxtamun-
ur við útlönd er nú svo mikill að inn-
lend ávöxtun verður áfram hagstæð
þrátt fyrir gengissig og það minnkar
líkur á fjármagnsflótta. En jafn-
framt er þörf á stjórnvaldsaðgerðum
til þess að halda verðbólgu í skefjum
og vemda fjárhag heimilanna, s.s.
með varanlegri lækkun virðisauka-
skatts. Sú spurning vaknar þó hvort
hægfara aðlögun sé raunhæf á gjald-
eyrismörkuðum, en gengi krónunnar
er í viðkvæmu jafnvægi. Því er til að
svara að íslenskur fjármálamarkað-
ur er lítill og er stjórnað af fáum aðil-
um sem hafa flestir miklu að tapa við
gengisfall. Samantekin ráð þessara
fáu og ótti við sameiginlegt skipbrot
er líklega það sem hélt aftur af spá-
kaupmennsku gegn krónunni nú á
dögunum. Þessi samábyrgð getur
orðið til mikillai' hjálpar ef stýri-
menn þjóðarinnar geta leitað lags til
öruggi’ar hafnar. Því skal hins vegar
ekki gleymt að þrátt fyrir illt orð-
spor hafa spákaupmenn það mikil-
væga hlutverk að afhjúpa efnahags-
stjórnun sem stímh- í ranga átt.
Höfundur er hagfræðingur
Ásgeir Jónsson
ÍSlfNSÍA AUCtfSINGASTOFAN EHF./SÍA.IS