Skírnir - 01.08.1909, Blaðsíða 85

Upphaf konungsvalds á íslandi.
277
Höf. átelur, sem vonlegt er, þau ummæli Berlins, »að íslend-
ingar hafi með Gamla sáttmála »kapitulerað« (gefist upp nauðugir
viljugir) fyrir kröfum hins ríka Noregs konungs«. Sáttmálinn ber
það með sór, að hann er engin nauðungaruppgjöf. En um það
verða auðvitað skiftar skoðanir, hvert hlutskifti íslendinga hefði
orðið, ef þeir hefði ekki gengist undir sáttmálann.
Loks þykir réttast að taka hér upp nokkur niðurlagsorð höf.
um Gamla sáttmála, sem vér teljum fara nær sanni:
»Hins vegar höfum vér íslendingar enga ástæðu til að veifa
GlSm. sem einhverju dæmalausu frelsisskjali, eins og sumir hafa
gert, og þeir einna mest, sem minst hafa um hann hugsað. Þvert
á móti er hann fyrsta sporið til að glata hinu forna frelsi landsins
og ofurselja það útlendu valdi «
Yið siðasta kaflann í riti Berlins um róttarstöðu íslands eftir
lögbókunum, Járnsíðu og Jónsbók, hefir höf. miklu minna að at-
huga. Þó má geta þess, að höf. leiðir sterkar líkur að því, að í
þingfararbálki lögbókanna beggja só á einum stað, að vísu ekki með
berum orðum, vikið að löggjafarvaldi alþingis, en Berlin segir af-
dráttarlaust í riti sínu, að í Járnsíðu og Jónsbók só hvergi getið
um það. Annað mál er það, að afskifti konungs og ráðaneytis
hans af íslenzkum löggjafarmálum fara eftir lögleiðingu lögbókanna
óðum vaxandi, en vald alþingis þver að sama skapi.
Höf. telur Berlin rita af fróðleik og hafa »kynt sór vel bæði
hin sögulegu heimildarrit og það sem um þetta efni hefir verið
ritað á síðari tímum«. Þykir honum Berlin skrifa »ljóst« og raða
»efninu vel og skipulega og gæta hófs og stillingar«, þar sem hann
greinir á við ísleudinga, sem um þetta efni hafa ritað. Á hinn
bóginn telur hann Berlin verða »það stuudum á að líta á ýms at-
riði með dönskum gleraugum og halda ekki rétt á metaskálunum«.
Og má það ekki teljast ofmælt. Þá átelur hann kæruleysi eða ó-
nákvæmni Berlins í tilvitnunum bæði i rit höf. og annara og rök
styður það með mörgum dærnum. í stuttu máli þykir honum, að
Berlin hafi ekki tekist að binda enda á loforð sitt að semja »óhlut-
dræga og vísindalega lýsing á réttarstöðu íslands«, og munu senni-
lega flestir Islendingar, sem lesa bæði ritin, geta tekið undir það.
Allir Islendingar, sem eru ekki blindaðir af flokksofstæki, mega
vera höf. þakklátir fyrir þessa ritgerð hans, sem og fyrir hina fyrri
»Um upphaf konungsvalds á íslandi«, er birtist í fyrra. Ritgerðir
þessar eru að heita má hin eitiu vísindalegu rit um endalok
þjóðveldisins og upphaf konungsvaldsins á Islandi, sem birzt hafa