Skírnir - 01.08.1909, Blaðsíða 74

266
Út af æfisögu Péturs biskups.
jafnvel ómögulegt að rita fullkomna æfisögu merkismanns, sem er
•nydáinn, sórstaklega ef hann hefir tekið mikinn þátt i þeim mál-
um, sem enn eru á dagskrá, tilfinningar manna og skoðanamunur
ræður enn of miklu til þess að allir hlutdrægnislaust geti skoðað
lífsstarf hans frá öllum hHðum. Menn verða að vera langt frá
.fjaDi til þess að geta séð það í heild og gjört sór grein fyrir lög-
un þess og hlutfaDi til annara fjaDa. Eins er um mikilmenni sög-
unnar, þau verða að sjást í mátulegum fjarska, frá sjónarhæð þar
sem tíðarandinn eigi glepur fyrir. En þegar langt er Dðið frá, hef-
ir sagnaritarinn aðra örðugleika að berjast við. Þá vantar oft efn-
ið, það er horfið eða hulið, eða þá dreift og óáreiðanlegt. Það er
því hin fyrsta skylda samtíðarmanna, er rita æfisögur, að safna
saman á einn stað sem flestum áreiðanlegum heimildum og skýrsl-
um um störf og athafnir hins látna manns, um samband hans og
viðskifti við samtíðarmenn, um skoðanir þær, sem aðrir höfðu á
honum í Dfandi lífi, og um baráttu þá er hann varð að eiga í til
þess að koma fram hugsjónum sínum. Sagnaritarar seinni tíma
geta svo notað þetta efni og dregið af því áiyktanir eftir
þeim áhrifum, sem störf merkismannsins þá sýnilega hafa haft á
sögu og þroska þjóðarinnar, eða þá á heimsmenninguna, ef verka-
hringur hans hefir verið svo stór.
Þegar eg reit æfisögu Póturs biskups, vakti þetta fyrir mér.
Eg safnaði því öllum fáanlegum heimildum á einn stað, greindi
frá öllu æfistarfi hans eins nákvæmlega eins og mór var unt og
gat um alt lof og last, sem um hann hafði verið ritað í lifandi
lífi. Ut af þessu geta svo aðrir dregið ályktanir sínar, eg hefi
mínar skoðanir og leyni þeim ekki. Eg hefi lagt öll skjölin á
borðið og er þá engum ofætlun að skapa sér sitt álit sjálfur. Þó
eg hafi sagt mitt álit, hefir mór ekki dottið í hug að halda uppi
nokkuni vörn fyrir Pétur biskup, þess þarf ekki, verk hans og
framkoma munu jafnan skipa honum í röð vorra mestu manna.
Eg hefi að sönnu nokkuð ítarlega skýrt frá árásum þeim, sem gerð-
ar voru á Pétur biskup, ekki til að verja hann, sem var óþarfi,
heldur af sögulegri nauðsyn. Hér átti við að sýna í skuggsjá ís-
lenzkan aldarhátt og eðliseinkunn ýmsra manna af hinum deilu-
gjarna íslenzka þjóðflokki, þar sem allir þykjast hafa vit á öllu
og hver reynir að berja annan niður eftir föngum, sérstaklega ef
sakberinn er í háu embætti eða áliti, svo einhver ástæða þykir til
að öfunda hann. Pótur biskup hafði eðlilega sína breyskleika og
galla eins og allir menn, ljós og skuggi skiftust jafnan á, en eg