Morgunblaðið - 18.08.2000, Blaðsíða 10

10 FÖSTUDAGUR 18. ÁGÚST 2000
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Jira Smart
Thomas Moller, Sigmar B. Hauksson og Siv Friðleifsdóttir með eitt þeirra
veggspjalda sem minna fólk á að safna notuðum skothylkjum og skila.
Skotveiðitímabilið hefst 20. ágúst
Skotveiðimenn
hvattir til að safna
notuðum
SKOTVÍS, Olís og umhverfisráð-
herra undirrituðu í gær nýtt um-
hverfisátak sem miðar að því að
hvetja alla, þó helst skotveiðimenn, til
að safna notuðum skothylkjum en
skilja þau ekki eftir á víðavangi. „Ef
skotveiðimenn geta tekið með sér
skothylki á veiðar þá hljóta þeir að
geta tekið þau með sér heim,“ sagði
Sigmar B. Hauksson formaður Skot-
víss, félags skotveiðimanna. Átakið
hófst formlega í gær en skotveiði-
tímabilið hefst þann 20. ágúst nk.
Sérstakir pokar hafa verið gerðir
fyrir notuð skothylki sem má nálgast
á bensínstöðvum Olís um allt land.
Notuðu hylkjunum er hægt að skila á
stöðvarnar en þar liggja einnig
frammi þátttökuseðlar sem þeir sem
skila hylkjunum geta fyllt út.
Dregið verður úr seðlunum 23. des-
ember nk. Vinningshafar geta hlotið
hylkjum
75.000 kr. úttekt hjá Olís eða í verslun
Ellingsen. Einnig hafa verið útbúin
veggspjöld sem mun verða dreift um
allt land til að minna fólk á að safna
saman notuðum skothylkjum.
Sigmar sagði strangar siðareglur
gilda varðandi skotveiðar. í reglu-
num væri m.a. kveðið á um góða um-
gengni við náttúruna. Hann liti svo á
að veiðimenn væru hluti af náttúr-
unni og því skylt af ganga vel um
hana. Það væru enda hagsmunir
skotveiðimanna að veiðistofnar héld-
ust í jafnvægi.
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-
herra skoraði á skotveiðimenn að
safna tómum hylkjum enda afar
hvimleitt og að sjá rusl úti í náttúr-
unni. Thomas Mpller, framkvæmda-
stjóri markaðssviðs Olís, fagnaði
þessu samstarfi enda hefði fyrirtækið
látið sig umhverfismál miklu varða.
Jón Kjartansson SU-111 til hafnar
Ahöfnin kom vél
skipsins í gang
NÓTA- og togveiðiskipið Jón Kjart-
ansson SU-111 kom til hafnar á
Eskifirði á tíunda tímanum í gær-
morgun fyrir eigin vélarafli. Eldur
kom upp í vélarrúmi skipsins í fyrra-
dag, en að sögn Magnúsar Bjama-
sonar, framkvæmdastjóra Hrað-
frystishúss Eskifjarðar, sem gerh- út
skipið, eru skemmdir mun minni en
talið var í fyrstu. Áhöfninni tókst að
koma vél skipsins í gang í fyrrinótt.
Skipta þarf um rafmagnskapla
sem fóru í sundur í eldinum, en
Magnús segir að ekki sé ljóst hversu
langan tíma viðgerðirnar muni taka.
Hann segir að megintjónið fyrir
útgerðina sé vegna tapaðra veiði-
daga meðan verið sé að gera við
skemmdirnar.
Jón Kjartansson var á kolmunna-
veiðum í Rósagarðinum, 60 mílur
austur af landinu, þegar eldurinn
braust út. Skipið hafði fengið um 100
tonna afla áður en það neyddist til að
halda til hafnar út af eldinum og var
aflanum landað þegar skipið kom til
hafnar.
Lögreglan á Eskifirði er að rann-
saka hver voru upptök eldsins en
búist er við að sjópróf verði haldin í
Héraðsdómi Austurlands á næstu
dögum.
Ekki ljóst hvenær
verður af undirritun
AÐ SÖGN Jóns Ragnarssonar, aðal-
eiganda Hótels Valhallar, er ekki
ljóst hvenær erlendi auðkýfingurinn
sem hefur haft hug á að kaupa Val-
höll kemur til landsins. Til stóð að
hann kæmi til að undirrita samninga
í þessari viku. í kjölfar umræðna í
þjóðfélaginu og efasemda um lög-
mæti sölunnar sendi maðurinn fast-
eignasala Jóns, Magnúsi Leópolds-
syni, bréf þar sem hann varpar fram
spurningum um málið.
„Það er ekkert óeðlilegt að hann
spyijist fyrir eftir að hafa heyrt af
fjaðrafoki því sem hefur verið í gangi
hér,“ sagði Jón í samtali við Morgun-
blaðið. Jón sagðist ekki telja að
manninum hefði snúist hugur um
kaupin. Kaupsamningurinn þeirra á
milli væri líka bindandi. „Mínir menn
segja mér að það sé ekkert ólöglegt
við þennan samning þannig að ég sé
ekki hvað ætti að standa í vegi fyrir
sölunni.“
Samkvæmt upplýsingum Morgun-
blaðsins spyr maðurinn í bréfinu
hvort einhverjar frekari kvaðir fylgi
hótel Valhöll en hann hefði verið
upplýstur um áður. Eins og hvort
skilyrði sé að reka hótel í bygging-
unni og ef svo er hvernig opnunar-
tíma skuli háttað.
Qddur Sigurðsson jöklafræðingur um Jökulsá á Fjöllum
Eðli árinnar að leita
úr farvegi sínum
JÖKULSÁ á Fjöllum er orðin
óstýrilát í farvegi sínum og á
nokkrum stöðum farin að leita
úr honum. Mikið vatn hefur
verið í ánni í sumar og fyrir
þær sakir voru þannig að-
stæður þar sem rútuslysið
varð á miðvikudag að 14
manns voru hætt komnir í
henni. í Kelduhverfí líst
mönnum ekki á blikuna og
hafa sett fram kröfu um varn-
argarð. Það er hins vegar alls
óvíst að mannlegur máttur fái
hamið jökulár nema til
skamms tíma.
Oddur Sigurðsson, jökla-
fræðingur hjá Vatnamæling-
um, sagði að jökulár hefðu
það eðli að bera undir sig aur
og gijót í farveginum. Þegar
þær hefðu gert það í nokkurn
tíma væri farvegurinn orðinn
það hár að hann stæði hærra
en umhverfið og þá leitaði áin
út úr þeim farvegi og leitaði
sér að nýjum.
„Það er þannig með íslensk
auravötn að þau flæmast fram
og aftur um aurana,“ sagði
hann. „Þetta á við víða um
Jökulsá á Fjöllum þar sem
hún er harla lítil, bæði upp við
jökul þar sem eru miklir sand-
ar, og hér og þar á leiðinni,
meðal annars á flatlendinu í
kringum endann á Kreppu-
tungu þar sem Kreppa kemur
í ána, við Herðubreiðarlindir
og svo niður í Öxarfirði. Á
þessum stöðum er áin til dá-
lítilla vandræða." Hann sagði
að þessa yrði mest vart þegar
mikið væri í ánni og það væri
yfirleitt í ágúst eins og í öðr-
um jökulám.
Hlýtt sumar og jökulskrið
„I ár hafa hins vegar bæði
júlí og ágúst verið tiltölulega hlýir,“
sagði hann. „Þar á ofan kemur að
Dyngjujökull er nýskriðinn fram og
með því móti að skríða fram stækk-
aði flatarmál hans um 25 ferkíló-
metra. Þessir 25 ferkílómetrar eru
þar sem jökullinn er lægstur og
bráðnar örast þannig að þetta hefur
mikil áhrif. Samanlagt gerir þetta
allt saman að áin heggur á veikustu
staðina í sumar.“ Oddur sagði að
Jökulsá væri ekki beinlínis farin að
renna upp í Lindaá sem rennur inn í
hana. Hins vegar væri um að ræða
svokölluð bakvatnsáhrif sem kæmu
fram í því að Jökulsá hækkaði fyrir
ósum Lindaár og i-ynni á móti henni
neðan frá. Að auki bryti Jökulsá
land í kringum ósa Lindaár og hefði
hann haft spurnir af því að hún væri
farin að brjóta hluta af veginum,
sem liggur þarna fram hjá. Einnig
væri Jökulsá að brjóta land innan
við Herðubreiðarlindir og hefði tek-
ið stykki úr veginum, sem lægi frá
Herðubreiðarlindum inn í Dyngju-
fjöll.
Hann sagði að þegar svona stæði
á lægi áin þétt upp við Urðarháls inn
við jökul þar sem gamla Gæsavatna-
leiðin lægi niður og verið gæti við-
sjárvert að fara aurana á þeirri leið
því að auravötnin þar gætu gleypt
bíla. Hann hefði eitt sinn séð bíl af
tegundinni Lada Sport hverfa á
dagstund.
Oddur sagði að í Öxarfirði mæddi
áin á görðum frá landsiginu, sem
varð 1976-78.
„Þar eru menn að velta fyrir sér
hvað sé til bjargar," sagði hann. „En
eitthvert verður áin að fara og veiti
menn henni frá sér á einum stað fer
hún á einhvern annan. Það er eðli
árinnar að fara úr sínum farvegi."
Oddur sagði að skipti áin um farveg
gæti hún farið upp að byggðinni í
Kelduhverfinu. Það væri leiðinlegur
nágranni að hafa, en þar hefði áin
verið um síðustu aldamót. Einnig
gæti hún farið norður landsigið, sem
myndaðist 1976-78, og þá myndi
hún fara ansi nærri hitaveitu Kópa-
skers og borholum, sem þar eru.
Einnig gæti hún farið í Sandá sem er
austasta kvíslin og þar væri Silfur-
stjarnan með fiskeldi.
Einhvers staðar
kemur hún niður
„Það er því eins og einhver sagði
þegar losna átti við ósómann: „Bara
burt.“ En sá staður er ekki til og ein-
hvers staðar kemur hún niður.“
Oddur sagði að þegar áin kæmi út úr
Jökulsárgljúfrum myndaði hún
mjög reglulega aurkeilu, sem væri
jafn brött í allar áttir. Þegar hún
hefði borið undir sig á einum stað
leitaði hún á þann stað sem næstur
væri. Áin lagaði það sem úrskeiðis
færi. Mikið hefði farið úrskeiðis í
umbrotunum í Kröflu, sem enn væri
ólagað, en áin myndi laga það.
„Munnmæli segja að Jökulsá hafi
skipt um aðalfarveg á um 70 ára
fresti í Kelduhverfi á undanförnum
öldum og það getur verið nærri
lagi,“ sagði hann. „Slík sveifla getur
gerst á einu til þremur árum og
verður yfu-leitt þegar krapasveiflur
verða á veturna. Þegar þiðnar að
vori sést síðan að áin er komin á nýj-
an stað. Ofan á allt annað geta orðið
hlaup í Jökulsá, sem hafa á söguleg-
um tíma verið með alvarlegustu
hlaupum á landinu."
Tífalt Skeiðarárhlaup
Hann rifjaði upp að á síðasta ári
hefði komið hlaup í Kreppu, sem
tekið hefði með sér Sandár-brúna,
en stór hlaup hefðu síðast komið á
18. öld og gætu þau slagað í Skeiðar-
árhlaup.
„Síðan eru forsögulegu hlaupin,
sem voru tífalt stærri en Skeiðar-
árhlaupið fyrir fjórum árum. Þar má
nefna hlaupið sem varð fyrir um
2500 árum og gróf Ásbyrgi og Jök-
ulsárgljúfur á dagstund eða
nokkrum dögum.“
Breytt hegðun
í Kelduhverfi
Sveinn Þórarinsson, bóndi í
Krossdal, hefur fylgst náið
með rennsli árinnar undan-
farin ár. Hann sagði að um
þessar mundir væri óvenju
mikið vatn í henni og svo virt-
ist, sem hún væri að breyta
sinni hegðun í Kelduhverfinu.
„Hún rennur fyrst þegar
hún kemur niður úr gljúfrun-
um í hefðbundnum farvegi, en
kemur svo niður á flatlendi,
sanda, þar sem hún breiðir
mikið úr sér og í fyrrahaust
kom fram áll sem rennur í
suðvestur,“ sagði hann.
„Þarna er varnargarður sem
var ýtt upp úr sandi fyrir átta
árum og þjónaði þeim tilgangi
að halda aftur af krapaflóðum
að vetrarlagi, en nú er
straumvatn farið að skella á
honum og hann þolir það ekki
til lengdar. Þegar hún er
komin í gegnum garðinn kem-
ur áin hér inn í Skjálftavatn,
yfir gróið land og ofan í Litluá
sem er ágætis silungsveiðiá."
Hann sagði að af þessu stafaði
mikil hætta og erfitt yrði að
stoppa ána ef hún brytist yfir
varnargarðinn. Hins vegar
hefði þetta mál verið tekið
upp við yfirvöld og hefðu
fengist loforð um nýjan varn-
argarð.
„Það þarf dálítinn varnar-
garð til að hemja hana í
þröngum farvegi," sagði
hann. „Það er afskaplega erf-
itt um vik þegar hún brýtur úr
bökkum sínum á þessum slóð-
um og ég hugsa til þess með
hryllingi ef hún fer í annan
farveg því að þá skilur hún eftir sig
þvílíkt haf af framburði - leir og
drullu - sem fýkur yfir okkur næstu
árin, fyrir utan gríðarlegar gróður-
skemmdir og það að þarna einangr-
ast fjórir eða fimm bæir lokist veg-
urinn til þeirra. Áin rennur nú
norðan við hina svokölluðu sandbæi,
en brjótist hún gegnum varnargarð-
inn kemur jökulkvísl á milli þessara
bæja og þjóðvegarins þannig að
ófært verður að þeim nema á báti.“
Viðhald varnargarða er á vegum
fyrirhleðslusjóða Landgræðslunnar.
Sveinn sagði að hins vegar væri ekki
áætlað að veita nema um eina millj-
ón króna til Kelduhverfisins á þessu
ári. Hins vegar mætti gera ráð fyrir
því að varnargarðurinn yrði að vera
300 til 400 metrar og um tveir metr-
ar á hæð og myndi kosta 20 til 30
milljónir króna.
„Hann verður að vera úr grjóti og
möl,“ sagði hann. „Það verður að
verja hann með stórgrýti því að
þarna beljar á honum straumur.1
Hann sagði að ekki hefði verið byrj-
að að fara fram á varnargarð af al-
vöru fyrr en í sumar þegar ljóst var
að þessi áll, sem rennur þarna til
suðurs, stækkaði óeðlilega mikið.
„Það er erfitt... ekki hafa farið
fram þarna miklar hæðarmælingar
frá því að jarðsigið varð þarna 1976
og Skjálftavatnið myndaðist, en
munstrið á landinu hefur bi'eyst,“
sagði hann. „Landið hefur lækkað
þar sem áður var hærra og það er
ómögulegt að segja hvernig áin gæti
komið til með að flæða - hún gæti
vel flætt vestur í Víkingavatn og
mikil beitarlönd gætu breyst í
drullupytti." Sveinn sagði að verið
gæti að nýr varnargarður væri að-
eins upphafið á þvi að reyna að
hemja Jökulsá í núverandi fai"vegi:
„Við getum ekki sætt okkur við það í
framtíðinni að hún sé að hlaupa hér
til og frá. Það þarf að hafa vit fyrir
henni.“