Skírnir - 01.04.1909, Blaðsíða 41

Úr ferðasögu.
137
afskræmst, eins og t. a. m. orðið exitus, sem á ítölsku er
uscita. Er ljótt til þess að vita, hvernig sú mikla heimsk-
unaralda, sem gekk yfir hinn siðaða heim, drekti, með annari
siðmenningu, miklu af fegurð og speki hinna göfugu forn-
mála, og verður það tjón líklega seint bætt. En þegar
um þetta efni er að ræða, má þó auðvitað ekki ætla, að
alþýða rómverska ríkisins hafi nokkurn tíma talað hið
fagra mál, sem er á ritum Cæsars eða Hóratsar t. a. m.,
fremur en íslendingar tala daglega það mál, sem er á
Gfylfaginning, Njálu eða jafnvel Glrasaferð Jónasar. Þeir
fræðimenn, sem vilja gera sem mestan mun á íslenzku að
fornu og nýju, en þá aftur minstan mun hennar og annara
Norðurlandamála, virðast of mjög gleyma þessu. Kemur
þessi grundvallarmisskilningur mjög greinilega fram í riti
eftir Paul Passy (sem dr. Valtýr Gruðmundsson segir frá
í tímariti Bókmentafélagsins 1893, bls. 268). Er óneitan-
lega í meira lagi skringilegt að sjá íslenzka rithöfunda
hvatta til að taka sér ekki fornritin til fyrirmyndar. Það
er víst satt, að tungan mundi-þá fijótar breytast, en efalaust
ekki til batnaðar. Og ekki þykir mér líklegt, að sá sem
er svo andlaus að stæla í blindni fornritin, muni fyrir
það verða snjallari rithöfundur, ef hann sleppir sér mót-
spyrnulaust við alt það smekkleysi, alt það hugsunarleysi
og þá hugsunar- og tunguleti, sem svo mjög markar dag-
lega málið. En þá mundi íslenzkan á endanum verða
svipuð ítölsku eða færeysku, og af henni aðalsbragurinn;
en einmitt hans vegna er það, sem oes ríður á að halda
í þetta mál. Islenzkan varðveitir ýmislegt, sem annars-
staðar leið undir lok í heimskuflóði miðaldanna, og því
betur sem vér sjáum þetta, því verra þykir oss að hugsa
til þess að glata henni, því fremur keppum vér að halda
í horfið eftir beztu fyrirmyndunum, i stað þess að láta
togast niður í kæruleysisvaðal daglegs máls1). — Erfiðleik-
’) I ritgerð eftir dr. E. Brandes: Dansk og fremmed Sprog (Det
ny Aarh. okt. 1908) er ýmsum þeim skoðunum haldið fram um eðli
tungumála, sem eg álít fjarstæðastar og oss óhollastar, og ættum vér að var-
ast að taka mikið mark á slíkum ritgerðum þó eftir merkismenn séu.
Sjónarmiðið hlýtur að vera svo ólikt voru.